Wat is taalkunde?

1. Wat is taalkunde? En wat doet taalkunde in het programma van CKI?

2. Inleiding op vandaag • Wat is taalkunde? • Taal en communicatie. • Geschiedenis van de taalkunde in vogelvlucht. • Taal en cognitie/taalkunde in CKI. • Indeling van het vakgebied. • Overzicht van het college

3. Wat is taalkunde? • Taalkunde is de wetenschappelijke studie van de natuurlijke taal van mensen. • Zie: The sci.lang FAQ: 1 - 7 • Talen: Nederlands, Engels, Russisch, Zweeds, Chinees, Swahili, Endo, Sanskrit, …

4. Dus niet: dieren Verschillen • Compositionaliteit • Functionaliteit • Conventie/natuurlijk • Zie: semiotiek

5. Dus niet: kunstmatige talen • Esperanto • 1e orde predikatenlogica • Prolog, Java Zie: semiotiek

6. Gesproken taal • Nederlands, Engels, Russisch, etc. bestonden eerder als gesproken taal dan als geschreven taal. • Schrift: afgeleide van de primaire gesproken taal. • Niet altijd gesproken: doventaal, b.v. Nederlandse gebarentaal, American/British sign language.

7. Taal en communicatie • Voornaamste functie van taal: communicatiesysteem. • Intentioneel: informatie overdracht. • Structuur (hoe zit het systeem in elkaar?), proces (hoe werkt communicatie via taal?), sociaal (rol van spreker en hoorder?).

8. Spreker en hoorder Spreker Hoorder Begrip Verstaan Horen boodschap Formulering Spreken spraakklanken

9. Geschiedenis van de Taalkunde in vogelvlucht • Taalkunde als wetenschapsgebied heeft een lange geschiedenis: Panini ( 400 B.C), Plato ( 400 B.C). Panini plato

10. Middeleeuwen/Vroeg moderne tijd • Grammatica’s: eerste grammatica’s van Frans, Engels, volgens klassieke grammatica’s van Grieks, Latijn. • 1660: Grammaire générale et raisonnée de Port-Royal. • Verlies van Latijn/Grieks als enige talen voor wetenschap  interesse in ‘volkstaal’.

11. 19e eeuw • Darwinistisch gedachtengoed: survival of the fittest. • Speurtocht naar het begin van taal (taalgenese) • Ontwikkeling van talen in de tijd; uitsterven van talen. • genetische verwantschap: taalfamilies. Charles Darwin

12. Taalfamilies • Talen binnen één familie: onderling verwant, ontwikkeld uit één voorouder. • Vaak: voorouder gereconstrueerd aan de hand van overgeleverd materiaal. • Talen die niet kunnen worden ondergebracht in een familie: geïsoleerde talen of isolaten. • http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalfamilies

13. Begin 20e eeuw • Studie van inheemse Indianentalen V.S. door Boas, Whorf en Sapir. • Bewustzijn dat talen sterk verschillen. B.v. tijdssysteem Hopi vs. Engels. • Sapir-Whorf hypothese: taal bepaalt hoe je de werkelijkheid ervaart. Taal is cultureel bepaald, dus cultuur van invloed op waarneming. • http://en.wikipedia.org/wiki/Sapir-Whorf_hypothesis

14. Eskimo’s en sneeuw (1) • Boas (1911): Eskimo's hebben vier verschillende woorden voor sneeuw: aput ("sneeuw op de grond"), gana ("vallende sneeuw"), piqsirpoq ("opwaaiende sneeuw") en qimuqsuq ("sneeuwjacht"), vs. Engels. • Whorf: minstens zeven woorden, sindsdien: tientallen, honderden.. Ondersteuning Sapir-Whorf hypothese?

15. Eskimo’s en sneeuw (2) • apun: sneeuw • aput: uitgespreide sneeuw • nutagak: poedersneeuw • aniu: samengedrukte sneeuw • ersertok: bewegende sneeuw • akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw • pukak: suikersneeuw • pokaktok: zoutachtige sneeuw • ayak: sneeuw op kleren • apun: sneeuw • aput: uitgespreide sneeuw • nutagak: poedersneeuw • aniu: samengedrukte sneeuw • ersertok: bewegende sneeuw • akeirorak: nieuwe bewegende sneeuw • pukak: suikersneeuw • pokaktok: zoutachtige sneeuw • ayak: sneeuw op kleren

16. Eskimo’s en sneeuw (3) • Broodje aap verhaal: geen wezenlijk verschil Inuit/Engels. • http://nl.wikipedia.org/wiki/Sneeuwwoordenverhaal • Sapir-Whorf hypothese staat nog steeds ter discussie.

17. 20e eeuw • Grondleggers van de moderne taalkunde: Ferdinand de Saussure, Noam Chomsky. Ferdinand de Saussure Noam Chomsky

18. Saussure ( 1920): Cours de linguistique générale. • Onderscheid diachronie – synchronie. • Diachronie: ontwikkeling van talen in de tijd (b.v. Latijn – Romaanse talen). • Synchronie: structuur van een taal op een bepaald moment. • Taal is meer dan een woordenlijst: taal als systeem. • Conventionele relatie vorm-betekenis.

19. Noam Chomsky (1) • 1956: Syntactic structures. • Zinnen hebben een syntax gekarakteriseerd door een formele grammatika met een wiskundige structuur. • Taal is creatief: met een beperkte verzameling grammatika regels en een eindig aantal woorden kunnen mensen een oneindig aantal zinnen produceren, ook zinnen die nooit eerder zijn uitgesproken.

20. Noam Chomsky (2) • Kinderen hebben aangeboren kennis van de grammatikale struktuur die alle talen gemeenschappelijk hebben: universele grammatika. • Anti-behaviorisme: taalkunde is onderdeel van de pschologie. • Grondlegger van de generatieve grammatika.

21. Taalkunde anno nu • Voortzetting van generatieve grammatika, maar ook andere formele en functionele theorieën. • Niet alleen aandacht voor taalstructuur, maar ook leren van taal door kinderen (taalontwikkeling), gebruik van taal in sociale situaties, computationele toepassingen.

22. Taalkunde in Utrecht Michael Moortgat Eric Reuland Frank Wijnen Paola Monachesi UiL-OTS: Utrecht Institute Of Linguistics Yoad Winter

23. Taalkunde binnen cki Cognitiewetenschap bestudeert natuurlijke intelligentie. KI bouwt systemen die intelligent gedrag vertonen.

24. Cognitie • Cognitieve processen hebben te maken met kennis, denken en waarneming. • Bewuste mentale processen: wiskunde, schaken. • Onbewuste mentale processen: herkennen van een voorwerp, een gezicht, omgaan met taal.

25. Maar dat weten we toch? • Kennis van taal is onbewust (1) Er werd op straat gedanst. (2) Op straat werd er gedanst. • Mag het woordje er worden weggelaten? • Representatie van taalkundige kennis in brein en computer (architecturen voor cognitie).

26. Taalkundige vragen (1) • Waarin bestaat onze kennis van taal? • ‘Langue’ of competence • Hoe wordt onze kennis van taal gebruikt? • ‘Parole’ of performance • Hoe wordt kennis van taal geleerd? • taalverwerving of L1 acquisitie

27. Competence • Grammatica als mentale representatie van kennis van moedertaal (‘native speaker’) • Onbewuste kennis: belang van intuïties (moedertaalsprekers) • Relatie tussen taalvermogen en andere cognitieve vermogens? Is taal ‘anders’?

28. Performance • Haspelen, onvolledige, ongrammaticale zinnen: ‘performance errors’. • Menselijke taalverwerking: robuust (vgl: computers). • Psycholinguïstiek: performance geeft inzicht in competence • Relatie taal en taalgebruik: soorten teksten, rhetorica, coherentie: communicatiekunde.

29. Taal en talen • Relatie tussen taal en talen (Nederlands, Engels, Chinees, Swahili, gebarentaal..) • Universele grammatica en taaltypologie • Taaltypologie: data! (‘bedreigde talen). • Variatie tussen talen werpt licht op universele eigenschappen van taal (en menselijke cognitie).

30. Taal en maatschappij • Relatie tussen taal en samenleving: man/vrouw verhouding, politiek discours, sociale klassen, murks • Sociolinguïstiek • Taal en cultuur • Antropologische taalkunde

31. Toegepaste taalkunde • Taalonderwijs, vertalen • Computationele taalkunde/taal- en spraaktechnologie: representatie, verwerking, verwerving door computers (sprekende computers, automatisch vertalen, spelcheckers, kennisssytemen, corpora/databases, natuurlijke taal interfaces, etc). • Klinische taalkunde (afasie, stotteren, sli)

32. Taalkunde in CKI • Taalkundige kennis. • Leren van taal. • Verwerking van taal. • Taalvariatie, en implicaties voor cognitie • Natuurlijke taal en kunstmatige taalsystemen (computationele toepassingen).

33. Inleiding Taalkunde • Wat leer je in deze cursus? • Eigen maken van basisprincipes, methodes en belangrijke vragen van het vakgebied (hoorcolleges). • Toepassen op taalvariatie (project). • Bouwen van kunstmatige taalsystemen (praktikum).

34. Taalkunde in cki programma • Logisch en functioneel programmeren • Inleiding taalkunde • Natuurlijke Taalverwerking • Semantiek, Variatie in Betekenis • Grammaticamodellen in de taaltechnologie

35. College inleiding taalkunde (2008) • Boek: V. Fromkin (ed.) (2000). Linguistics: an introduction to linguistic theory, hfd 1. • Mitkov, Ruslan ed. (1999). The Oxford Handbook of Computational Linguistics. • Aantekeningen over lambda abstractie. • Webpagina: • http://www.phil.uu.nl/~mariekes/it08