Psychologia analityczna (integracyjna) - zarys teorii C.G Junga

1. Psychologia analityczna (integracyjna) - zarys teorii C.G Junga Bernadetta Izydorczyk

2. Spis treści wykładu • Psychika i jej struktura (definicje) • Świadomość (podmiot Ja ,funkcje :myślenie, intuicja, uczucie, percepcja), typy funkcji i postaw • Nieświadomość indywidualna (kompleksy) • Nieświadomość zbiorowa (kolektywna) - Archetypy • Rozwój - psychopatologia ( rozumienie nerwica – psychoza) • Psychoterapia analityczna (główne założenia)

3. Literatura podstawowa • Jolande Jacobi Psychologia C. G Junga wyd. wodnika • „Krytyczny słownik analizy jungowskiej” Samuels A. i inni,1994)

4. Psychika jako sedno świata Czym jest ? - definicje pojęć

5. Jest pełnią = sumą wszystkich procesów świadomych i nieświadomych: jest zasadą wyjaśniającą – przyczyną i skutkiem - „Psyche w danym momencie jest z jednej strony rezultatem i kulminacją wszystkiego co było, a z drugiej strony symboliczną ekspresją, tego co będzie Wizja człowieka jest wielopłaszczyznowa i syntetyczna. Psychika staje się sednem świata, punktem gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna Każdy najmniejszy nawet fakt psychiczny zostaje wpisany w szerszy plan rozwojowy, staje się znaczącym elementem subiektywnego świata przeżyć Życie psychiczne to proces, posiadający własną energię i zmierzający do określonego celu =zjednoczenia tkwiących w naturze ludzkiej przeciwieństw (przeciwstawność w tym do psychoanalizy)

6. Psychika jest bytem potencjalnym – realizuje się poprzez sam fakt istnienia Jest filtrem dla wszystkich procesów życiowych Zgodnie z jungowską zasadą holizmu (pełnej rzeczywistości wszelkich zjawisk psychicznych) nie stanowi jednorodnej, podlegającej jednoznacznej ocenie całości - obejmuje wszystko, co dla jednostki ma moc realności Jest światem zewnętrznym doświadczanym na poziomie jednostkowym i światem przeżyć wewnętrznych, jest obrazem tych światów i obrazem obrazów (Jacobi J., 1993.,Jung C.G: On the nature of psyche)

7. Przyszłość jest tylko pozornie podobna do przeszłości, lecz w swojej istocie jest zawsze nowa i unikalna, jej obecna ekspresja jest niepełna. Jest podobna do ziarna, które zakiełkuje w przyszłości Postuluje istnienie pewnego spektrum psychicznego, na którego krańcach znajdują się wartości ekstremalne np. archetyp/instynkt, progresja/regresja, ekstrawersja/introwersja Teoria Junga wyrasta poza zakres psychologii akademickiej i wymaga zaadoptowania metodologii, wywodzącej się z nauk humanistycznych

8. Struktura psychiki Świadomość – Nieświadomość Całość wszystkich (świadomych i nieświadomych) dopełniających się i wzajemnie kompensacyjnych procesów psychicznych

10. Świadomość „mała, unosząca się na oceanie nieświadomości wysepka” „Ja” to podmiot świadomości

11. Jung definiował świadomość w odniesieniu do - nieświadomości (bipolarny charakter) - lub w relacji do ego :„Świadomość to funkcja czy aktywność podtrzymująca związek funkcji psychicznych z ego; Nie jest tożsama z psyche( ta stanowi ogół treści psychicznych, które wcale nie muszą się wiązać bezpośrednio z ego do tego stopnia, by przysługiwała im cecha uświadomienia) - „Typy psychologiczne” wymaga od człowieka wielkiego wysiłku, a jej poszerzenie wiąże się ze zróżnicowaniem funkcji oraz asymilacją i integracją treści nieświadomych

12. Ja – to podmiot świadomości Zespół wyobrażeń, stanowiący centrum pola świadomości posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości Całe nasze doświadczenie świata zewnętrznego i wewnętrznego musi przejść przez ja, aby mogło być dostrzeżone Związki z ja nie odczuwane pozostają nieświadome

13. 3 fazy kształtowania się świadomości • faza archaiczna( chaotyczna)- kiedy świadomość opiera się na fragmentarycznej wiedzy o rzeczywistości • faza monistyczna( monarchiczna)- kiedy dochodzi do rozwoju ego • faza dualistyczna - wiąże się ze świadomością podziału, istnienia przeciwieństw

14. Nieświadomość jest starsza od świadomości • Większą część naszego życia spędzamy w nieświadomości : „śpimy lub marzymy” • Działanie kompensacyjne to szczególna funkcja nieświadomości • Nieświadomość - w normalnych warunkach reaguje w sposób typowy, wynikający z doświadczenia ludzkości i odpowiadający zasadom wewnętrznego życia osoby (postawa zgodna z totalnością psyche) • Świadomość – reaguje na daną sytuację w sposób indywidualny i dostosowany do zewnętrznej rzeczywistości

15. Indywidualna nieświadomość– treści odsunięte wynikające z historii życia, czyli to co zostało wyparte (zapomniane, wyparte, podświadomie zauważone ,pomyślane ,odczute-zawsze mogą powrócić do świadomości) Zbiorowa nieświadomość–nawarstwienia typowych –niezależnie od różnic historycznych, etnicznych i innych-właściwych ludzkości od jej czasów pierwotnych reakcji na powszechne ludzkie sytuacje (np. lęk, niebezpieczeństwo, walka z przemocą, stosunki między płciami, rodzicami, dziećmi, postawy wobec nienawiści, miłości, śmierci itd..) - Treści wynikające z odziedziczonej możliwości funkcjonowania psychicznego w ogóle - z odziedziczonej struktury mózgowej (biologicznie ukorzenionej psyche, ale nie zależnej od istoty biologicznej) - Dziedzictwo to jest wspólne wszystkim ludziom (nawet zwierzętom) i stanowi podstawę każdej indywidualnej psyche

16. Funkcje świadomości Myślenie, intuicja, uczucie, percepcja

17. Funkcje racjonalne- myślenie i uczucia Dokonują one swoistej oceny (przy pomocy pamięci ,jak i oceny nasycenia emocjonalnego i procesu wartościowania) Intelekt ustala co to jest ((prawdziwe-fałszywe) dla nas: (przyjemne-nie przyjemne) Funkcje te determinują zachowanie -przewagę uzyskuje albo jedna albo druga Funkcje przeciwstawne-nie mogą działać równocześnie Funkcje irracjonalne - percepcja i intuicja Percecja mówi, że coś jest Dokonują spostrzeżeń bez ich oceny i interpretacji (zdolność nieświadomego wewnętrznego postrzegania) Percepcja- przy pomocy dostępnych zmysłów ustala charakterystyczne cechy danego obiektu. Intuicja jest procesem spostrzegania, ale przebiega nieświadomie( „widzenie zza rogu”) Funkcje przeciwstawne - nie mogą działać równocześnie Funkcje świadomości

18. Podstawowa i podrzędna funkcja psyche • Funkcje podstawowe –myślenie, uczucie, intuicja, percepcja –nie pokrywają się wzajemnie, nie dają się zredukować • Dzięki dochodzeniu do świadomości można różnicować poszczególne funkcje i zbliżać się do pełni rozwoju • Funkcja podrzędna ,pomocnicza, uboczna - zawodna w działaniu, łatwo ulega wpływom ,jest nieokreślona, działa autonomicznie, wyłaniając się z nieświadomości, posiada infantylny, prymitywno- instynktowny, archaiczny charakter

19. W życiu jedna z funkcji psyche staje się dominującą -przystosowawczą • Człowiek posiada z natury wszystkie cztery funkcje ,ale jedna z nich pełni funkcję dominującą -umożliwiającą orientację i przystosowanie do rzeczywistości - Pozostałe funkcje pełnią rolę pomocniczą (podrzędną) • Określa kierunek i jakość świadomej postawy, zawsze jest w dyspozycji świadomej woli osoby • Indywidualny układ psychiczny osoby decyduje, która nią będzie • To funkcja wyższa określająca typ psychologiczny osoby – HABITUS (szkielet ,rusztowanie modyfikujący postawę wobec tego, co osoba przeżywa - jego przejawy u osoby zależą od jej poziomu społecznego, umysłowego, kulturalnego)

20. W toku rozwoju dochodzi do zróżnicowania funkcji głównej, która wraz z dominującym typem postawy (ekstrawersją bądź introwersją) - stanowią główny element adaptacji do rzeczywistości Im bardziej zróżnicowana jest funkcja główna – tym większe oddalenie od nieświadomych korzeni i mniejsze zróżnicowanie funkcji niższej Ponieważ funkcje stanowią pary komplementarnych przeciwieństw, tworzą one tzw. krzyż funkcji. Oznacza to, że jeżeli uczucie będzie funkcją dominującą, funkcją niższą będzie myślenie. Analogicznie jest w przypadku funkcji irracjonalnych Podobna zależność dotyczy także funkcji pomocniczych i ubocznych tzn. gdy jedna funkcja irracjonalna jest funkcją pomocniczą, druga musi być funkcją uboczną

21. Drugą, najbardziej dostępną funkcją jest funkcja pomocnicza, która wpływa na świadomość jednostki. Funkcją pomocniczą dla funkcji racjonalnej jest zawsze funkcja irracjonalna. Dzięki takiej komplementarnej parze nasze przystosowanie jest pełniejsze i bardziej efektywne Funkcje psychiczne wraz z dominującym typem postawy tworzą typ psychologiczny. Rozróżniamy 8 podstawowych typów: 4 introwersyjne i 4 ekstrawersyjne Typ postawy jest bardziej zdeterminowany biologicznie, a funkcje psychologicznie

22. Typy funkcjonalne osoby – wskazują specyficzny sposób pojmowania i kształtowania doświadczeń • Typ myślowy • Typ uczuciowy • Typ intuicyjny • Typ percepcyjny • Typy mieszane • Pary przeciwstawne (myślenie – uczucie; percepcja – intuicja) – nie mogą się nigdy mieszać, ale istnieje między nimi stosunek kompensacyjny (np. gdy człowiek posługuje się tylko intelektem – funkcja uczucia będzie dążyć do wyrównania i pojawi się w formie podrzędnej (fantazje, sny) • Nadmierne zróżnicowanie funkcji dominującej następuje z biegiem lat i prowadzi do napięć, które w drugiej połowie lat życia należą do najważniejszych problemów człowieka

23. Typy postaw (ekstrawersja i introwersja) - ogólna postawa psychologiczna • Sposób reagowania na doznania zewnętrzne i wewnętrzne • Zachowania warunkujące istotnie procesy psychiczne, • (CENTRALNA ROZDZIELNIA regulująca zewnętrzne postępowanie i kształtująca specyficzne doświadczenie osoby) • Ma korzenie w ustroju biologicznym – od samego urodzenia jest wyraźniej określony aniżeli typ funkcjonalny • Zmiana typu postawy może być dokonana jedynie poprzez „wewnętrzną przebudowę”, zmianę struktury psyche, drogą uwarunkowań biologicznych ,rozwoju i analizy

24. 8 typów psychologicznych (typy postaw- ekstrawersja, introwersja, funkcje psyche) • Ekstrawersyjny typ myślowy • Introwersyjny typ myślowy • Ekstrawersyjny typ uczuciowy • Introwersyjny typ uczuciowy • Ekstrawersyjny typ intuicyjny • Introwersyjny typ intuicyjny • Ekstrawersyjny typ percepcyjny • Introwersyjny typ percepcyjny

25. W toku rozwoju może nie dojść do zróżnicowania żadnej funkcjiNie jest to korzystne z punktu widzenia procesu adaptacyjnego, ponieważ jednostka nie może wypracować jednolitego stylu reagowania na zmieniające się sytuacje Często wiąże się to z brakiem przystosowania – zaburzenie (nerwica, osobowość niedojrzała) Zakłócenia równowagi psychicznej - jednostronność funkcji i postaw - określona postawa świadomości utrzymuje się w życiu dopóki osoba nie znajdzie się w sytuacji ,w której jej jednostronność uniemożliwia przystosowanie się do rzeczywistości Projekcja na przedmiot nie uświadamianych części swojej psyche Dana osoba nawiązuje ścisłe relacje z obiektem przeciwstawnego typu (przeciwieństwa się zderzają – konflikt, trudności). Osoba ta posiada cechy, których druga u siebie nie widzi –ma zepchnięte do funkcji podrzędnych

26. Zakłócenia równowagi psychicznej – wszystkie funkcje –nie zróżnicowane, nierozwinięte (jak psyche dziecka - brak utrwalonego Ja) Nie zakończenie tego procesu - osobnik infantylny, brak pewności siebie, chwiejny emocjonalnie, decyzyjnie, ulega wpływom, zakłada konwencjonalne maski, żeby ukryć niedorozwój psychiczny W pierwszej połowie życia habitus nastawieniowy (postaw) określony przez wrodzony ustrój psychiczny kieruje życiem (ułatwia znalezienie drogi w życiu) W drugiej połowie życia –zadania rozwojowe związane z dopuszczeniem do głosu przeciwstawnego habitusu Ekstrawertyk lepiej spełnia wymagania I etapu życia, introwertyk zadania drugiej połowy życia Zaniedbania w rozwoju funkcji i postaw - neurosis

27. Persona Psychiczna postawa człowieka wobec otaczającego go świata, ”powłoka” Ja

28. Persona - funkcje główne i pomocnicze • Jako część ja zwrócona jest ku światu zewnętrznemu (wyraz kompromisu pomiędzy wewnętrznym uwarunkowaniem jednostki, a wymaganiami społecznymi i świata) • Obejmuje nie tylko właściwości psychiczne, ale także wszystkie cechy np. fizyczne (wygląd zewnętrzny, postawa, chód, itp.) oraz nasze formy zachowania społecznego, • Prawidłowo funkcjonująca Persona uwzględnia: - ideał ja - pożądany obraz siebie (jeśli tylko to uwzględnia persona to typ samotnika, buntownika itp.) - ogólny obraz człowieka, odpowiadającego ideałom środowiska (jeśli tylko to: tzw. persona mas) - psychiczne i fizyczne warunki ograniczające urzeczywistnienie ideałów stawianych przez ja i środowisko

29. Właściwe przystosowanie persony jest warunkiem zdrowia psychicznego • Jeśli któryś z czynników zostanie zlekceważony – persona stanie się hamulcem w rozwoju osobowości • Dobrze przystosowany do otaczającego środowiska człowiek, nakłada za każdym razem inną personę- dostosowaną adekwatnie do sytuacji (urzędnika w sytuacji służbowej, inną w życiu towarzyskim itp.) • Żeby zmienić personę osoba musi ją sobie dobrze uświadomić • Pogwałcenie naturalnej psychicznej struktury persony przez naciski doprowadza do „charakteru przymusowego” bądź neurozy (persona nacechowana niezróżnicowanymi, podrzędnymi funkcjami) • Trwałe nieprzystosowanie, bądź utożsamianie się z personą (gdy postawa ta nie odpowiada ja) –doprowadza do psychicznych kryzysów i chorób

30. Treści nieświadomości Nieświadomość osobowa i zbiorowa (kolektywna)

31. Nieświadomość osobowa Składa się z treści zapomnianych, wypartych ,tych które nie zdołały osiągnąć progu świadomości Symptomy i kompleksy, obrazy, symbole w snach, fantazje i wizje

32. Nieświadomość indywidualna stanowi domenę działania cienia, który w swej warstwie osobowej jest wszystkim tym, czym jednostka nie jest, nie chce bądź nie może być. Cień jest archetypem, aczkolwiek o jego naturze można wnioskować na podstawie nieświadomości indywidualnej. Jak pisze Jung: „Cień stanowi problem moralny, który rzuca wyzwanie całej ego-osobowości” Kompleksy - pojęcie przez Junga opisane (1904-1906) jako : oderwane, duchowe części osobowości, grupy treści psychicznych, które odłączyły się od świadomości , funkcjonują samodzielnie i autonomicznie Treści psychiczne zgrupowane są wokół nacechowanego znaczeniowo jądra

33. Składowe kompleksu • jądro( nieświadomy, autonomiczny nosiciel znaczenia) - w zależności od wartości jego energii posiada moc tworzenia konstelacji • Jądro kompleksu – źródło blokady energii psychicznej • liczne z nim związane i oznaczające się tą samą tonacją emocjonalną skojarzenia - zależą częściowo od pierwotnych osobistych dyspozycji, a częściowo od przeżyć środowiskowych • Jądro kompleksu to punkt krytyczny - źródło zakłóceń funkcjonalnych, - w określonych warunkach sytuacyjnych, zewnętrznych staje się źródłem zaburzeń (przejmuje kontrolę i opanowuje osobowość)

34. Kompleksy • Kompleksy nie muszą być czymś negatywnym - reprezentują mniej zróżnicowaną, niższą część osobowości – maja jednak komplementarny charakter wobec najczęściej manifestowanych reakcji ego • Powstają niezależne od świadomości - w pewnych określonych warunkach mogą przenikać do świadomości i przejmować funkcję ego .Stan obniżenia progu świadomości - jest koniecznym warunkiem przedostania się treści nieświadomych do świadomości • Kompleksy mają charakter częściowych osobowości i są charakterystyczną ekspresją psyche, szukającej swojego pełnego wyrazu.

35. Im silniejsze jest jądro kompleksu, tym ma większą siłę przyciągania i konstelowania treści psychicznych Kompleks to „najlepsza droga dostępu do treści nieświadomych”. Wg. Junga to „architekt snów i symptomów - sygnał zahamowania i zakłócenia przepływu energii”(J. Jacobi) Kompleksy nie zawsze oznaczają podrzędność Wskazują jedynie, że : „istnieje coś nie zespolonego i nie przyswojonego, konfliktowego, co może być przeszkodą, ale także bodźcem do wysiłku i nową drogą o sukcesu”. To tzw. ”słabe miejsca”

36. To ogniskowe i kluczowe punkty rozwoju życia psychicznego – bez nich zastój w rozwoju Zależnie od ich rozmiaru , nasilenia i roli ,jaką odgrywają w życiu psychicznym wyodrębniamy: konflikty zdrowe i chore Źródłem kompleksów może być trauma, wstrząs emocjonalny w dzieciństwie bądź życiu aktualnym. Najgłębszą przyczyną jest niemożność afirmacji całości własnej indywidualnej natury Od stanu świadomości i stopnia stabilności ja zależy, w jakim stopniu mogą ulec opracowaniu Rzeczywiste znaczenie kompleksu można wykazać jedynie na drodze psychoterapii

37. Nieświadomośćzbiorowa Istnienie warstwy ponad indywidualnej – „czegoś wspólnego” dla całej ludzkości i świata zwierzęcego

38. Jest to „prawdziwa matryca życia psychicznego” – „niewyczerpany” rezerwuar wzorców zachowań i obrazów pierwotnych, źródło kreacji i inspiracji Prawdopodobnie są to struktury zapisane w mózgu, dziedziczone z pokolenia na pokolenie „Nieświadomość kolektywna obejmuje całe duchowe dziedzictwo ewolucji ludzkości, rodzące się wciąż na nowo w strukturze mózgu każdej jednostki” (Jung C.G) Nie jest kierowana przez świadomość i nie ulega wpływom jej krytycznej i porządkującej działalności –przekazuje głos pierwszej natury (obiektywna psychika wg. Junga). Jest neutralna –jej treści otrzymują swą wartości i miejsce dopiero dzięki konfrontacji ze świadomością Jej zadanie to utrzymanie niezakłóconej ciągłości procesu psychicznego. Działa w sposób nam nieznany – w myśl własnego dążenia do celu, którym jest uzupełnienie i „całość” psyche

39. Archetypy Praobrazy ,pierwotne obrazy, dominanty zbiorowej nieświadomości – archetypy (termin używany od 1919 roku)

40. Archetyp ma bipolarny charakter : aspekt biologiczny - jest bliski instynktowi na drugim jego krańcu - sfera ducha Napięcie pomiędzy tymi przeciwieństwami jest źródłem energii, która jest niezbędna do rozwoju psychicznego Proces napięcia między przeciwieństwami jest praprzyczyną postępu i rozwoju ludzkości Archetyp jest czymś, czego nie da się do końca pojąć, ale co można doświadczyć Jest poznaniem i akceptacją, warunkiem przyszłej integracji treści nieświadomych ze świadomością

41. Archetyp ma swój wymiar indywidualny - w najbardziej powierzchownej formie przywołuje on mity osobiste i rodzinne Może być także zapisem dotychczasowych doświadczeń i relacji Znajduje także swoje odzwierciedlenie w zewnętrznych działaniach, zwłaszcza wtedy gdy dotyczą one doświadczeń powszechnych dla całej ludzkości, takich jak: narodziny i śmierć, małżeństwo i macierzyństwo Archetyp jest uniwersalny i ponadczasowy Archetyp może się realizować za pośrednictwem nieskończonej liczby symboli, choć wiele z nich powtarza się w prawie niezmienionych formach na całym świecie Podstawowe archetypy to: Persona Cień, Anima /Animus, Stary Mędrzec/Wielka Matka, Jaźń Wg. Junga to kamienie milowe procesu indywiduacji

42. Jeżeli dochodzi do zalewu nieświadomych treści - funkcję podmiotu mogą przejąć archetypy (na przykład w przypadku opętania przez osobowość maniczną) Jednostka może także „żyć swoim własnym cieniem” czy być kierowana przez Animę/Animusa Archetypy, z racji swojej umiejętności generowania coraz nowych znaczeń, mają ogromną siłę przyciągania Działają jak silny kompleks, który z racji swojej kolektywności ma moc przyciągania wielokrotnie większą niż kompleks osobowy

43. Ego i jaźń Ego - centrum pola świadomości, jest odpowiedzialne za integrację treści nieświadomych ze świadomością

44. Jest kompleksem o wysokim stopniu ciągłości i tożsamości Jest warunkiem istnienia świadomości (dany element psychiczny jest świadomy, jedynie jeżeli wchodzi w relację z kompleksem ego) Pojawia się we wczesnym dzieciństwie, ale jego świadomość zyskujemy dopiero około 14 roku życia Jest odpowiedzialne za relacje jednostki ze światem zewnętrznym i spełnia funkcję pośrednika pomiędzy świadomością i nieświadomością. Ma do swojej dyspozycji pewną ilość energii psychicznej – wolę Ego opiera się na dwóch aspektach: psychicznym - jego podstawą jest całe pole świadomości, jak i ogół treści nieświadomych somatycznym – wrażenia płynące z ciała

45. Jako podmiot świadomego działania Ego jest odpowiedzialne za proces przystosowania Jest elementem niezbędnym - koordynuje proces dopływu i przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego Ego afektowe - emocjonalne Ego śniące - fragment czy „cień ego na jawie ”( dla śniącego ego punktem odniesienia nie jest świat zewnętrzny, tylko materia snu) Wtórne ego - spełnia funkcję kompensacyjną i jest nośnikiem tych cech, które z jakichś powodów nie mogły się rozwinąć. Są zazwyczaj tak odległe od świadomości i sprzeczne z postawą świadomą, że ich występowanie jest okryte całkowitą bądź częściową niepamięcią

46. „Usztywnienie” i „zmiękczenie” persony • W pewnych skrajnych przypadkach funkcje podmiotu może przejąć najbardziej zewnętrzna część osobowości – persona • Kiedy tak się dzieje? • gdy dochodzi np. do usztywnienia persony (utożsamienie się z rolą społeczną, którą się pełni) – osoba zatraca swoją indywidualność i zaczyna funkcjonować za pośrednictwem zbioru norm społecznych • w przypadku tzw. zmiękczenia persony (tutaj miejsce zbioru norm społecznych zajmują standardy wewnętrzne) - funkcję centrum osobowości świadomej przejmuje kompleks autonomiczny • obydwa mechanizmy prowadzą do zubożenia osobowości

47. Jaźń • „Jaźń (...) jako absolutnie „inny” aspekt świata jest conditio sine qua non poznania świata oraz świadomości podmiotu i przedmiotu” (Jung C.G) • Jest centrum całej psychiki – tego co świadome i tego, co nieświadome, najbardziej wewnętrznym punktem „ do którego wszystko się odnosi, poprzez który wszystko się scala i który sam jest źródłem energii” (Jung C.G: Fenomenologia archetypu dziecka)

48. Dynamika psyche - energia libido Psychika jest względnie zamkniętym systemem, wyposażonym w pewien rodzaj energii - libido Energia życiowa - jest podstawą zmian psychicznych!

49. Zasady energii • Zasada stałości ( ilość energii przypisana do danego systemu jest stała, zmienia się tylko jej dystrybucja) • Zasada ekwiwalencji (ilości energii wykorzystanej przy wywołaniu pewnego stanu równa się ilości takiej samej czy innej formy energii, która pojawi się w innym miejscu) - ma znaczącą wartość w leczeniu nerwic • Zasada entropii ( dystrybucja energii psychicznej zmierza do stanu równowagi). Równowaga ta, jako że psychika nie jest systemem zamkniętym może być zakłócona przez odpływ bądź dopływ energii ze świata zewnętrznego

50. Koncepcja energii psychicznej jest ściśle powiązana z zasadą przeciwieństw • Psychika jest systemem samoregulującym się, a samoregulacja nie jest możliwa bez istnienia przeciwieństw • Reguluje to prawo enantiodromii Heraklita, które zakłada, że wszystko ostatecznie musi przekształcić się w swoje własne przeciwieństwo • Zasada przeciwieństw polega na kompensacji czy komplementarności różnych czynników • Zatem energię psychiczną tworzą napięcia pomiędzy przeciwieństwami : im większe jest to napięcie, tym większa energia i konstelująca siła przyciągania (Jacobi J)