devlet anlayışlarının kamu harcamalarının boyutlarına Etkisi

1. devlet anlayışlarının kamu harcamalarının boyutlarına Etkisi MaliyeSosyolojisi

2. Devletnedir? • Devletyüzyıllardanberivarolansosyalbirolgudur. Devletintanımınoktasındasiyasalbilimcilervesosyaldüşünürlersürekli ‘devletnedir? ‘ sorusunacevaparamışlardır. • Devletinsanlıktarihinin belli aşamalarındaortayaçıkmışveşekillenmiştir. • Devletintanımındafarklılıklarolması da devleteyüklenengörevvefonksiyonlardakideğişmelerdenmeydanagelmektedir. • Çağınözellikleri, siyasiveidariyapılar, ideolojikyaklaşımlar.

3. Günümüzdedevletintemelamacı, insanlarıntoplumyaşamındabaşvurduklarıbirörgütlenmebiçimivesiyasalbirorganizasyonolaraktanımlanmaktaveulusalsınırlariçerisindeyaşayaninsanlarınortakbirlikteliktekigereksinimlerinikarşılamaktır.Devletkendindenbeklenengörevlerigerçekleştirebilmekiçinbelirlimalikaynaklaraihtiyaçduyacaktır. • Kamuhizmetlerininfinansmanıiçinihtiyaçduyduğugelirleri; tarihselgelişimsürecindeönceleri mal vehizmetşeklindeayniolarak, günümüzdeiseparasalolarakvergilendirmeyetkisinedayanarakvergiler, harçlar, şerefiyeler, resimlervb. ileözeliktisadifaaliyetler, borçlanma, emisyongibiyollardansağlamaktadır. • En önemlisiisevergilerdirvevergilerilgikonusuolmuştarihselgelişimiçindeniteliğinde, amaçvefonksiyonlarındayenikoşullarayönvermezorunluluğundankaynaklanandeğişimlereuğramıştır.

4. Ancakdevletinekonomikhayata her günyeniyenikonulardamüdahaleetmesiiçingereklimasraflarıdevletbütçesineyüklemesi, hem bütçeaçıklarına hem de açıklarıngiderekartanorandaçoğalmasınaveekonomiyönetimineyerleşmesinenedenolmuştur. • Bütçeaçıklarınınbirsonucuolarakhızlaartandevletborçları, yükselenfaizhadleri, milliparanındeğerkaybı, artanenflasyon, kronikleşendışticaretaçıkları vb. birçokekonomikistikrarsızlığınortayaçıktığıgörülmüştür. • Keynezyeniktisatçılardenkbütçeyerine “telafiedicibütçe” prensibinikabulederek, politikacılara “vergilemedenharcamayapma” imkanısağlamıştır.

5. Klasikiktisatçıların ‘görünmez el’ anlayışı, 1929’daki ekonomikbuhranaçözümönerilerigetirememiş, bukrizkarşısındaçaresizkalmıştır. • Krizdöneminiyaşayanvedöneminşartlarınıiyiteşhiseden J.M. Keynes, sorunlarayeniçözümönerilerigetirmiştir. Keynes, klasiklerinaksinedevletinekonomiyemüdahaleetmesinisavunmuşvedevletinekonomidedüzenleyicibirrolüstlenmesigerektiğinibelirtmiştir. Keynes’inortayaattığıfikirledevletlerinekonomiyemüdahalesihızlagenişlemiştir. • Para vemaliyepolitikalarıbaştaolmaküzeredevletinekonomiyidüzenlemekve belli amaçlaraulaşmakiçinkullandığıbütünaraçlarKeynezyenMakroTeorikaynaklıdır

6. Kamuharcamalarınınvergilemeilebirlikteemisyonveborçlanmailefinansmanıkeynezyeniktisadınbıraktığıbirmirastır. Birbaşkadeyişlekamusektörününbüyümesindensadecepolitikacılardeğil, Keynezyenler de sorumludur. • 1970'li yıllardabaşlayanekonomikkrizlebirlikteKeynes'çipolitikalar, kamumüdahaleciliğivekamugirişimciliğiciddibirbiçimdesorgulanmayabaşlanmıştır. 1970‘li yıllarınsorunlarınaçözümüretememesiKeynezyeniktisadaalternatifiktisadidüşüncelerigündemegetirmiştir. • Moneterizm, RasyonelBeklentilerOkulu, KamuTercihiTeorisivebunadayalıolarakoluşturulanAnayasalİktisat, ArzYönlüİktisatbuteorilerdendir

7. Kamuharcamalarınınözellikleri • Kamu harcamaları karşılığında para ödenir. • Kamu harcamaları belirli bir kamusal ihtiyacı karşılar • Kamu harcamaları artma eğilimi gösterir. • Kamu harcamaları yetkili şahıslarca yapılır.

8. KAMU HARCAMALARININ ARTIşIVE WAGNER KANUNU • Kamu harcamalarının devamlı olarak arttığını ifade edenlerin başında ADOLPH WAGNER gelmektedir. • Wagner’e göre belli bir dönemde her ülkede kamu harcamaları artmakta ve çeşitlenmektedir. Yaşanangelişmelerle birlikte hem daha önce sunulan mal ve hizmet miktarı artmakta hemde yeni mal ve hizmet türlerinin sunumu devlet tarafından üstlenilmektedir.

9. Wagner Kanunu,“Devlet Faaliyetlerinin Artısı Kanunu” şeklinde de isimlendirilmektedir. • Wagner’e göre kamu harcamalarındaki nispi artısı milli gelirdeki nispi artıştan fazla olacaktır. • Kamu harcamalarındaki artış oranı, milli gelirdeki artış oranına kıyaslandığında 1’den büyük olacaktır.

10. Sıçrama Tezi sürmektedirler.

11. H.C.Adams’a göre devlet harcamalarındaki devamlı artışlarbir kanun niteliği taşır. • A.Wagner, sosyal ilerlemenin sonucu olarak devlet tarafından ifa edilen hizmetlerdeki ortaya çıkan artışın bütçelere yansıması sonucu masrafların arttığını savunurken H.C.Adams, harcamalardaki artışlara uluslar arası ilişkilerdeki gerginlikler neden olmustur. • SimonKuznets’e göre özellikle sanayileşmişbatı ülkelerinde kamu tüketim harcamalarının milli gelirdeki payı sürekli artmaktadır. • Kuznets’egöre bu artışın nedeni olarak toplumsal refah harcamalarındaki ve savunma harcamalarındaki artıstır.

12. KAMU TERCİHİ TEORİSİ • Kamu tercihi teorisi kamu ekonomi teorisindeki araç ve metotları alıp politik süreç ve kamu kesimine uygulamaktadır. • Kamu tercihi kamusal karar almada yer alan aktörlerin (seçmenler, politikacılar, bürokratlar) davranışlarınıngözlenmesi ve analizini içermektedir.

13. Kamu tercihinin 3 temel ilkesi söz konusudur. • 1.Metodolojik bireyselcilik ilkesi • 2. Rasyonalite ve Maximandilkesi • 3.Politik mübadele ilkesi

14. 1.Metodolojik Bireyselcilik ilkesi • Bu ilkeye göre toplumda alınan kararların temelinde birey yer almaktadır. • Buna göre kamu kurumlarında alınan kararların orijininde birey tercihleri yer alacaktır. • Çünkü siyasal karar alma sürecinin tarafları fayda maksimizasyonu hedeflemektedir. • Süreçteki tüm aktörler kendi çıkarını düşünmektedir.

15. 2. Rasyonalite ve Maximand ilkesi • Rasyonalite ve Maximand ilkesine göre kamu ekonomisinin temel amacı olarak kabul edilen kamusal faydanın maksimizasyonu reddedilmektedir. Çünkü bireylerin kararları rasyonel ve tutarlıdır. • Rasyonel ve tutarlı hareket eden birey faydasını arttıracak tercihlerde bulunur. • Hem kamusal hem de özel karar alma süreçlerinde bireyler her zaman çıkar maksimizasyonunu sağlamayaçalışmaktadır.

16. Kamusal karar alma süreci gerçekleşirken seçmenler kendilerine en fazla kamusal hizmet sunmayı taahhüt eden siyasi partileri seçerken, siyasi partilerde en fazla oyu sağlayacak ve yeniden seçilmeyi sağlayacak ekonomik ve mali programları tercih etmektedir. • Kamusal hizmet sunumunun en önemli aktörleri arasında yer alan bürokratlar ise hizmet bürosunun bütçesini büyütmek arzusundadırlar. • Bu sayede maddi olanaklarını genişleterekmevcut konumlarını koruyacak ve geliştireceklerdir.

17. Baskı ve çıkar grupları da karar alma sürecinde lobicilik yaparak kararların kendi menfaatleri doğrultusunda çıkmalarını sağlayacaktır. • Görüldüğü gibi seçmeler fayda, partiler oy, bürokrasi bütçe maksimizasyonu, çıkar ve baskı grupları da rant maksimizasyonunu sağlamayaçalışmaktadır.

18. 3. Politik mübadele • Siyasal karar alma süreci, sürecin tarafları arasında yer alan bir politik mübadeledir. • Kamu ekonomisinde toplumsal tercihlerin belirlenmesinde bir politik mübadele mevcuttur. • Bu mübadele seçmenlerle seçilenler arasında bir çıkar sağlama ticaretine neden olmaktadır. • En önemli temsilcileri; KennethArrow, Duncan Black, AnthonyDowns, MancurOlson, James M.Buchanan ve Gordon Tullock tur.

19. KAMU HARCAMALARININ MUTLAK VE GÖRELİ ARTIşI • Mutlak artıskamu harcamalarının belirli bir zaman aralığında parasal olarak artması, göreli artısise kamu harcamalarının ilgili diğer ekonomik büyüklüklere göre artmasıdır. • Mutlak artışlar ekonomideki diğer büyüklüklerden soyutlanmıştır. Dolayısıyla sahip olduğu anlam kısmen sınırlıdır. • Kamu kesiminin ekonomideki yeri ve önemini ortaya koymak açısından göreli(nispi) artışlar çok daha anlamlıdır. • Bu oranlar içerisinde en önemlisi Toplam Kamu Harcamalarının gayri safi milli hasıla içerisindeki payıdır. Bu oran yoluyla gelişmisve gelişmekte olan ülkelerde kamu harcamalarının karşılaştırmasını yapmak ve gelişim seyrini ortaya koymak mümkündür.

20. KAMU HARCAMALARININ ARTIş NEDENLERİ • Görünüştekiartışnedenleri; • 1. Para değerinindüşmesi • 2. Bütçeyöntemvetekniğindekideğişmeler • 3. Kamuhizmetlerininyerinegetirilmesindeayniusulünterkedilmesi • 4. Ülkesınırlarınınvenüfusunundeğişmesi

21. Gerçekartışnedenleri; • 1. Savaşlar • 2. Devletanlayışındakideğişmeler • 3. Kamuhizmetininyaygınlaşmasıveyoğunlaşması • 4. Vatandaşlarınhayatstandardınınyükseltilmesi • 5. Bilimselveteknikgelişmeler.

22. 2012-2013 MALİYE SOSYOLOJİSİ Dr.Ahmet ÖZEN 2009466122SerhatSıla DAĞKIRAN