Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Percepcja bodźców – narządy zmysłów

3. Możliwość przeżycia organizmu zależy od jego reakcji dostosowawczych do środowiska, ale warunkiem jest posiadanie różnorodnych struktur czuciowych, których zadaniem jest rejestrowanie wszelkich istotnych zmian w środowisku wewnętrznym jak i zewnętrznym. Funkcję tę pełnią receptory. Receptorem może być pojedyncza komórka zwana receptorową lub cały organ zbudowany z wielu komórek. Odbiór bodźców (percepcja) polega na zmianie różnorodnych sygnałów na impulsy chemiczne, które przewodzone są przez neurony do odpowiednich ośrodków mózgowia lub rdzenia kręgowego. Tam ulegają one obróbce, a następnie przetworzone impulsy wędrują do narządów wykonawczych umożliwiając odpowiednie reakcje.

4. Podział receptorów ze względu na pochodzenie informacji Slajd następny

6. Podział receptorów w zależności od rodzaju odbieranego bodźca • mechanoreceptory – reagują na zmiany energii mechanicznej: dotyk, ucisk, ciśnienie, rozciąganie i ruch • chemoreceptory – reagują na bodźce chemiczne, rejestrują obecność różnych substancji w środowisku: węch, smak • fotoreceptory – wykrywają zmiany energii świetlnej • termoreceptory – odpowiadają za czucie ciepła i zimna • elektroreceptory u ryb – wykrywają zmiany energii elektrycznej

7. Narządy zmysłów Narządy zmysłów są wyspecjalizowanymi strukturami, składającymi się z jednej lub wielu komórek receptorowych, a czasami także z komórek pomocniczych. Ich zadaniem jest wykrywanie zmian w środowisku zewnętrznym i przekazywanie odpowiednich informacji do ośrodkowego układu nerwowego. Tradycyjnie uważa się, że człowiek ma następujące zmysły: węchu, smaku, wzroku i słuchu. Wyróżnia się także zmysł równowagi i zmysł dotyku, który obejmuje rejestrowanie wrażeń stricte dotykowych oraz doznań bólowych, termicznych i ucisku.

8. Narządy czucia powierzchniowego Z powierzchni skóry odbierane jest czucie dotyku, ucisku, ciepła, zimna i bólu. Poza czuciem bólu, które odbierane jest przez wolne zakończenia nerwowe, pozostałe rodzaje czucia skórnego mają wyspecjalizowane narządy odbiorcze. Bodziec pobudzający narządy odbiorcze charakteryzuje: siła, czas trwania i czas jego narastania, z czego dla powstania wrażenia zmysłowego najważniejszy jest czas narastania bodźca. Im czas ten jest krótszy, tym intensywność wrażenia zmysłowego jest większa. W czasie działania bodźca o tej samej sile występuje zjawisko przystosowania się receptora do bodźca.

9. Receptory czucia • Receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe (Meissnera), zaś czucia ucisku ciałka blaszkowate (Paciniego). • Spadek temperatury skóry jest odbierany przez kolbę końcową (Krausego), wzrost zaś przez położone głębiej w skórze ciałka zmysłowe (Ruffiniego) . • Czucie bólu powierzchniowego wywołują bodźce uszkadzające skórę, co jest odbierane przez wolne zakończenia nerwowe.

10. ciałko Krausego – receptor zimna (1) • wolne zakończenia nerwowe w skórze – receptory bólu (2,3) • ciałko Paciniego – receptor ucisku (4) • ciałka Meissnera – receptor czucia dotyku (5) • ciałko Ruffiniego – receptor ciepła (6)

11. Proprioreceptory • Są to narządy zmysłów, które reagują na napięcie i ruchy mięśni oraz stawów. Znane są trzy rodzaje proprioreceptorów: wrzeciono mięśniowe – reaguje na ruchy mięśni, narząd ścięgnisty Golgiego – rejestruje stopień rozciągnięcia ścięgien, receptory stawowe – rejestrują ruchy wiązadeł. • Umożliwiają one wykonywanie pewnych czynności, takich choćby jak ubieranie się czy gra na gitarze, nawet z zamkniętymi oczami. Bodźce dostarczane przez proprioreceptory zapewniają harmonijną pracę poszczególnych mięśni zaangażowanych w wykonanie pojedynczego ruchu.

12. Narząd smaku Narządem smaku u ssaków, w tym człowieka są kubki smakowe – struktury znajdujące się w jamie ustnej, głównie na języku. Kubek smakowy składa się z komórek smakowych – receptorowych (2) i komórek podporowych (1). Komórki zmysłowe odbierające czucie smaku zaopatrzone są w wypustki w postaci mikrokosmków skierowanych do otworu smakowego (4). Rys. Schemat przekroju kubka smakowego błony śluzowej języka 3 – włókno nerwowe 5 – nabłonek języka

13. Komórki zmysłowe zostają pobudzone przez substancje rozpuszczone w śluzie pokrywającym błonę śluzową w okolicy kubków smakowych i działające na mikrokosmki. Substancje wywołujące czucie różnych smaków pobudzają te same komórki smakowe, lecz w różnym stopniu. Pobudzenie komórek receptorowych zależy od wielkości cząsteczki substancji rozpuszczonej. • Dzięki różnorodnemu umiejscowieniu w błonie śluzowej kubków smakowych (język, krtań, gardło) i odmiennej ich wrażliwości na cząsteczki substancji rozpuszczonych w śluzie odbierane jest czucie czterech smaków.

14. Rozmieszczenie receptorów w błonie śluzowej języka odbierających różne wrażenia smakowe • słodki – czubek języka • kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie • słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi • gorzki – tył języka

15. Zmysł smaku • Walory smakowe potraw zależą od proporcji pomiędzy czterema podstawowymi smakami, w kombinacji z zapachem, konsystencją i temperaturą potrawy. Zapachy modyfikują doznania smakowe, ponieważ z jamy ustnej dostają się poprzez nozdrza wewnętrzna do komory nosowej. Podczas kataru gdy blokada dróg nosowych znacznie redukuje udział węchu w złożonych doznaniach smakowych, jedzenie wydaje się być pozbawione smaku.

16. Narząd powonienia (węchu) U człowieka nabłonek węchowy (1) znajduje się w górnej części jamy nosowej. Składa się on z około 20 milionów wyspecjalizowanych komórek węchowych. Reagują one swymi rzęskami na rozpuszczone w śluzie cząstki związków chemicznych i pobudzają komórki narządu, przekazując impulsy poprzez poszczególne szczeble drogi nerwowej do kory mózgowej.

18. Literatura: • Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa • Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa • Wiśniewski H. 1998. Biologia. Agmen, Warszawa