Dysleksja – wszystkiemu winny móżdżek

Dysleksja – wszystkiemu winny móżdżek Opracowanie – Agnieszka Wiktorowicz Ewa Mieczejko

Co mówią naukowcy … • Definicje dysleksji Dysleksja to specyficzne trudności w czytaniu pisaniu wynikające z zaburzeń czynnościowych tych obszarów kory mózgowej, które są między innymi odpowiedzialne za przetwarzanie liter i cyfr. Wyróżniamy trzy typy dysleksji: • Dysleksja rozwojowa – trudności w czytaniu, często powiązane z trudnościami w pisaniu. • Dysortografia - trudności w pisaniu bez błędów. • Dysgrafia – trudności w opanowaniu kaligrafii.

Dysleksja nie ma związku z poziomem inteligencji Oto cała plejada sławnych postaci, które mimo dysleksji wniosły znaczny wkład w tworzenie naszej cywilizacji: • Karol XI i Karol Gustaw – królowie Szwecji, • Książę Ludwik – syn Napoleona III, • Hans Chrystian Andersen – bajkopisarz, • Albert Einstein – twórca teorii względności, • Wilson Churchill – brytyjski mąż stanu.

Choć dysleksja jest według międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń (ICD-10) zaszufladkowana jako zaburzenie czynności czytania, w praktyce oznacza rozległy i zróżnicowany zespół zaburzeń: • postrzegania, zapamiętywania i deficytu uwagi, z którym wiążą się opóźnienia w nauce czytania, pisania, nierzadko trudności w matematyce, nauce języków obcych oraz orientacji w czasie i przestrzeni, • funkcji słuchowych, wzrokowych i ruchowych, od których zależy umiejętność czytania i pisania, które u dzieci dyslektycznych dojrzewają wolniej. Dyslektyk podczas czytania i pisania angażuje niemal pięciokrotnie większy obszar mózgu niż jego niedotknięty tą przypadłością rówieśnik (wyniki badań naukowców z University of Washington).

Objawy dysleksji rozwojowej • Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. • opóźniony rozwój mowy; • mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo); • wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne; • trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą; • trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;

mylenie prawej i lewej ręki; • trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego; • trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad ortografii.

Cechy dyslektyka 1. Ogólne związane ze zdrowiem i zachowaniem. • Zdolny, wygadany i inteligentny dopóki nie każe mu się czegoś napisać, albo przeliterować, • Może być wybitnie uzdolniony z niektórych przedmiotów, • Woli się uczyć poprzez doświadczenie, obserwację, niż słuchając instrukcji, • Często oskarżany jest o to, że nie słucha, • Brakuje mu pewności siebie, • Niepoprawny bałaganiarz albo niewiarygodny pedant.

2. Czytanie, literowanie, odwzorowanie. • Przy czytaniu traci koncentrację po 5 – 10 min; wodzić palcem pod linią liter, ma problemy z wzrokowym śledzeniem tekstu, • Czyta wolno, zwłaszcza kiedy czyta na głos, • Może mechaniczne przeczytać tekst, • Często czyta jeden akapit po kilka razy, • Często skarży się, że widzi „latające literki” lub „biegające” całe wyrazy, • Myli słowa zaczynające się tak samo (bada, baba, baza), • Może nauczyć się prawidłowej pisowni, ale po tygodniu zapomina, • Niekiedy nie potrafi rozpisać słowa na sylaby, • Pisze litery w złej kolejności, • Zamienia litery podobne – „b” z „d”, „w” z „m”, • Czasem potrafi różnie zapisać słowa w różnym miejscu tekstu.

3. Pisanie i zdolności motoryczne. • Prace pisemne są o wiele gorzej oceniane od dopowiedzi ustnych, • Opowiadania nie mają planu albo zmieniają się w dywagacje, • Fatalny charakter pisma, • Kiepska interpunkcja, • Przestawianie liter lub słów, • Gubienie liter lub wyrazów, wstawianie ich w niewłaściwe miejsca, w niewłaściwym porządku, • Problemy z utrzymaniem ołówka, długopisu, • Trudności z utrzymaniem się w liniach, • Problemy w sportach zręcznościowych.

4. Logika, przewidywanie, świadomość czasu i sekwencji zdarzeń. • Rzadko wie, która godzina, nie potrafi zarządzać czasem, zdążyć na czas, • Nie potrafi wykonać prostego zestawu instrukcji, • Trudno mu się nauczyć sekwencji dni tygodnia, czy miesiąca, • Często myli górę z dołem, prawą stronę z lewą stroną, ruchy wskazówek zegara, ma problem z utrzymaniem rytmu w tempie.

Opóźnione dojrzewanie szlaków Zdaniem naukowców trudności w nauce i czytaniu wiążą się ze zbyt długą obecnością u dzieci tzw. odruchów pierwotnych, które w miarę dojrzewania układu nerwowego powinny samoistnie zanikać lub ulegać przekształceniom. Proces ten powinien zakończyć się do 12 roku życia. Chodzi zwłaszcza o dojrzewanie móżdżku. Okazuje się, że pełni on istotną funkcję w przetwarzaniu informacji związanych z procesem nabywania nowych umiejętności. Amerykańscy psycholodzy z Illianois potrafią przewidzieć rozwój dysleksji u dziecka już w 36 tygodniu po urodzeniu. Prognozy opierają się na wynikach pomiaru fal mózgowych, a ściślej porównywaniu ich z tymi, które przez kilka lat gromadzili w komputerowej bazie.

Obszary aktywne podczas czytania u dzieci niemających z tym trudności; widoczna m.in.. Aktywność w polach rozumienia dźwięków i mowy. Dzieci z dysleksją zaznaczone obszary są nieaktywne, choć w zasadzie mózg pracuje intensywniej. Po 8 – tygodniowym treningu ukierunkowanym na fonetyczne rozróżnianie podobnych dźwięków czynność mózgu deslektyków upodobniła się do obserwowanej u dzieci bez dysleksji.

Tańsze metody wykrywania dysleksji opierają się na badaniu odruchów pierwotnych tzw. Asymetrycznego odruchu zgięciowego (ATNR), który polega na wyprostowaniu ręki i nogi po stronie, w którą zwrócona jest twarz, a zgięciu kończyn po przeciwnej stronie ciała. Można go wywołać u każdego zdrowego niemowlaka. W normalnych warunkach odruch ten zanika w 6 miesiącu, gdy przestaje być potrzebny. U dzieci dyslektycznych mających trudności z czytaniem i pisaniem można go wywołać w wieku wczesnoszkolnym.

Kampania Polskiego Towarzystwa Dysleksji Marta Bogdanowicz

Ćwiczenia na dysleksję Polskie Towarzystwo Dysleksji Przykładowe zadania korekcyjno - kompensacyjne • By pomóc dzieciom dyslektycznym w zautomatyzowaniu umiejętności czytania, należy stosować następujące formy ćwiczeń: • Czytanie całościowe sylab i wyrazów. • Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami. • Czytanie sylab i wyrazów w krótkich pozycjach. • Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań. • Czytanie selektywne głośne i ciche. • Czytanie z przesłonką (w okienku). • Czytanie chóralne. • Ćwiczenia w rozumieniu treści (J. Czajkowska, K. Herda, 1989 r.).

W nauce poprawnego pisania pod względem graficznym wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń: • Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu. • Pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze. • Pisanie (malowanie) liter na arkuszach papieru, różnej wielkości. • Pisanie liter za pomocą szablonów. • Kalkowanie (kalką techniczną), obwodzenie po wzorze. • Samodzielne pisanie liter. • Przy opracowaniu graficznym liter należy zwrócić uwagę na ich charakterystyczne elementy, sposób pisania z zaznaczeniem miejsca rozpoczęcia i rozmieszczenia w liniaturze zeszytu. • Trzeba dążyć do tego, by dzieci nauczyły się pisać wyrazy łącznie, czytelnie i we właściwym tempie.

Podstawowe formy ćwiczeń poprawnego pisania to: • przepisywanie, • pisanie z pamięci, • pisanie ze słuchu. • Należy pamiętać, iż ćwiczenia w czytaniu winno się łączyć z ćwiczeniami w pisaniu. Ponadto należy zwracać uwagę na: • kierunek pisania od strony lewej do prawej i sposób pisania liter z zastosowaniem wzorców, • omówienie pisowni wyrazów "trudnych", by nie utrwalały się w pamięci wzrokowej nieprawidłowe obrazy graficzne wyrazów, • prawidłową postawę ciała i sposób trzymania przyborów,czas trwania ćwiczeń w pisaniu dostosowaniem do możliwości percepcyjnych dziecka, koncentracji uwagi i odporności psychicznej.

Przykłady ćwiczeń w czytaniu i pisaniu (za: M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie. Czytanie na raty - Uczeń młodszy • Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od jednej lub kilku linijek tekstu do 1/2 strony, • Dziecko czyta razem z Dorosłym na głos ("chórem", dorosły nieco ciszej) - dwa razy więcej, np. od dwóch linijek do l strony, • Dorosły - matka czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, np. od trzech linijek do 3 stron, • Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej, np. od 4 linijek do 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-4) • Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem.

Uczeń starszy • Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od ok. 1/2 - l strony, • Dorosły - czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, ok. 3 stron; dobrze, jeżeli dziecko w tym czasie śledzi tekst wzrokiem, • Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej: ok. 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-3) • Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, • Podsumowanie przeczytanego rozdziału - streszczenie rozdziału i dyskusja nad wybranymi problemami.

Książka mówiona "Książki mówione" to taśmy magnetofonowe z nagraniami lektur szkolnych, które służą dzieciom w przyśpieszeniu procesu czytania lektur. Można je wypożyczać w bibliotekach dla osób niepełnosprawnych (niewidomych), bibliotekach pedagogicznych, w dużych bibliotekach publicznych. Rodzice prezentują początek "książki mówionej" i dziecko kontynuuje czytanie reszty rozdziału z użyciem kasety magnetofonowej. Zadaniem dziecka jest: • słuchanie tekstu (z taśmy) z jednoczesnym śledzeniem go w książce (czytaniem) (2 str.) • słuchanie tekstu - bez czytania (kilka stron) powtórka: (pkt 5-6) • streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem. • podsumowanie przeczytanego i wysłuchanego rozdziału - streszczenie i dyskusja.

Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni -samodzielna praca starszych uczniów I. Przygotowanie • Załóż zeszyt do ćwiczeń ortograficznych. • Powtórz i utrwal zasady pisowni. • Na końcu zeszytu załóż "Słowniczek trudnych wyrazów". II. Pisanie z pamięci - co dzień • Przeczytaj uważnie wybrany przez siebie, lub wskazany przez nauczyciela fragment tekstu (ok. 4-5 zdań niezbyt długich, po ok. 5 wyrazów w zdaniu). • Przeczytaj pierwsze zdanie, zapamiętując tekst i pisownię wyrazów. Uzasadnij pisownię trudnych wyrazów. • Powiedz tekst z pamięci. • Przeczytaj powtórnie zdanie sprawdzając, czy dobrze zapamiętałeś. • Napisz tekst z pamięci. • Sprawdź zapis i nanieś poprawki. • Porównaj zapis ze zdaniem wzorcowym i nanieś poprawki. • Zakryj zdanie wzorcowe i napisane. • Napisz powtórnie to samo zdanie. • Sprawdź zapis.

III. Poprawa błędów • Wypisz wyrazy, w których popełniłeś błędy i uzasadnij poprawną pisownię. • Wyrazy te zastosuj w krzyżówce. Ułóż z nimi zdania. Utwórz rodzinę wyrazów pokrewnych. Wykonaj ćwiczenie utrwalające pisownię. • Wpisz je do "Słowniczka trudnych wyrazów" (na końcu zeszytu). IV. Sprawdzian - co tydzień • Pracuje codziennie, zapisując datę przy wykonanych ćwiczeniach. • Po tygodniu ćwiczeń poproś kogoś, aby podyktował ci zdania, które codziennie pisałeś. • Sprawdź, o ile błędów mniej zrobiłeś niż poprzednio i popraw je (wg wzoru).

Na zakończenie – Dekalog dla nauczyciela uczniów dyslektycznych prof. dr hab. M. Bogdanowicz NIE • Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. • Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. • Nie łudź się, że "sam z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub, że ktoś go z tego "wyleczy". • Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. • Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

TAK • Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. • Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem). • Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: • bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej, • ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą,

Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku, • Bądź w stałym kontakcie z jego nauczycielem - terapeutą i, korzystając z jego wskazań, włączaj w zajęcia dydaktyczne potrzebne dziecku ćwiczenia. • Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie każ mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo (opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty. • Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.

Warto tutaj zajrzeć  http://www.ptd.edu.pl/ptd

Korzystano z: • Bogdanowicz M. , Adryjanek A., „Uczeń z dysleksją w szkole”, Wyd. Operon, Gdynia 2005, • Bragdon A. D., „Kiedy mózg pracuje inaczej”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, • Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), „Dysleksja. Od badań mózgu do praktyki”, Wyd. Insytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa 2004, • Wiedza i życie – Numer specjalny „Jak się uczyć” styczeń 2007,

Dysleksja – wszystkiemu winny móżdżek