HİPERMEDYA ORTAMLARINDA ÜÇ NAVİGASYON SİSTEMİNİN KULLANILABİLİRLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

1. HİPERMEDYA ORTAMLARINDA ÜÇ NAVİGASYON SİSTEMİNİN KULLANILABİLİRLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Ali GÖK Orta Doğu Teknik Ünivrsitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, ANKARA Gülsüm GÖK Orta Doğu Teknik Ünivrsitesi, İlköğretim Bölümü, ANKARA

2. Giriş • Hipermedya – zaman ve yer kısıtlamasını kaldırması • Hipermedya – ses, grafik, video ve yazı gibi farklı formatlardaki dökümanların dinamik olarak bağlanması (Bevilacqua, 1989) • Hipermedya yapısının • zihinsel yetenekleri nasıl etkilediği, • bilgiye ulaşma esnekliği aktif çalışma alanları olarak belirtilmektedir (Shapiro & Niederhauser, 2002).

3. Hipermedya • Hiperyazının geniş bir özgürlük imkanı sağladığı ve kullanıcıların bu özgürlüğü kullanmakta zorlanacakları (Jong ve Hulst, 2002), • İçerikte kaybolma veya dezoryantasyon (disorientation) hipermedya ortamlarının kullanımına has bir problemdir (Conklin, 1987). • Dezoryantasyon problemlerini çözebilmek için site haritası veya daha önceden girilen sayfaların dökümü gibi navigasyon araçları (Bevilacqua, 1989) • Farklı navigasyon dizaynları – bağlantı takibi, grafik tasarımı, süre

4. Çalışmanın Amacı ve Araştırma Soruları • Üç farklı navigasyon sisteminin görev tamamlama süreleri • Kullanıcıların tercihleri, sebepleri ve davranışları (göz hareketlerini izleme cihazı, Tobii Eye Tracker) • Verilen görevlerin tamamlanma süreleri bakımından üç farklı navigasyon sistemi arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark var mıdır? • Kullanılabilirlik göz önüne alındığında üç farklı navigasyon sistemi arasında kullanıcıların tercihleri hangi sistem yönündedir?

5. Yöntem • Nitel ve nicel araştırma teknikleri, • Kullanıcıların görevleri tamamlama süreçlerinde göz hareketlerini izleme cihazı, • Öğrencilerin tercihlerini ve bunun sebeplerini belirlemek için yarı-yapılandırılmış görüşme soruları, • Bağımlı değişken - görev tamamlama süresi Bağımsız değişken - navigasyon türleri, • Üç farklı navigasyon sistemi için üçer görev faktör olarak alınmıştır.

6. Örneklem • 27 yüksek lisans ve doktora öğrencisi • 14 Kadın, 13 Erkek • 3 adet öğrenci - pilot çalışma

7. Veri Toplama Araçları • Hipermedya ortamlarında en fazla kullanılan ve alan yazında en fazla bahsedilen 3 farklı navigasyon sistemi (Shapiro & Niederhauser, 2002; Baylor, 2001; Calcaterra, Antonietti & Underwood, 2005). • Nonlinear (doğrusal olmayan) navigasyon sistemi, • Linear (doğrusal) navigasyon sistemi • Nonlinear combobox (doğrusal olmayan combobox) navigasyon sistemi Otomobiller ve özellikleri içeriğine göre tasarlandı. • Farklı marka sıraları - hatırlamayı engelleyebilme,

8. Doğrusal Olmayan (Nonlinear) Navigasyon Sistemi Örnek Sayfası

9. Doğrusal (Linear) Navigasyon Sistemi Örnek Sayfası

10. Doğrusal Olmayan Combobox (Nonlinear Combobox) Navigasyon Sistemi Örnek Sayfası

11. Prosedür • Labaratuar ortamı ve çalışma hakkında bilgilendirilerek örnek bir uygulama, • Kalibrasyon ayarı, • 9 adet görev, • Yarı yapılandırılmış görüşme ile sorular, • Konu bölümlerinin ve navigasyon türlerinin uygulama sırasının etkilerinin engellenebilmesi

12. Bulgular • Paired-sample t-test • Linear navigasyon sistemi ile combobox navigasyon sistemi arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. t(26)=-2.60, p<.05. • NAV1: Nonlinear, NAV2: Linear, NAV3: Combobox

13. Bulgular • Çalışmanın niceliksel kısmında • 22 katılımcı doğrusal olmayan (Nonlinear) navigasyon sistemini • Ulaşmak istedikleri her yere direk olarak gidebildikleri için daha kullanışlı olduğunu belirtmişlerdir. • 4 katılımcı ise (Linear) doğrusal navigasyon sistemini • 1 katılımcı ise Combobox navigasyon sistemini. • Ayrıca katılımcılar her navigasyon tasarımının avantajlarından ve dezavantajlarından bahsetmişlerdir.

14. Tartışma • Çalışmanın nicel bölümünde katılımcıların görev tamamlama sürelerine bakıldığında doğrusal navigasyon sisteminin daha kullanışlı olmasına rağmen çalışmanın nitel bölümünde ise doğrusal olmayan navigasyon sistemi daha kullanışlı olarak belirtilmiştir. • Navigasyon sistemlerinin kullanılabilirliği nerede ve ne zaman kullanıldığına göre değişebilmektedir. • Fakat kullanıcıların bilmedikleri bir ortamda navigasyon sistemleri aracılığıyla hipermedya ortamlarını kolayca kullanabilmelerinin sağlanabilmesi gerekmektedir (Calcaterra, Antonietti & Underwood, 2005).

15. Tartışma • Bir diğer nokta da göz hareketlerini izleme cihazı verileri incelendiğinde kullanıcılar bağlantılara tıklarken bu bağlantılara bakmak yerine sadece sayfa başlıklarına ve içeriklerine baktıklarından dolayı doğrusal navigasyon sistemleri doğrusal olmayan navigasyon sistemlerine göre kullanıcıların gözlerine daha az iş yüklemektedir ve daha kolay ulaşım sağlamaktadır. • Ayrıca katılımcılar navigasyon sistemlerindeki bağlantıların numaralar gibi anlamsız sembollerle ifade edilmesinin sayfalara ulaşmada zorluklar oluşturduğunu belirtmişlerdir.

16. Sonuç • Bundan sonraki çalışmalarda daha çok sayıda ve farklı navigasyon sistemlerinin kullanılabilirlilikleri çeşitli hipermedya ortamlarında test edilerek navigasyon sistemleri için bazı standartlar belirlenebilir. • Ancak insanların bilişsel yeteneklerine göre navigasyon türlerinin kullanılabilirliliğinin de değişebileceği göz ardı edilmemelidir.