MESLEKİ SORUMLULUK VE AHLAK İLKELERİ

1. MESLEKİ SORUMLULUK VE AHLAK İLKELERİ PDR alanında çalışanlar için konulmuş olan etik kurallar, PDR hizmeti veren herkesi kapsamaktadır. Herkesin bu ilkelere uymaları beklenmektedir

2. Ülkemizde tüm bireylerin sağlıklı bir biçimde uyum yapmalarına hizmet etmeyi amaçlayan uzmanları yetiştirmek üzere psikiyatri, klinik psikolojisi, danışma psikolojisi, okul psikolojisi, ,sosyal çalışma gibi “kişisel yardım meslek alanları “ ortaya çıkmıştır

3. Ülkemizde son yıllarda bu yardım meslekleri üyeleri arasında bazı anlaşmazlıklar ve tartışmalar gözlenmektedir.

4. PDR alanında çalışanların mesleki kimlik ve görevlerini açıklamaya, sorumluluk sınırlarını belirlemeye ihtiyaç duyulmaktadır.

5. Bir çok durumda bu yardım meslekleri arasında bazı rol örtüşmeleri bulunmakla birlikte bunların birbirlerinden ayrı meslek dalları olarak gelişmelerini sağlayan farklı amaç, ilke, yöntem ve teknikler vardır.

6. Klinik psikoloji ile PDR arasındaki önemli farklardan birisi, yardım sürecinde klinik psikoloğun psikopatolojiden harekete geçerek kendisine baş vuran kişilerdeki psikolojik bozuklukları iyileştirmeyi esas almasıdır. Sağaltım sürecinde önce tanı, sonra tedavi gerçekleştirilir.Doktor-hasta ilişkileri esas alınır. Tıp merkezlerinde ciddi psikolojik sorunları olan kişilerle yoğun terapi ilişkilerine girişilir

7. PDR de ise, hareket noktası normal gelişimdir. Bu hizmetlere baş vuran kişilerin ruh sağlıklarının güçlendirilmesi amaçlanır. Ciddi psikolojik sorunları olan kişilere hizmet vermek söz konusu olduğu zaman bile, onların normal ve sağlıklı yanlarından harekete geçilerek yardım edilmeye çalışılır. İnsan organizmasında kendini gerçekleştirmeye yönelik kuvvetli bir ruhsal enerjinin olduğuna inanılır. Bu nedenle hizmet sundukları kişiler de “hasta” değil, “danışan” olarak adlandırılır. PDR, bazı duygusal-sosyal sorunları olan kişilere sağaltıcı hizmetlerde bulunmakla kalmaz, aynı zamanda bunları önleyici bir işlevi de üstlenir.

8. PDR Okul, hastane, fabrika ve benzeri sosyal kuruluşlarda ruh sağlığını bozucu koşulları engellemek, olumlu kişilerarası ilişkileri geliştirmek gibi bazı önleyici hizmetleri de kapsar. Ayrıca PDR hizmetleriyle her hangi bir sorunu olmayan, ruh sağlığı yerinde olan danışanlara da hizmet verilir. Bu hizmetler normal bir kişinin kendini daha iyi tanımasına, içinde bulunduğu koşulları gerçeğe daha uygun olarak değerlendirmesine, kişisel yeteneklerini geliştirmesine, kendine uygun bir meslek seçmesine, daha gerçekçi planlar yapmasına yardımcı olmayı amaçlar.

9. Okul psikolojisi temel eğitim çağındaki öğrencilere verilen tüm psikolojik hizmetleri kapsar. Okul psikologlarının görevleri okulla ilgili olmakla birlikte bunlar ruh sağlığı klinikleri, RAM gibi okul dışı birimlerle de çalışır. Okullarda ÖE gereksinimi olan, çeşitli okuma güçlükleri bulunan sorunlu çocukları saptarlar. Bunun için çeşitli tanı çalışmalarını yaparlar. Gerekli olan testleri kullanırlar. Eğitsel problemlerle ilgili araştırmalar yaparlar. Yöneticilere, öğretmenlere ve velilere müşavirlik hizmetini sunarlar. PDR uzmanlarının hizmet alanı ise çok geniştir. Her düzeydeki öğrencilere yardım sağladıkları gibi yetişkinlere, yaşlılara, ruh sağlığı sorunu olanlara, özürlülere hizmet verirler.

10. sosyal çalışma uzmanının da önemli bir yeri vardır. Okulda, hastanede, sosyal yardım kuruluşlarında ve iş merkezlerinde çoğunlukla yoksul semtlerden gelen, SED düşük olan sorunlu kişilerle ilgilenir. Bunlara çeşitli kaynaklardan olanaklar sağlamaya çalışırlar. Bazı öğrencilerin çalışmasını engelleyen sosyal problemleriyle de ilgilenirler. Vak’a incelemeleri yaparlar ve danışma hizmeti verirler.

11. Ülkemizde genellikle PDR çalışmaları öğretim etkinlikleri ile karıştırılmakta ve öğretmenlerin de bu hizmetleri verebilecekleri düşünülmektedir. Okullarda çalışan PDR elemanlarına “rehber öğretmen” denilmesi muhtemelen bu karışıklığa neden olmakta ve PDR mesleğinin eğitim kökenli olduğu yanılgısına yol açmaktadır. Aslında PDR hizmetleri psikoloji temeline dayalı olarak psikoloji uygulamalarından oluşmaktadır. Ancak hizmet alanı geniş ölçüde eğitimdir. Kısaca psikolojik danışmanlık ile öğretmenlik birbirlerinden farklı iki ayrı meslektir.

12. Öğretmenin görevi, öğrencinin eğitim programı ile saptanan bazı alanlarda bilgi, beceri ve düşünsel güçlerini geliştirmektir. PDR uzmanlarının görevi ise öğretimin dışında bazı psikoloji yöntemleriyle öğrencilerin duygusal, sosyal, kişisel yönlerden sağlıklı olarak yetişmelerine yardımcı olmaktır. Bu hizmeti verebilmek için bu mesleğe özgü psikoloji ilke ve kuramları, teknik ve yöntemleri konusunda yeterli bir formasyon almakla sağlanır. Okullarda PDR hizmetlerinin daha verimli ve etkili olabilmesi için öğretmenlerle psikolojik danışmanlar r işbirliği içinde çalışmak zorundadırlar.

13. Psikiyatri ile PDR arasında da önemli farklar vardır. Psikiyatristler tıp kökenli olup akıl ve ruh sağlığı uzmanlarıdır. Gerektiğinde hastalarına ilaç tedavisini uygularlar. Psikolojik danışmanlar koruyucu ruh sağlığı uzmanlarıdır. Ağır vakalar ve özel durumlarla karşılaştıklarında danışanlarını gereğine göre psikiyatristlere, klinik psikologlara ya da sosyal hizmet uzmanlarına gönderirler.

14. Kişisel yardım hizmetleri uzmanları arasında etkili bir işbirliği kurulması halinde kişiler ve toplum büyük yarar görür.

15. PDR kişisel yardım hizmetlerini amaçlayan meslekler arasında kendine özgü bir yeri olan, kişilerin daha bilinçli, güçlü ve yaratıcı bir biçimde yetişmelerine hizmet veren bir meslek alanıdır. Mesleğin daha sağlıklı bir biçimde yürütülmesi için bazı ilkelerin, kuralların ve standartların açık bir biçimde belirlenmesi ve bunlara uyulması gerekmektedir.

16. PDR etik kurallarının esas amacı bu alanda çalışanların mesleklerinde karşılaşabilecekleri sorunlu durumlarda onlara yol gösterecek ipucu davranışları göstermektir. Bu kurallar, gerektiğinde idari ve adli makamların bu hizmetlerle ilgili olarak ortaya çıkan durumlarda verecekleri kararlar için de baş vuru kaynağı olarak kullanılabilir

17. TEMEL İLKELER PDR elemanlarının öğrenmeleri, benimsemeleri ve uymaları gereken bazı temel ilkeler vardır. Başlıcaları şunlardır: 1.Yetkinlik (Yeterlilik, ehliyet) PDR elemanlarının, danışanların iyilik ve çıkarları doğrultusunda en iyi hizmeti verebilecek, en doğru ve isabetli kararları alabilecek yeterlilikte olmaları gerekli ve zorunludur. Bunun için bilimsel ve mesleki düzeylerini yükseltmeye, bilgilerini sürekli olarak yenilemeye çalışmalıdırlar

18. 2. Dürüstlük PDR elemanları, kişilerarası ilişkilerinde, bilimsel ve mesleki çalışmalarında doğruluğu, dürüstlüğü ve gerçekçiliği ön plana alırlar. Özü, sözü, içi dışı birdir.Davranış ve sözleri birbirini tutar. Danışanları ile saydam ilişkiler kurar.

19. 3.Duyarlılık ve hoşgörü PDR elemanları mesleki ilişkilerinde , özellikle de danışanlarına karşı duyarlıdırlar. İnsan ilişkilerinde anlayışlı ve hoşgörülüdürler. Her insanın kişilik haklarına ve onurlarına saygılı olmanın önemini kavramışlardır. Her insanın değerli olduğu bilincindedirler. Bireyin kendi problemlerini çözebileceğine ve kendi kararlarını kendi verme özgürlüğüne içten inanırlar. Danışanlarına ait gizli bilgileri korumak ve insanlara verilebilecek zararları önlemek ya da en aza indirmek için her çareye başvurular

20. 4. Bireysel ve kültürel farklılıklara duyarlılık PDR elemanları tüm çalışmalarında danışanlarının yaş, cinsiyet, din, dil, SED, siyasi düşünce, felsefi inanç gibi farklılıklarını göz önünde bulundurmaksızın hizmet verirler. Bu hususlarda ön yargılı olmazlar ve taraf tutmazlar. Herkesi olduğu gibi kabul ederler.

21. 5. Toplumsal sorumluluk Rehberlik hizmeti bireye yönelik bir hizmettir. Ancak birey toplumdan soyutlanamaz. Bireye yapılan yardım topluma da yansır. Bu bakımdan PDR elemanları bireye hizmet verirken çoğunluğun haklarını gözetirler. Toplumun yararı için bilgilerini kitle iletişim araçları ile halka yayarlar. Diğerleriyle işbirliği yaparak halkın ve danışanların yararına olacak sosyal, ekonomik ve kültürel politikaların oluşturulmasına çalışırlar.

22. 6. Mesleki ve bilimsel sorumluluk PDR elemanları etik davranış standartlarına bağlıdırlar ve görevlerini iyice kavrayıp bunlara uygun davranma sorumluluğunu yerine getirirler. Danışanların iyilikleri ve yararları doğrultusunda ilgili kurum ve kişilerle işbirliği yaparlar. Gerektiğinde meslektaşlarının uygun olmayan davranışlarını engellemek için meslektaşlarıyla görüş alış verişi yaparlar.

23. ETİK STANDARLAR Genel standartlar psikolojik danışma, araştırma, ölçme ve değerlendirme, müşavirlik gibi PDR elemanlarının verdikleri tüm hizmetlerde geçerlidir. Bu genel standartların bazıları şunlardır: a.Yetkinlik Sınırları PDR elemanları ancak eğitimini gördükleri bu alan gerekli bilgi ve beceri alarak iyi yetiştirildikleri uzmanlık alanlarında hizmet verebilir, öğretim yapabilir ve araştırmalara girişebilirler.Yeni uzmanlık alanları söz konusu olduğu zaman ancak bu özel alanlarda gerekli çalışmaları yaptıkta, ve gerekli ve yeterli eğitimi gördükten sonra bu alanlarda hizmet vermeye, eğitim vermeye ya da araştırma yapmaya girişebilirler

24. b. Uzmanlık Alanlarında Sürekli Olarak Gelişme Psikolojik danışma, ölçme ve değerlendirme, araştırma müşavirlik hizmeti verme gibi çeşitli alanlarda Meslek yaşamları boyunca mesleki bilgi ve becerilerini arttırmaya çalışırlar. Çalışan PDR elemanları çağdaş ve bilimsel mesleki bilgileri, kullanılan tekniklerdeki yenilikleri izlerler

25. c.Bireysel farklılıklar Yaş, cinsiyet, ırk, dil, din, SED, ve sakatlık durumları gibi bireysel ayrılılar PDR çalışmalarını önemli ölçüde etkileyebilir. PDR elemanları bu alanlarda ayrım yapmazlar, taraf tutmazlar ve herkese eşit davranırlar.

26. d. Toplumun Değerlerine Saygı PDR elemanları kendilerinkinden faklı olsa bile, bulunduğu yörenin değer yargılarına, inanç ve değerlerine saygılı ve hoş görülü davranırlar.

27. e-Ücret İlişkileri Verilen PDR hizmetleri için ücretler saptanırken hem danışanların sosyo-ekonomik düzeyi hem de bulunulan yörede bu tür hizmetler için uygulanan ücretler dikkate alınır. Danışman hizmeti karşılığında mal mülk kabul etmeye ya da bir hizmeti isteme gibi davranışlar göstermez.

28. f-Duygusal-cinsel yakınlık PDR elemanları danışanları ile sorumluluğu altında çalışan kimseler ile duygusal ilişkilere girmez. Cinsel tacize uğramış olanlara psikolojik danışma hizmeti verirler. Fakat onlar hakkında okuldan atılma, mesleklerinde terfi ettirilmeme, işe alınmama gibi durumlarda verilecek kararlara katılmazlar

29. g-Başkalarına Zarar Vermeme PDR elemanları birlikte çalıştıkları kimseleri tedirgin etmekten, yaşları, cinsiyetleri, etnik kökenleri SED bakımından küçümsemekten kaçınırlar.Diğerlerine zorluk çıkarmazlar. Önlenemeyen zorlukları da hafifletmeye çalışırlar

30. h-Gizli Bilgiler PDR elemanları her türlü mesleki çalışmalarında danışanlarına ilişkin olarak özel bilgilerini korumak sorumluluğunu taşırlar. Gizli bilgiler ancak danışmanını kendisi ya da toplum için açık bir tehlike ya da zarar söz konusu olduğunda gerekli önlemler alındıktan sonra ve danışanların bilgisi dahilinde ilgili kişilere iletilebilir.

31. ı-Profesyonel Kimlik PDR elemanları mesleki kimliklerini, çalıştıkları kurumdaki statülerini ve bu kurumların amaç, işlev ve niteliklerini gerçekte olduğu gibi tanıtırlar. Ait olmadıkları ve kendilerinin mesleki niteliklerinde farklı bir mesleğin niteliklerine doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olma iddiasında bulunmazlar. Mesleki kimliklerinin ve niteliklerinin başkaları tarafından yanlış değerlendirilmesi durumunda da bu yanlışlıkları düzeltmekle yükümlüdürler.

32. 2. PSİKOLOJİK DANIŞMA İLİŞKİLERİ Gerek bireysel gerekse grupla psikolojik danışma ilişkilerinde aşağıda belirtilen hususlara yer verilmelidir. 1. PDR ilişkisi ancak danışanın gönüllülüğü ile olanaklıdır. Danışan, danışma ilişkisine girip girmemekte serbesttir. Bu özgürlüğün tanınamadığı durumlarda danışman, danışana bunun nedenlerini açıklamakla yükümlüdür.

33. Danışma süreci içerisinde danışman danışanın kişisel bütünlüğüne saygı göstererek onun iyiliği ve huzuru için çalışmaktan sorumludur. Danışman aynı zamanda danışanı grup etkileşiminden doğacak bedensel ve psikolojik incinmelerden korumak için uygun önlemleri almakla yükümlüdür

34. Danışman, danışma sürecinde elde edilen bilgilerin saklanması, başkalarına verilmesi ya da yok edilmesinde etik kurallara uygun davranır. Her türlü bilgi gizli tutulur

35. Eğer danışan aynı zamanda bir başka profesyonel kişi ile ilişkideyse, onun onayını almaksızın bu bireyle danışma ilişkisine girmez. • Eğer danışma ilişkisi başladıktan sonra, danışanın başka bir danışma ilişkisi içinde olduğunu öğrenirse, danışman diğer meslektaşının iznini alır. Ancak danışan diğer danışmanla ilişkiyi kesmek istemiyorsa danışman bu danışanıyla ilişkisini sonlandırır. Aynı anda iki faklı danışmanın birlikte yürütülmesi sorun yaratabilir.

36. Danışanın durumu gerek kendisi gerekse başkaları için açık ve yakın bir tehlike oluşturuyorsa danışman bu tehlikeyi önleyebilecek mantığa uygun bir tedbir alır ya da ilgililere bu tehlikeyi bildirir.

37. Danışma ilişkisi ile ilgi tüm kayıtlar (görüşme notları, test verileri, yazışmalar, bant kayıtları, elektronik veriler ve diğer dökümanlar) danışmanın çalışmakta olduğu kurumun malı değildir. Bunlar mesleki amaçlarla kullanılır.Danışanın izni olmadan başkalarına açıklanmaz

38. Danışma ilişkisinden elde edilen veriler danışman eğitimi ya da araştırma amacıyla kullanılacağı zaman ilgili danışanın kimliği gizli tutulur.

39. Danışman danışana danışma ilişkisinde iken ya da bu ilişkiye başlamadan önce ilişkiyi etkileyebilecek amaçlar, hedefler, teknikler, danışma sürecinin kuralları ve sınırlılıkları ile ilgili bilgiler verir.

40. Danışman rüştünü tamamlamamış ya da kendi başına karar veremeyecek durumdaki danışanların çıkarlarını onların yararına olmak kaydıyla en iyi biçimde korur.

41. Danışan danışanı ile ilgili olarak mesleki açıdan yetkili olan diğer bir meslektaşı ile konsültasyon yapabilir.

42. Danışman kişisel ya da mesleki yetersizliği yönünden danışana yardımcı olamayacağını anladığından ilişkiyi başlatmaktan sakınır ya da ilişkiyi keser. Danışanı uygun bir uzmana yöneltir. Danışan ona gitmek istemezse danışman ilişkiyi sürdürmek zorunda değildir.

43. Danışman kendisinin objektif olmasını engelleyecek yönetim, denetim ya da değerlendirme ilişkisi içinde olduğu bir kişi ile danışma ilişkisine girmez. Bu durumda başka bir danışmana gönderir. Ancak başka bir seçeneğin bulunmadığı durumlarda ve danışanın durumu mutlaka danışma yardımını gerektiriyorsa danışmanın bu danışma ilişkisine girmesi düşünülebilir. Aynı durum akraba ya da arkadaşla girilecek danışma ilişkisi için de geçerlidir.

44. Danışman, danışanla danışma süreci boyunca her hangi bir duygusal yakınlıktan kaçınır. Böyle bir ilişki meslek ahlakına aykırıdır.

45. Bilgisayarda bilgi saklanacaksa sadece sağlanan hizmet için gerekli olan bilgi saklanır. Saklanan bilgi bu bilginin kullanılacağı iş biter bitmez yok edilir. En iyi güvenlik yöntemleri kullanılarak bilgisayardaki bilginin sadece danışma hizmetlerini vermekle görevli ve sorumlu personel tarafından kullanılması sağlanır.

46. 3. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme ile ilgili maddeler gerek test ve gerekse test dışı teknikleri kapsayacak biçimde yorumlanmalıdır. • Test veren testin uygulanmasından önce ve sonra test ve testin amacıyla sonuçlarının kesin olarak nerede kullanılacağıyla ilgili testi alana bilgi verir. Test puanları yorumlanırken SED, etnik ve kültürel özelliklerin test puanlarına etkisi dikkate alınır

47. Bir danışana uygulanmak üzere test seçilirken testin geçerli; güvenilir olmasına dikkat edilir.

48. Testi veren kişi uygulanan testle ve sonuçlarıyla ilgili bilgi verirken, yanlış iddia ve algılamaya neden olmayacak biçimde doğru bilgi verir.

49. Faklı testleri uygulama, puanlama ve yorumlama için farklı yetenek ve hazırlığa gerek vardır. Bu yetenek ve hazırlığa sahip olmayan testi uygulamaz.

50. Testlerin posta aracılığıyla uygulanması gibi yeterince kontrol edilemeyen bir uygulama meslek etiğine aykırıdır. Ancak kendi kendine uygulanıp puanlanabilecek ilgi envanterleri gibi araçlar bu şekilde posta aracılığıyla kullanılabilir.