AZERBAYCAN’DA MESLEK İ EĞİTİM: MEVCUT DURUM VE PERSPEKTİFLER

1. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ EĞİTİM: MEVCUT DURUM VE PERSPEKTİFLER Elşen BAĞIRZADE Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdür Yardımçısı “IX. Uluslararası Büro Yönetimi ve Sekreterlik” Kongresi T.C. Atatürk Üniversitesi Erzurum, 7 Ekim 2010

2. AZERBAYCAN’DA EĞİTİM SİSTEMİ OKULÖNCESİ EĞİTİM (3-6 yaş) GENEL EĞİTİM İLK MESLEKİ EĞİTİM YÜKSEK MESLEKİ EĞİTİM YÜKSEK ÖĞRETİM İlk okul Eğitimi Lisans eğitimi Genel orta okul eğitimi Yüksek Lisans eğitimi Tam orta okul eğitimi Doktora eğitimi Kaynak: Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Kanunu, 2010

3. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ - 1 • Azerbaycanda ilk mesleki eğitimin tarihi 165 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. • 1920 yılına veya Sovyetlere kadar olan dönem: • Bu dönemde mesleki eğitim genellikle çıraklık sistemi çerçevesinde olmuştur. • 1843 yılında Şeki, 1879 yılında Nahçivan, 1884 yılında Gence ve 1887 yılında ise Bakü’de ilk meslek eğitimi veren sanat okulları oluşturulmuştur. • Yeni gelişen kapitalist sanayinin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 1888 yılında Çar Rusyasında “Sanayi okulları hakkında temel kurallar” yasası çıkarılmıştır. Yasayla orta teknik okul, ilk teknik okul ve sanat okullarının kurulması amaçlanmıştır. • 1920-1991 yılları arası Sovyetler dönemi: • Önemli bir potansiyel oluşmuştur. • Tüm alanlarda ilk meslek ve meslek yüksek okulları oluşturulmuştur. • Mesleki faaliyetleri yöneten çeşitli devlet kurumları oluşturulmuştur.

4. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ - 2 • 1991-1996 yılları arası kriz dönemi: • Yeni ekonomik sisteme geçiş (planlı ekonomiden piyasa ekonomisine), ekonomik kriz ve Karabağ Savaşı dolayısıyla, Sovyetlerden kalma mesleki eğitim altyapısı neredeyse tamamen tahrip olmuş ve eskimiştir. • 1996yılı sonrası gelişme dönemi: • Ağustos 1996 yılında“Azerbaycan Cumhuriyeti’nde mesleki eğitiminin geliştirilmesi hakkında” Başbakanlık kararnamesi verilmiştir. Kararnameyle mesleki eğitimin yasal mevzuatı oluşturulmuştur. • 17 Haziran 2002 yılında “Mesleki eğitim alanında uzmanlık ve uzmanlaşmaların çeşitlendirilmesi” Başbakanlık kararı ile onaylanmış ve ek olarak 41 yeni meslek ve uzmanlık resmi olarak tanınmıştır. • 3 Temmuz 2007 yılında “2007-2012 yılları arası Azerbaycan Cumhuriyetinde ilk mesleki eğitimin geliştirilmesile ilgili Devlet Programı” onaylanmıştır. • 13 Ocak 2010 yılında “2010-2013 yılları arasında Azerbaycan Cumhuriyetinin meslek yüksek eğitimi sisteminde reformlarla ilgili Önlemler Programı” onaylanmıştır.

5. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ EĞİTİMİN GELİŞTİRİLMESİNE ETKİ YAPAN DİĞER DEVLET PROGRAMLARI • “2003-2005 Yılları Yoksullukla Mücadele ve Ekonomik Gelişim Devlet Programı”, • “2008-2015 Yılları Yoksullukla Mücadele ve Sürdürülebilir Kalkınma Devlet Programı” • “2002-2005 Yılları Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Geliştirilmesi Devlet Programı”, • “2004-2008 Yılları Bölgesel Sosyo-ekonomik Gelişim Devlet Programı” • “2009-2013 Yılları Bölgesel Sosyo-ekonomik Gelişim Devlet Programı” • “2003-2012 Yılları Azerbaycan Cumhuriyetinin Gelişimi için Enformasyon Teknolojileri üzre Ulusal Strateji” • “2006-2015 Yılları İstihdam Stratejisi” • “2007-2010 Yılları İstihdam Stratejisinin Gerçekleştirilmesi Devlet Programı”

6. AZERBAYCAN EĞİTİM BAKANLIĞININ MESLEKİ EĞİTİMİN GELİŞTİRİLMESİ AMACIYLA İŞBİRLİĞİ YAPTIĞI ULUSAL VE ULUSLARARASI KURUMLAR • BM YUNESKO • Dünya Bankası • AB TACIS Programı • Asya İnkişaf Bankası • Japonya Uluslararası İşbirliği Bankası • Alman Teknik İşbirliği Cemiyeti • İngiltere’nin BRİTİSH COUNCIL şirketi • Türkiye Eğitim Bakanlığı • Güney Kore DEWOOşirketi • Avstriya’nın “Hilsferk Avstria” teşkilatı • DVV UluslararasıTeşkilatı

7. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ EĞİTİMDE UZMANLIKLARIN ÇEŞİTLENDİRİLMESİ • 2002 yılı Başbakanlık Kararıyla aşağıdaki alanlarda 218 mesleki uzmanlık (121’i meslek yüksek eğitimde) çeşidi belirlenmiştir: • Ekonominin tüm alanları için genel uzmanlıklar (18 uzmanlık) • Petrol, doğalgaz, kimya, metal ve maden sanayisinde uzmanlıklar (28 uzmanlık) • Enerji ve radyoelektronik alanında uzmanlıklar (21 uzmanlık) • İnşaat ve ağaç imalatı alanında uzmanlıklar (24 uzmanlık) • Ulaştırma alanında uzmanlıklar (30 uzmanlık) • İmalat sanayi alanında uzmanlıklar (27 uzmanlık) • Hizmet alanında uzmanlıklar (22 uzmanlık) • Tarım alanında uzmanlıklar (36 uzmanlık)

8. İLK MESLEKİ EĞİTİM (İLK PEŞƏ TƏHSİLİ)

9. AZERBAYCAN’DA İLK MESLEKİ EĞİTİM KAVRAMI • EĞİTİM KANUNUN 20. MADDESİ: • 20.1. İlk meselk eğitimi işgücü piyasasının taleplerine dayanarak, genel orta eğitim ve tam orta eğitim temelinde çeşitli sanat ve yaygın meslekler üzre uzmanların yetiştirilmesini temin etmekdedir. • 20.2. İlk meslek eğitimi meslek okullarında ve eğitim faaliyeti için özel yetkisi (lisans) bulunan çeşitli kurum ve kuruluşların, firmaların, organize işgücü piyasalarının, istihdam idarelerinin ve diğer belli kurumların eğitim bölümlerinde yürütülmekte ve mezun olanlara belli alanlarda mesleki derecelerin verilmesiyle tamamlanır. • 20.3 İlk meslek eğitimi belli eğitim programları temelinde yürütülmektedir. • 20.4 İlk meslek eğitimi kurumlarına genel orta eğitim temelinde geçiş yapanlar meslek uzmanlığı ile birlikte, tam orta eğitim alma hakkına da sahiptirler.

10. AZERBAYCAN’DA İLK MESLEKİ EĞİTİM OKULLARINA GİRİŞ ŞARTLARI-1 • Çeşitli yaş ve eğitim düzeyi olan kişiler alınabilir. • Genellikle orta okulu bitirenler eğitim süresi 1-3 yıl olan ve kısa süreli kurslara alınırlar. • Çeşitli alanlarda çalışanlar için ayrıca guruplar oluşturulmakta ve eğitim süresi 1-2 yıl olan ve ya kısa süreli kurslarda ilk mesleki eğitim alabilmekteler. • İlk meslek okullarına öğrenci alınması aşağıdaki şekillerde gerçekleştirilir: • Seçmiş olduğu meslek alanında mülakat yoluyla ilk bilgilerin belirlenmesi, • Azerbaycan Türkçesi ve Matematik alanında bilglerin yazılı şekilde test edilmesi, • İlk meslek becerilerinin değerlendirilmesi, • Seçmiş olduğu uzmanlık alanına uygun olan genel eğitim derslerinden zorunlu askari bilgi ve becerilerin mülakat yoluyla test edilmesi.

11. AZERBAYCAN’DA İLK MESLEKİ EĞİTİM OKULLARINA GİRİŞ ŞARTLARI-2 • İlk meslek okullarına başvurular 1 Eylül tarihinedek tamamlanır. • İlk meslek okullarına öğrenci alınması okul müdürü, yardımçıları, sendika müdürü, işverenlerin temsilcilerinden ibaret jüri tarafından yürütülmüktedir. • Mülakat zamanı eşit sonuçlar ortaya koyan adaylar arasından sırasıyla aşağıdakilere öncelik verilir: • Orta eğitim belgesinde daha yüksek ortalama puana sahip olanlar, • İşverenler tarafından referansla gelenler, • Meslekle ilgili iş stajı olanlar, • Şehit ailelerinin ve Karabağ savaşı gazilerinin çocuklarına, özürlülere, anne ve babadan mahrum olanlar. • Kısa süreli kurslara alınma ders yılı içerisinde ilk meslek okulu tarafından ilan edilmekte ve uygulanmaktadır. • Yabancılar aynı kurallar temelinde fakat harçlı olarak alınmaktalar.

12. İLK MESLEKİ EĞİTİMDE DERS PROGRAMLARININ SAATLER İTİBARİLE İÇERİĞİ

13. AZERBAYCAN’DA İLK MESLEK OKULLARININ ÇEŞİTLERİ KAYNAK: Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, www.edu.gov.az

14. KAYNAK: Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu, www.azstat.org

15. KAYNAK: Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, www.edu.gov.az

18. 1996 YILI SONRASI İLK MESLEKİ EĞİTİMDE YAPILAN TEMEL İŞLER • İlk mesleki eğitimin fiziksel altyapısının, eğitim programlarının ve uzmanlık çeşitlerinin geliştirilmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır. • İlk mesleki eğitim alanında enformasyon, eğitim, bilimsel ve metodolojik teminatını iyileştirmek amacıyla 2000 yılından Eğitim Bakanlığının yayını olan “Sanatkar” dergisi işe başlamıştır. • 13 Ocak 2009 tarihinden Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Problemleri Enstitüsüne bağlı İlk Mesleki Eğitim Merkezi faaliyet göstermektedir. • Eğitim Bakanlığında işverenler ve ilk mesleki eğitim kurumları arasında ilişkileri geliştirmek amacıyla kamu ve diğer kurumların temsilçilerinden ibaret Kordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. • Modern standartlarda Gebele ilinde Turizm ve Otelcilik üzre Mesleki Eğitim Merkezi ve İsmayıllı ilinde Turizm Okulu kurulmuştur.

19. AZERBAYCAN’DA İLK MESLEKİ EĞİTİMDE MEVCUT TEMEL SORUNLAR • Okulların fiziki olanakları modern standartlara uygun değildir. • İlk mesleki eğitimin mevcut yönetim sistemi piyasa ekonomisinin kurallarına uygun olmamakta ve devlet bütçesinden finansmanının etkinliği bulunmamaktadır. • Uzman yetiştirilmesile piyasa talepleri arasında çelişkiler mevcuttur. • Eğitim programları, ders kitapları v.s yenilenmesi gerekmektedir. • Öğretim üyesi yetersizliyi bulunmaktadır. • Gelişmiş ülkelerde orta okulu bitirenlerin yüzde 40-60’ı, ilk meslek eğitim kurumlarına giriş yaptığı halde bu oran Azerbaycanda yüzde 5-8’dir.

20. AZERBAYCAN İLK MESLEKİ EĞİTİMİNDE PERSPEKTİFTE YAPILACAK FAALİYETLER • İlk mesleki eğitimin fiziki olanaklarının geliştirilmesi, • Sistemde yeni ekonomik ilişkilerin oluşturulması ve yönetim sisteminin geliştirilmesi, • Eğitim programlarının ve uzman yetiştirilmesinin piyasa taleplerine uygun geliştilmesi • Sistemin eleman ihtiyacının karşılanması faaliyetlerinin geliştirilmesi, • İlk mesleki eğitime toplumsal ilginin artırılması yönünde faaliyetler yürütülmesi.

21. MESLEK YÜKSEK EĞİTİMİ (ORTA İXTİSAS TƏHSİLİ)

22. AZERBAYCANDA MESLEK YÜKSEK EĞİTİMİ KAVRAMI • EĞİTİM KANUNUNUN 21. MADDESİ: • 21.1. Meslek yüksek eğitimi toplumun ve işgücü piyasasının taleplerine dayanarak, genel orta eğitim ve tam orta eğitim temelinde ayrı ayrı faaliyet alanları için çeşitli uzmanlıklarda meslek yüksek eğitimli uzmanların yetiştitilmesini temin etmektedir. • 21.2. Meslek yüksek eğitimi genellikle kolejlerde ve yüksek öğretim kurumlarına bağlı okullarda yürütülmekte ve önlisans uzmanlık derecesinin alınmasıyla tamamlanır. Genel orta eğitim temelinde meslek yüksek okullarını kazananlar hem de tam orta eğitim almaktadırlar. • 21.3. Meslek yüksek eğitimi belli eğitim programlarına dayanarak yürütülmektedir. Meslek yüksek eğitimini tamamlayanlara belli bir resmi belge – diploma verilmektedir. • 21.4. Meslek yüksek eğitimi diploması yüksek öğretimi kazanma olanağı tanımaktadır. • 21.5. Meslek yüksek eğitimi programlarının belli bölümler üzre yüksek eğitim programlarına uygunluğu temin edilmekte ve meslek yüksek eğitimini yüksek başarıyla tamamlayanların topladıkları krediler yüksek öğretimin uygun bölümlerini kazanmada hesaba alınmaktadır.

23. AZERBAYCAN’DA MESLEK YÜKSEKOKULLARINA GİRİŞ ŞARTLARI • Meslek yüksek okullarına genel orta eğitimi ve tam orta eğitimi tamamlayanlar, aynı zamanda da ilk meslek okullarını bitirenler alınırlar. • Başvurular bağımsız devlet kurumu olan ÖSYM’e yapılır. Bu zaman başvuru doğrudan meslek yüksek programları için yapılabilmekle birlikte, aynı zamanda lisans programlarını kazanamayanlar da sınavdan kazandıkları puanlarla ilgili meslek yüksek programlarına başvuru yapabilmektedirler. • Meslek yüksek okuluna genel orta eğitimden gelenler aynı zamanda tam orta eğitim de alabilirler. • Yeni Eğitim Kanunu’na göre meslek yüksek okullarını bitirenler önlisans (“subbakalavr”) derecesi almaktadırlar.

24. MESLEK YÜKSEK OKULLARI DEVLET (57 OKUL) ÖZEL (3 OKUL) EĞİTİM BAKANLIĞINA BAĞLI 47 OKUL DİĞER BAKANLIKLARA BAĞLI 10 Okul KAYNAK: Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, www.edu.gov.az

25. ALANLARA GÖRE MESLEK YÜKSEK OKULLARININ DAĞILIMI KAYNAK: Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, www.edu.gov.az

26. 2009 yılı itibarile ülkede 540 bin meslek yüksek okulu mezunu bulunmaktadır ki, bunlar da işgücünün yüzde 10’u oluşturmaktadır. KAYNAK: Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu, www.azstat.org

27. KAYNAK: Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu, www.azstat.org

28. 1996 YILI SONRASI İLK MESLEKİ YÜKSEK EĞİTİMDE YAPILAN TEMEL İŞLER • Meslek yüksek eğitimin fiziksel altyapısının, eğitim programlarının ve uzmanlık çeşitlerinin geliştirilmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır. • 13 Haziran 2000 yılından o tarihe kadar diğer devlet kurumlarına bağlı olan meslek yüksek okulları da dahil tüm meslek yüksek okulları Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. • Kolej tipli yeni meslek yüksek okulları yaratılmış ve eskileri yeniden yapılandırılmıştır. Mesela, ilgili yüksek öğretim kurumlarına bağlı Güzel Sanatlar Koleji, Müzik Koleji ve İnşaat Koleji oluşturulmuştur. • 2008 yılından meslek yüksek okullarında kredi sistemi uygulanmaya başlanmıştır.

29. AZERBAYCAN’DA MESLEKİ YÜKSEK EĞİTİMDE MEVCUT TEMEL SORUNLAR • Meslek yüksek okullarının fiziksel altyapısı modern standartlara tam şekilde uygun değildir, • Meslek yüksek okullarının yeni ders kitaplarıyla temini konusunda sıkıntılar mevcuttur, • Yeni öğretim teknolojilerinin kullanımı yaygın değildir, • Uzmanlık çeşitlerinin piyasaya uygunluğu tam şekilde sağlanamamıştır, • Meslek yüksek okullarının dağılımı etkin değildir, • Öğretim üyesi ihtiyaçlarının karşılanmasında yetrersizlikler vardır, • Ders programlarının yenilenmesi sorunu mevcuttur, • Mesleki yüksek eğitimin bilimsel analiz sistemi oluşturulamamıştır, • Mezunların iş bulma sorunları mevcuttur, • Meslek yüksek okullarının yurt olanakları yetersizldir, • Öğrencilerin sosyal aktivitelere katılma olanakları kısıtlıdır, • Meslek yüksek okullarının finansman mekanizması etkin değildir, • Öğrencilerin staj yapma olanakları kısıtlıdır.

30. AZERBAYCAN MESLEKİ YÜKSEK EĞİTİMİNDE PERSPEKTİFTE YAPILACAK FAALİYETLER • Mesleki yüksek eğitimin yasal zemininin geliştirilmesi, • Mesleki yüksek eğitimin içeriği ve öğretim teknolojisinin yenilenmesi, • Meslek yüksek eğitimin yapısı ve yönetim sisteminin modernleştirilmesi, • Meslek yüksek eğitiminde kalitenin yükseltilmesi, • Meslek yüksek eğitimde öğretim üyesi yetersizliyinin ortadan kaldırılması, • Meslek yüksek eğitimin fiziksel yapısının modernleştirilmesi, • Meslek yüksek eğitimin finansmanında yeni mekanizmalaların oluşturulması.

31. SONUÇ • Azerbaycan’da mesleki eğitim bir geçiş sürecini yaşamaktadır. Mesleki eğitimin mevcut kantitatif ve kalitatif göstergeleri gelişmiş ülkelerle kıyasladığımızda önemli ölçüde düşük seviyelerde olsa da, son yıllar yükselen ekonominin talepleri doğrultusunda bu eğitim sisteminde önemli gelişim yaşanmaktadır.

32. KAYNAKÇA • “Orta ixtisas təhsili müəssisələrinin əsasnaməsi”, 1995 • “Azərbaycan Respublikasında texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2007-2012-ci illər)”, 2007. • Azərbaycan Respublikasında texniki - peşə təhsilinin inkişaf konsepsiyası (2007- 2012-ci illər), 2007. • Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin əmrilə təsdiq olunmuş “İlk peşə təhsili müəssisəsinə şagird qəbulu qaydaları”, 2009. • Azərbaycan Respublikasının Təhsil Haqqında Qanunu, 2010. • Mehrabov A., Əsgərov R. Texniki-peşə təhsilin inkişafı istiqamətləri, “Sənətkar” Elmi-pedaqoji, metodik jurnal, İyul-Sentyabr, No.3 (402) 2008, s. 10-14. • Məmmədov N. Texniki-peşə təhsilinin qarşısında duran mühüm vəzifələr: problemlər və perspektivlər, İyul-Sentyabr, No.3 (402) 2008, s. 15-18. • www.edu.gov.az – Azerbaycan Eğitim Bakanlığı resmi İnternet sitesi • www.azstat.org – Azerbaycan Devlet İstatistik Enstitüsü resmi İnternet sitesi

33. Ve yine Atatürk ... • “Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki tekniğin gereklerini yapmaz, o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur.” • “Ulusumuzun dehasının gelişmesi ve bu yolda kendine uygun uygarlık düzeyine ulaşması meslekler erbabını yetiştirmekle ve milli kültürümüzü yükseltmekle olur”. Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK

34. TEŞEKKÜRLER!

35. Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi İstiglaliyyat Cad. 6, Bakü Posta: Az 1001 Web: www.ekoelsen.tr.cx E-posta: e.bagirzade@gmail.com elsen_bagirzade@hotmail.com GSM: (+99450) 374 41 33 İş: (+99412) 492 59 14 Fax: (+99412) 492 59 40