Dysleksja – problem znany czy nie znany?

1. Dysleksja – problem znany czy nie znany?

2. Wszyscy pewnie znają bajkę Andersena o brzydkim kaczątku, ale nie każdy wie, że jej autor był dyslektykiem. Jako uczeń miał kłopoty z ortografią, mylił litery, a nauka języków obcych była dla niego ciężarem. Podobne problemy przeżywa wielu uczniów naszej szkoły.

3. Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. • Dysleksjarozwojowa – czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniuu dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym(powyżej 85 skali Wechslera). Poniżej tej normy mówimy o uogólnionych problemach w uczeniu się. Specyficzne trudności w uczeniu się to: • Dysleksja– trudności w opanowaniu czytania(tempo, technika); • Dysortografia – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym różnego rodzaju błędy ortograficzne); • Dysgrafia–niski poziom graficzny pisma, tzw. „brzydkie pismo”; • Hiperdysleksja– trudności w czytaniu ze zrozumieniem; • Psychodysleksja – dysleksja spowodowana czynnikami patogennymi, urazami lub stresem; • Dyskalkulia – problemy w opanowaniu pojęć matematycznych, operowaniem liczbami, pojęciem liczby, niskie rozumowanie operacyjne.

4. PRZYCZYNY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ: Wyróżnia się kilka koncepcji: • Koncepcja genetyczna – przyczyną zaburzeń i podłożem trudności wczytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie, dziedziczone zmiany w CUN. • Koncepcja opóźnionego dojrzewania CUN – uważa się, że zaburzenia dyslektyczne są spowodowane spowolnionym dojrzewaniem układu nerwowego(wpływ genów i hormonów, czynniki okołoporodowe). • Koncepcja organiczna – przyczyną są mikro uszkodzenia w mózgu, które uczestniczą w procesach czytania i pisania. Uszkodzenia wywołane są szkodliwymi czynnikami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi oddziałującymi na CUN w okresie około porodowym lub płodowym. • Koncepcja hormonalna – przyczyną dysleksji jest niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, zwłaszcza lewej półkuli odpowiedzialnej za mowę i myślenie. • Koncepcja psychodysleksji – przyczyny emocjonalne, urazy psychiczne i stres.

5. Do nauki czytania i pisania niezbędne są podstawowe funkcje: • prawidłowy przebieg procesów pamięciowych, wzrokowych, słuchowych; • poziom percepcji słuchowej i słuch; fonematyczny; • poziom percepcji wzrokowej; • motoryka duża i mała; • ustalona lateralizacja; • orientacja kierunkowa.

6. Przyczyną trudności w pisaniu są: • słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z ustnymi wypowiedziami; • niski poziom graficzny i estetyczny prac; • prace bałaganiarskie; • trudności w różnicowaniu liter b-p, d-b, itd.; • niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter; • trudności w różnicowaniu liter podobnie brzmiących (utrata dźwięczności); • złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu; • tracenie wątku w opowiadaniu; • zła organizacja czynności (w pracach pisemnych, w planowaniu dnia); • złe rozumienie skomplikowanych poleceń; • kłopoty ze zrozumieniem tekstu, wydzieleniem części całości; • zła orientacja przestrzenna; • wolne tempo pisania; • błędy typowo ortograficzne; • opuszczanie drobnych elementów liter (znaki diakrytyczne); • nie różnicowanie ę-en i ą-om; • trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami i dwuznakami.

7. Błędy wzrokowe: - mylenie liter: • „w - m - n - u", np.: don (dom), wanna (manna), • „o — a", np.: dam (dom), • „l - t - ł", np.: lała (lata), tłok (tłok), • „u - y", np. gyra (góra zamieniona na gura), • „p - n - r", np.: marna (manna), nań (pan), • „T - Ł - P - L", np.: Łódź,w której „Ł" ma laseczkę skierowaną w drugą stronę „\",Łilip (Filip), Totwa (Łotwa), „s - c", np. macka (maska), • „n - z", np. kona (koza), • „d - b - g - p", np.: gada (pada), bada (baba), • pismo zwierciadlane: • „E - 3", „l" odwrócone w drugą stronę, • opuszczanie znaków diakrytycznych tj. (kropek, ogonków, kresek): • maka (mąka), miła bez kropki nad „i", siad (ślad),

8. Błędy wzrokowe:c.d. • zmiana kolejności liter: • - no (on), /akta (latka), • - „rz - ź", • - „ó - u", • - „ch - h", - wielka - mała liter:np.: Kro/, polacy, pasTa, -automatyzmy: np. odruchowe pisanie „ch" zamiast „c" czy „rz" a nie „r", - błędy interpunkcyjne - często przecinek pojawia się tam, gdzie dziecko bierze oddech, a zdania potrafią być kilometrowe bez żad­nych znaków przestankowych.

9. Błędy słuchowe: - opuszczanie liter, np. spógłoska (spółgłoska), - rozdzielanie wyrazów, np. o gon (ogon), - mylenie liter z występującymi wcześniej lub później, np. lelen (jeleń), brekolczyk (breloczek), koko/e lub popoje (pokoje), - mylenie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, czyli: • „p - b", np.: łabka, rypka, • „t - d", np.: rzotkiewka, stadki, • „k - g", np.: tagrze. Pan Bok, • „f - w", np.: szawka, s f eter, • „s - z", np.: roskas, łazka, • „ś -ź", np.: proźba, buska, • „ć - dź", np.: bać, bydź, • „sz - rz - ź", np.: kapelurz, gulaż, • „c - dz", np.: powlec, módz, • „cz - dź", np.: ruszczka (różdżka), lidżba, • „dsz - trz - cz", np.: przeczkole, pacz (patrz), -

10. Błędy słuchowe:c.d. błędy z „i - j", np.: iest (jest), Kasji (Kasi), - „u - ł", np.: nałuka, gupi, ałto, -zmiękczenia, np.: śano, siano, śfa (siła), zile (źle), - „ą - om - on - o - oł", np.: zdjof, babka, - „ę - em - en - eł", np. tęperamęt, -zniekształcenia, np. kuberznuk (Kopernik).

11. JĘZYKI OBCE

12. JĘZYKI OBCE

13. Trudności w nauce języków obcych–wypowiedzi uczniów - „Nie potrafię się skoncentrować przy czytaniu i słuchaniu obcojęzycznego tekstu". - „Po kilku dniach zapominam wszystko, czego się nauczę, nawet jeśli wielokrotnie to powtarzam. Największe trudności mam z zapamiętaniem i roz­różnianiem czasów w języku angielskim, w niemieckim natomiast dużym problemem są dla mnie rodzajniki". - „Nie potrafię uczyć się dialogów na pamięć, a nauczycielka tego wymaga". - „Największym problemem jest dla mnie zmiana nauczyciela i przystoso­wanie się do nowego stylu nauczania". - „Z trudem zapamiętuję długie wyrazy". - „Mam trudności z tłumaczeniem tekstów". - „Mają duże problemy w nauce języka rosyjskiego, bo wszystko mi się myli z językiem polskim". - „Niemiecki ciągle miesza mi się z angielskim". - „Kiedy odpowiadam na lekcji angielskiego, często się zdarza, że przeszka­dza mi francuski. Tak samo się dzieje przy czytaniu, np. w języku francu­skim nie czyta się „s" na końcu wyrazu, a w angielskim „s" na końcu jest ważne, bo oznacza liczbę mnogą. Ciągle czytam na odwrót". - „Nauka języków obcych jest dla mnie dużym stresem, z nauką przedmio­tów ścisłych nie mam takich problemów". - „Gubię się, gdy nauczyciel od razu daje kilka poleceń". - „Nie mogę zrozumieć, co nauczycielka do mnie mówi. Słowa mi się zlewa­ją i brzmi to niewyraźnie". - „Mam trudności ze zrozumieniem tekstów z kasety magnetofonowej". - „Nie potrafię myśleć w języku obcym, mimo że mam duży zasób słów i ła­two uczę się języków obcych". - „Nie potrafię płynnie mówić w językach obcych, chociaż płynnie czytam". - „Trudności pojawiają się z zapamiętaniem konstrukcji gramatycznych, gdy znacznie różnią się one budową od swoich odpowiedników w języku polskim". - „Uczę się niemieckiego dopiero pierwszy rok i muszę dogonić resztę klasy, która uczyła się tego języka wcześniej".

14. ARKUSZ DIAGNOSTYCZNY TRUDNOŚCI UCZNIA W NAUCE JĘZYKÓW OBCYCHoprac. Anna Jurek Imię i nazwisko ucznia....................................................................Klasa............... 1. Czy uczeń/uczennica ma trudności w nauce języka obcego? □ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE 2. Czy wykazuje zaangażowanie w przezwyciężanie trudności? □ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE 3. Czy ma problemy z koncentracją uwagi na lekcjach? □ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE 4. Czy dziecku sprawia trudność przepisywanie ze wzoru (tablicy, książki)? □ TAK □ NIE 5. Czy chętnie uczy się języka obcego? □ TAK □ NIE 6. Czy systematycznie odrabia zadania domowe i przygotowuje się do lekcji? □ TAK □ NIE 7. Czy korzysta z dodatkowej pomocy w nauce języka obcego? □ TAK □ NIE W jakiej formie? (podkreśl właściwą odpowiedź/odpowiedzi) szkoła języków obcych, obozy językowe, wyjazdy za granicę, korepetycje, dodatkowe lekcje w szkole, pomoc rodziców, rodzeństwa, kolegów, inne formy (jakie?) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 8. Ile czasu poświęca na naukę języka obcego w ciągu tygodnia? .................................................. 9. Czy potrzebuje więcej czasu niż pozostali uczniowie w klasie • na sformułowanie swoich wypowiedzi pisemnych na sprawdzianach i klasówkach? □ TAK □ NIE • na przeczytanie zadań, poleceń, tekstów itp. i zrozumienie ich treści? □ TAK □ NIE • na zapisanie tekstu ze względu na wolne tempo pisania? □ TAK □ NIE • na zastanowienie się nad udzieleniem odpowiedzi w formie ustnej na zadane pytania? □ TAK □ NIE • na odszukanie znaczenia bądź formy zapisu wyrazów w słowniku obcojęzycznym? □ TAK □ NIE

15. 10. W jakim stopniu są dla niego/niej trudne następujące sprawności i umiejętności w nauce języka obcego? (postaw krzyżyk w odpowiedniej rubryce tabelki)

16. 11. Czy nauka języka obcego sprawia dziecku inne trudności, które nie zostały tutaj wymien­ione? Jakie?......................................................................................................................................................................

17. Co to znaczy dostosować wymagania do indywidualnych potrzeb ucznia? • Dostosowywanie wymagań to zastosowanie do sformułowanych wymagań edukacyjnych, takich kryteriów, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. (M. Bogdanowicz, A. Adryjanek)

18. Jak oceniać dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się ? Ważne jest przestrzeganie etycznych zasad oceniania jednakowa życzliwość wobec wszystkich uczniów ocenianie sukcesów, a nie porażek ucznia. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno pomóc mu poznać siebie, określić swoje ideały, podjąć adekwatne działania dla własnego rozwoju. Dostosowanie wymagań edukacyjnch do indywidualnych potrzeb ucznia, pod względem formy i treści. Uwzględniamy wkład pracy dziecka.

19. Nauczyciel powinien dostosować wymagania dydaktyczne do możliwości ucznia, ze względu na opóźnienie rozwoju różnych funkcji percepcyjnych, motoryki pamięci. W nauczaniu należy stosować metody zapewniające polisensoryczne poznawanie, czyli angażujące słuch, ruch, wzrok, dotyk. Na każdej lekcji należy uczniowi dać szansęodniesienia choćby małego sukcesu.Pracę należy opierać na mocnych stronach ucznia.

20. Prawa uczniów z dysleksją to nie przywileje izwolnienie od pracy. Uczeń zobowiązany jest do: • Systematycznej pracy zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, pedagoga lub terapeuty. • Bardzo dobrej znajomości zasad pisowni – powtarzania i utrwalania. • Doskonalenia umiejętności czytania poprzez codzienne ćwiczenie w domu. • Dokumentowania prowadzonej pracy wyrównawczej.

21. Wskazówki do pracy Dzieci z dysleksją często mają trudność z koncentracją i podzielnością uwagi, są także męczliwe, często mają problemy z zapamiętywaniem. W związku z tym, uczenie dzieci z dysleksją powinno: - odbywać się z wykorzystaniem technik nauczania wielozmysłowego, - opierać się na wielokrotnym powtarzaniu, -dysponować jak największą liczbą ćwiczeń; każdy problem gramatyczny powinien być ćwiczony przy użyciu całego zestawu zabaw, gier i zadań, które muszą być jak najbardziej różnorodne i inspirujące, • nauczyciel powinien korzystać na przemian z materiału literowego i nieliterowego, - być wzbogacone o elementy ruchowe, gdyż pamięć kinestetyczna może być dużym wsparciem, - powinno opierać się na ćwiczeniach utrwalających pamięciowe mechanizmy mowy, a więc wykorzystujących: teksty piosenek i wierszyki, nazwy miesięcy, pory roku, dni tygodnia (dzieci z dysleksją często mają trudności z zapamiętywaniem materiału uporządkowanego w sekwencje), - trzeba unikać monotonii w prowadzeniu zajęć, starać się wprowadzać różnorodne ćwiczenia, - ćwiczenia nie powinny być też za długie.

22. LITERATURA • M. Bogdanowicz: O dysleksji, Lublin,1994 • M.Bogdanowicz, A.Adryjanek: Uczeń z dysleksją w szkole,Gdynia:Operon, 2004 • M.Bogdanowicz, M.Smoleń: Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych, Gdańsk: Harmonia, 2004 • A.Butkiewicz, K.Bogdanowicz, Dyslexia in the English Classroom, Gdańsk: Harmonia, 2004 • G.Squires, S.Mckeown: Pomóż dziecku z... Dysleksją, Warszawawa: LIBER, 2006 Ciekawe adresy w Internecie: • Polskie Towarzystwo Dysleksji:http://dysleksja.univ.gda.pl • Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej: www. cmppp.edu.pl • www.terapiapedagogiczna.republika.pl • www. bpp.com.pl/ptd/index.htm

23. Życzę sukcesów w pracy z dziećmi! Opracowała: Dorota Daź- Dolecka