Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlere Karşı Uluslararası İşbirliği

1. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlere Karşı Uluslararası İşbirliği Devletler Sisteminin Devlet-dışı Şiddete Karşı Direnci Erdem Kaya

2. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörler • Kolektif şiddet gerçekleştirebilen ve modern uluslararası ilişkilerde devlet statüsüne sahip olmayan aktörlerdir. • Bu aktörlerin başvurduğu silahlı güç devlet otoritesine rağmen varlık arz eder. Devletlerin silahlı güç kullanmak üzere yetkilendirdiği uluslararası teşkilatlar bu gruba dahil değildir. • Bugün, tanımlanabilen ve aralarındaki farkların belirlenebildiği silahlı güç kullanan devlet-dışı aktörler altı grupta toplanabilir: Savaş beyleri, milisler, terör örgütleri, silahlı isyan grupları, deniz haydutları, ulusötesi suç örgütleri • Özellikle Soğuk Savaş sonrası dönemden itibaren, bu altı kategoride sınıflandırılan devlet-dışı aktörler devletin silahlı güç kullanımındaki tekeline meydan okumaktadır.

3. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörler • Savaşbeyleri (Warlords) Otoritesi altında silahlı bir grup bulunduran genelde üst düzey eski ordu mensuplarıdır. Çoğunlukla iç savaşlar esnasında ortaya çıkarlar. • Milisler Belirli bir kabilenin veya etnik grubun kendi güvenliklerini kurmak amacıyla oluşturdukları milis kuvvetlerdir.

4. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörler • Terör Örgütleri Korku ve panik oluşturmak amacıyla şiddete başvuran silahlı gruplardır. • İsyancı Gruplar Devlet kontrolünü ele geçirmek veya bir bölgeye hakim olmak için ortaya çıkan silahlı gruplardır.

5. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörler • Deniz Haydutları Suyollarında artan uluslararası ticaretle doğru orantılı olarak artmıştır. Denize kıyısı olan devletlerdeki otorite boşluğunun karasularına genişlemesi ile ortaya çıkarlar. • Ulusötesi Suç Örgütleri Şiddete özellikle para kazanmak hedefiyle başvuran silahlı gruplardır.

6. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • İkinci Dünya Savaşı sonrası sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanma sürecindeki iç savaşlarda devlet-dışı şiddet yaygınlaştı. • Geniş çaplı şiddet dünyanın pek çok yerinde devlet-dışı aktörler tarafından başvurulan bir dinamik halini aldı.

7. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Silahlı güç kullanımı, devletlerin tekelinden çıkmaya başladı. • Ancak Soğuk Savaş’ın sonuna kadar bu aktörler genelde ulusal ölçekte faal olabildiler. • Ortaya çıktıkları alanda yerel hedefler doğrultusunda yerel oyuncular olarak kaldılar.

8. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Şili’de Manuel Rodriguez Yurtsever Cephesi (FPMR/D) • Arjantin’ de Montoneros Cephesi • Uruguay’da Tupamaros hareketi (MLN) • İtalya’da Kızıl Tugaylar (BR) • ABD’de Weather Yeraltı (WU) örgütü

9. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Soğuk Savaş sonrası dönemde ise; • Başarısız devlet olgusu ve • Küreselleşme’nin etkisiyle, organize şiddet gerçekleştirebilen devlet-dışı aktörler güçlendiler ve ulusötesi oyuncular haline geldiler.

10. Başarısız Devletler • Devlet-dışı aktörlerin yerel ölçekte faal olan gruplardan ulusötesi alanda faaliyet gösteren oyunculara dönüşmesinde, başarısız devletlerin varlığı en önemli faktör olmuştur. • 20 yüzyılın ikinci yarısından itibaren sayıları hızla artan yeni devletler, merkezi otoriteyi sağlamakta güçlük çektiler. • Silahlı güç kullanımında tekelini tesis edemeyen merkezi yönetimler siyasi egemenliklerini sağlayamadıkları için “başarısız” oldular. • Ülke genelinde güvenliği temin edemeyen ve kamu hizmetlerini arz etmede zayıf kalan bu devletler özellikle Afrika’da, Doğu Avrupa’da, Asya’da ve Ortadoğu’da otorite boşluğu olan coğrafyaların doğmasına yol açtılar. • Başarısız devletlerin toprakları, silahlı devlet-dışı aktörlerin ortaya çıkmasına ve bu aktörlerin daha geniş bir alanda hareket serbestisi kazanarak uluslararası güvenliği tehdit edecek güce kavuşmasına imkan tanıdı.

11. Küreselleşmenin Etkileri • Soğuk Savaş sonrası dönemde silahlı gruplar devlet desteği olmadan silah ve patlayıcı madde temin edebildi. Yasadışı silah ticareti küreselleşmenin etkisiyle dünya genelinde daha kolay gerçekleşmeye başladı. Fisil materyallerin (Uranyum-235, Plütonyum-239) silahlı grupların eline geçme ihtimali nükleer terörizm tehlikesini ortaya çıkardı. • Silahlı güç kullanabilen devlet-dışı aktörler finansmanlarını sağlayabilecek daha fazla imkana kavuştu. (uyuşturucu ticareti, silah kaçakçılığı, diaspora toplumlarının desteğini sağlamak gibi) Böylece bu aktörler varlıklarını daha bağımsız bir şekilde sürdürmeye başladı. • Küreselleşmeyle birlikte artan ve ucuzlayan haberleşme imkanlarıyla organizasyonel ve operasyonel kabiliyetleri güçlenen silahlı gruplar daha profesyonel saldırılar gerçekleştirebilir duruma geldiler.

12. Yeni Savaşlar • Soğuk Savaş sonrası dönemde gerçekleşen toplam 128 silahlı çatışmanın sadece 8 tanesi devletler arasında meydana gelmiştir. 12o adet çatışmada ise savaşan taraflardan en az birisi silahlı güç kullanabilen devlet-dışı aktörler olmuştur.(Uppsala Çatışma Verileri Projesi-Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü, Oslo, 2010)

13. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Silahlı güç kullanabilen devlet-dışı aktörlerin faaliyet alanı ilk kez ortaya çıktıkları bölgelerin çok uzağına kadar yayılmış durumdadır. • Bu aktörlerin daha geniş bir alanda varlık göstermesi hedef aldıkları devletler dışındaki devletlerin de güvenliğini tehdit etmektedir. • Özetle, silahlı güç kullanabilen devlet-dışı aktörler bugün artık devletlerin ve uluslararası teşkilatların karar alma süreçlerinde göz ardı edemeyeceği önemli faktörler haline gelmiştir (Schultz, sf. 27-28, 2005).

14. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Orta Afrika’da Tanrı’nın Direnişi Ordusu (LRA) • Tanrı’nın Direnişi Ordusu Uganda’da, Sudan’da, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nde varlık göstermekte ve eylemler yapmaktadır.

15. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Güney Asya’da Tamil Kaplanları (LTTE) • Kuzey Amerika, Avrupa, Güney Afrika, Avustralya ve Güney Asya’da yaşayan Tamillerden finansal destek sağlamaktadır. • Örgüt, kurduğu gemi filosu ile Hint Okyanusu’nda Sri Lanka bandıralı gemilere saldırmakta, güney Asya’da büyük ölçekli silah ve uyuşturucu kaçakçılığı yapmaktadır.

16. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Ortadoğu'da; PKK (Kürdistan İşçi Partisi) Örgüt, özellikle Avrupa’da, Irak’ın kuzeyinde, İran’ın kuzeybatısında ve Türkiye’de faaliyet göstermektedir. Bölgedeki uyuşturucu trafiğini büyük ölçüde kontrol eden örgütün Lübnan, Suriye ve İsrail’de de bağlantıları vardır.

17. Silahlı Güç Kullanabilen Devlet-dışı Aktörlerin Yükselişi • Ortadoğu’da Hizbullah 1982’de İsrail’in Lübnan işgalinin bitirilmesi amacıyla kurulan Hizbullah bugün Lübnan siyasetinde etkili bir aktördür. Tam zamanlı ve gerektiğinde seferber olabilecek binlerce militanı olan Hizbullah’ın envanterinde ağır silah sistemleri ve uzun menzilli roketler mevcuttur.

18. Uluslararası İlişkiler Teorileri ve Silahlı Devlet-dışı Aktörler • Realizm geleneğinde devlet silahlı güç kullanabilecek yegane aktördür. Diğer aktörler silahlı güce sahip olamaz ve kullanamazlar. • Liberalizm geleneğinde genel olarak devlet dışındaki aktörlerin uluslararası ilişkilerdeki rolü vurgulansa da silahlı gücün kullanımında devletler en önemli aktör statüsündedir. • Marksizm geleneğinde işçi sınıfının devleti şiddete başvurarak ele geçirmesi devrimin en önemli safhası olarak değerlendirilir. Ama Marksizm yaklaşımını benimseyen teorisyenler silahlı grupların uluslararası ilişkilerdeki yerini açıklamaya yönelik bir literatür ortaya koymamıştır.

19. Devletler Sisteminin Devlet-dışı Şiddete Karşı Direnci • Soğuk Savaş sonrası dönemde yükselişe geçen devlet-dışı şiddete karşı devletler işbirliği yaparak direnç geliştirmektedir. Bu direncin amacı silahlı güç kullanımının devletin tekelinde kalmasını sağlamaktır. • Silahlı grupların yaygınlaşmasına ve artan hareket serbestisine karşı devletlerarası işbirliği 1990’larda giderek genişledi. 11 Eylül saldırılarının ardından ise işbirliğinin etkinliği küresel ölçekte hissedilmeye başlandı.

20. 1648’de Münster ve Osnabrück antlaşmalarıyla tesis edilen Westfalya barışından bu yana devletler silahlı güç kullanımını tekeline almaya çalışmaktadır. Ancak mutlak anlamda devletin şiddeti tekeline aldığı bir dönem olmamıştır. Tarihin her döneminde farklı devlet-dışı aktörler değişik ölçeklerde silahlı güç kullanabilecek yeteneğe sahip olmuştur.

21. Uluslararası İşbirliğine Duyulan İhtiyaç • Devletler egemenliklerini tehdit eden silahlı gruplara karşı ilk etapta tek yanlı bir mücadeleye giriştiler. • Fakat, özellikle Soğuk Savaş sonrası süreçte ulusötesi alanda faaliyet gösteren bu aktörlere karşı uluslar arası işbirliği ihtiyacı ortaya çıktı. Yeni savaşlar devletlerin ancak diğer devletlerle birlikte hareket ederek silahlı örgütlerle mücadele edebileceğini gösterdi. • Devletler silahlı güç kullanımındaki meşru yetkinin sadece kendilerine özgü kalmasını sağlamak ve egemenliklerini sürdürmek için ortak bir güvenlik rejimi oluşturmaya başladı. • 1990’lı yılların sonlarından itibaren, silahlı güç kullanabilen devlet-dışı aktörlere karşı oluşturulan bu güvenlik rejimi kapsamında yoğun bir uluslararası işbirliği gerçekleştirilmektedir.

22. Devlet-dışı Şiddete Karşı Geliştirilen Uluslararası Güvenlik Rejimi • Uluslararası rejimler devletlerin ortak hareket etmesi için oluşturulmuş prensipler, normlar ve kurallar bütünüdür (Krasner, 1983, sf.2). • Devletler silahlı gruplara karşı birlikte hareket edebilecekleri bir güvenlik rejimi tesis etmektedir. Bu güvenlik rejiminin yasal çerçevesi ise ilgili uluslararası sözleşmeler ve BM Güvenlik Konseyi kararları ile belirlenmektedir.

23. İlgili Uluslararası Sözleşmeler • Soğuk Savaş döneminde silahlı gruplara karşı imzalanan uluslararası sözleşmeler büyük ölçüde bu aktörlerin arkasındaki devlet desteğini kesmeye dönüktü. Ancak bu sözleşmeler Soğuk Savaş dönemindeki uluslararası siyasi rekabet ve kamplaşmalardan ötürü verimli bir şekilde uygulanamadı.

24. İlgili Uluslararası Sözleşmeler • Terörist Bombalamaların Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (1997) BM Genel Kurulu kararı (52/164) olarak kabul edilen bu sözleşme ile patlayıcı maddelerin öldürme, yaralama ve kamu mallarına zarar verme amacıyla kullanılması yasaklanmıştır. • Terörizmin Finansmanının Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (1999) BM Genel Kurulu kararı (54/109) olarak kabul edilen bu sözleşme devletlere; terörist eylemler işlemeye yönelik kaynak sağlamayı suç haline getirecek gerekli yasal düzenlemeleri hazırlama ve uygulama yükümlülüğü getirmiştir. • Nükleer Terörizmin Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme (2005) BM Genel Kurulu’nda oybirliğiyle kabul edilen bu sözleşme taraf devletlere; radyoaktif maddelerin devlet-dışı aktörlerce temin edilmesinin suç olarak değerlendirmesi ve bu kategorideki suçluların kovuşturulması ve cezalandırılması yükümlülüğünü getirmiştir.

25. BM Güvenlik Konseyi Kararları • BM Şartı’nın (7. Bölüm ) 39. maddesine göre; Güvenlik Konseyi, barışın tehdit edildiğini, bozulduğunu ya da bir saldırı eylemi olduğunu saptar ve uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden kurulması için tavsiyelerde bulunur veya 41 ve 42. Maddeler uyarınca hangi önlemler alınacağını kararlaştırır. • Güvenlik Konseyi’nin uluslararası barışı tehdit ettiğine karar verdiği bir konuda aldığı kararın devletler üzerine hukuki bağlayıcılığı vardır. Devletler böyle bir karar alınması durumunda karara uygun hareket etme yükümlülüğü altındadır. • Güvenlik Konseyi kararlarının hukuki bağlayıcılığının yanında beş büyük gücün iradesini yansıttığı için siyasi etkisi de söz konusudur.

26. BM Güvenlik Konseyi Kararları • 11 Eylül saldırıları sonrası alınan 1373 no’lu karar (2001) • 1373 no’lu karar, ulusötesi terörizmin uluslararası barış ve güvenliğe tehdit olduğunu vurgulayarak üye devletlere bazı yükümlülükler getirmiştir. Karara göre; üye devletler her türlü terörist eylemi suç olarak değerlendirecek yasal çerçeveyi hazırlamak ve uygulamak, terörist saldırıları önlemek, terör örgütlerine verilen silah desteğini engellemek ve sınırları içinde terörle ilgili faaliyetlerini yasaklamak gibi yükümlülüklere sahiptir. • 1373 no’lu kararla ayrıca, üye devletlerin bu kararla belirlenen yükümlülükleri uyguladığını denetlemek amacıyla BM Terörle Mücadele Komitesi kurulmuştur.

27. BM Güvenlik Konseyi Kararları • Kitle imha silahlarının devlet-dışı aktörlerce kullanılmasının yasaklanmasına yönelik alınan 1540 no’lu karar (2004) • Belirli silahlı gruplara dönük alınan karar; • 1390 no’lu karar (2002): El Kaide terör örgütüne karşı • 1526 no’lu karar (2004): El Kaide terör örgütüne destek veren kişi ve gruplara karşı • 1617 no’lu karar (2005) : El Kaide terör örgütüne destek verilmesine ve örgüte destek veren kişi ve gruplara destek verilmesine karşı • 1559 no’lu karar (2004): Lübnan’daki milislerin dağıtılması ve silahsızlandırılması, özellikle Hizbullah’ın silahsızlandırılması ve Lübnan devletinin egemenliğinin ülkenin tamamında tesis edilmesi yönelik alınmıştır.

28. Devlet-dışı Şiddete Karşı Uluslararası İşbirliği • 1990’lı yıllarda bu işbirliği giderek daha fazla kurumsallaştı. • Silahlı gruplarla mücadele etmek içim BM misyonları ve bölgesel teşkilatlar tarafından görev güçleri oluşturuldu. • Farklı BM misyonları kapsamında silahlı devlet-dışı aktörlerin dağıtılması, silahsızlandırılması ve militanların topluma entegrasyonuna yönelik programlar uygulandı.

29. Bibliografya • Akca, Belgin San. (2009). Supporting Non-State Armed Groups: A Resort to Illegality?, Journal of Strategic Studies, 32, 4, 589-613. • Bensahel, Nora. (2006). A Coalition of Coalitions: International Cooperation Against Terrorism. Studies in Conflict & Terrorism, 29, 1, 35-49. • Bunker, Robert J. (2003). Non-State Threats and Future Wars. New York: Frank Cass & Co. Ltd. • Heupel, Monika. (2007). Adapting to Transnational Terrorism: The UN Security Council’s Evolving Approach to Terrorism. Security Dialogue, 38, 4, 477-499. • Kaldor, Mary. (1999). New & Old Wars: Organized Violence In A Global Era. UK: Polity Press. • Krasner, Stephen. (Ed). (1983). International Regimes. New York: Cornell University Press. • Leander, Anna. (2001). Globalisation and the eroding state monopoly of legitimate violence. The Copenhagen Peace Research Institute. http://www.diis.dk/graphics/COPRI_publications/COPRI_publications/publications/24-2001.pdfadresinden alınmıştır. • Lehr, Peter. (2007). Violence at Sea: Piracy in the Age of Global Terrorism. New York: Taylor & Francis Group, LLC. • Münkler, Herfried. (2005). The New Wars. Cambridge: Polity Press.

30. Reno, William. (1999). Warlord Politics and African States. Colorado: Lynne Rienner Publishers. • Rotberg, Robert I. (Ed). (2003). State Failure and State Weakness in a Time of Terror. Cambridge: World Peace Foundation. • Roth, Mitchel P., & Sever, Murat. (2007). The Kurdistan Workers Party (PKK) as Criminal Syndicate: Funding Terrorism through Organized Crime, A Case Study. Studies in Conflict & Terrorism, 30, 10, 901-920. • Shelley, Louise I. (1995). Transnational Organized Crime: An Imminent Threat to the Nation-State. Journal of International Affairs, 48, 2, 463-489. • Shultz, Richard H., & Dew, Andrea. (2006). Insurgents, Terrorists and Militias: The Warriors of Contemporary Combat. New York: Columbia University Press. • Sullivan, John P., & Bunker, Robert J. (2003). Drug Cartels, Street Gangs, Warlords. Robert J. Bunker(Ed). Non-State Threats and Future Wars, (40-53) içinde. London: Frank Cass. • Roth, Mitchel P., & Sever, Murat. (2007). The Kurdistan Workers Party (PKK) as Criminal Syndicate: Funding Terrorism through Organized Crime, A Case Study. Studies in Conflict & Terrorism, 30, 10, 901-920.

31. Shelley, Louise I. (1995). Transnational Organized Crime: An Imminent Threat to the Nation-State. Journal of International Affairs, 48, 2, 463-489. • Schultz, Richard H. (2005). “The Era of Armed Groups”, in Peter Berkowitz (Ed) The Future of American Intelligence, (sf.1-39). Hoover Institution Press. http://www.hoover.org/publications/books/online/3020486.html adresinden alınmıştır. • Sullivan, John P., & Bunker, Robert J. (2003). Drug Cartels, Street Gangs, Warlords. Robert J. Bunker(Ed). Non-State Threats and Future Wars, (40-53) içinde. London: Frank Cass. • Whittaker, David J. (Ed). (2003). The Terrorism Reader. London: Routledge. • Williams, Phil. (2008). Violent Non-State Actors and National and International Security. International Relations and Security Network (ISN). Zurich. http://kms1.isn.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/93880/ipublicationdocument_singledocument/940949E4-4F98-4EB6-8CA6-C1EB878A3721/en/VNSAs.pdf adresinden alınmıştır. • Wulf, Herbert. (2007). Challenging the Weberian Concept of the State: The Future of the Monopoly of Violence. Occasional Papers Series, No: 9. The Australian Centre for Peace and Conflict Studies. http://www.wulfherbert.de/ACPACS-occ-paper9.pdf adresinden alınmıştır.