Seminarium „Ekonomia społeczna – współpraca się opłaca” Dąbrowa Górnicza , 5 czerwca 2014 r.

1. Seminarium „Ekonomia społeczna – współpraca się opłaca”Dąbrowa Górnicza , 5 czerwca 2014 r. Działania Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa Śląskiego w kontekście realizacji „Wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w województwie śląskim na lata 2012-2020” Iwona Piątkowska-Lipka Katarzyna Skowron Projekt „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego” współfinansowany jest przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

2. Opracowanie i przyjęcie Planu • grudzień 2011 - Zarząd Województwa Śląskiego powołuje Wojewódzki Zespół ds. Ekonomii Społecznej i 5 zespołów zadaniowych (ds. integracji i reintegracji społecznej, ds. współpracy sektora ES z otoczeniem instytucjonalnym i pozainstytucjonalnym, w tym ze środowiskiem biznesu, ds. edukacji i profesjonalizacji sektora ES, ds. promocji ekonomii społecznej, ds. finansowania podmiotów sektora ES). • w pracach zespołów wzięło udział ponad 100 osób • Plan był opracowywany na podstawie „Wytycznych Ministra Pracy i Polityki Społecznej do przygotowania i realizacji wieloletniego regionalnego planu działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie” z dnia 17 maja 2011 roku opracowanych przez Departament Pożytku Publicznego oraz z uwzględnieniem zapisów projektu Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej • projekt Planu poddany był konsultacjom społecznym i instytucjonalnym • Plan został zatwierdzony przez Wojewódzki Zespół ds. Ekonomii Społecznej • 25 kwietnia 2013 - Zarząd Województwa Śląskiego podjął uchwałę o przyjęciu Planu

3. Cel i priorytety Jako cel główny Planu przyjęto: Wzmocnienie roli przedsiębiorczości społecznej w integracji społeczno-zawodowej w regionie. Jest on realizowany przez 4 cele szczegółowe przyporządkowane do 4 obszarów priorytetowych: • Integracja i reintegracja społeczna; • Współpraca sektora ekonomii społecznej z otoczeniem instytucjonalnym i pozainstytucjonalnym, w tym ze środowiskiem biznesu na rzecz rozwoju lokalnego; • Edukacja i profesjonalizacja sektora ekonomii społecznej; • Promocja ekonomii społecznej.

4. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet II Cel szczegółowy 2: Rozwój międzysektorowej współpracy podmiotów ekonomii społecznej. Kierunek działania 2.2.Diagnozowanie sektora ekonomii społecznej w regionie. 2.2.1. Przygotowanie i przeprowadzenie badań regionalnych z obszaru ekonomii społecznej. • 2012: badania jakościowe (IDI) „Jednostki samorządu terytorialnego wobec wyzwań sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim” i „Organizacje pozarządowe jako potencjał sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim” • 2014: badania jakościowe (IDI + focusowe) „Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym jako beneficjenci PES o charakterze integracyjnym”

5. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet II 2.2.2. Prowadzenie diagnozy i monitorowanie sytuacji sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim, w tym z wykorzystaniem narzędzi analityczno-diagnostycznych. • projekt innowacyjny ROPS realizowany we współpracy z Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych pn. „Efektywna i skuteczna przedsiębiorczość społeczna”, którego celem jest opracowanie narzędzia analityczno-diagnostycznego służącego do oceny efektywności i benchmarkingu podmiotów działających w sektorze ekonomii społecznej.

6. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet II Kierunek działania 2.3. Sieciowanie, partnerstwa lokalne i wymiana informacji.2.3.2. Wspieranie partnerstw/paktów na rzecz rozwoju ES, w tym współpracy pomiędzy JST, NGO, PES i biznesem. • 2014-2015 - cykl działań wspierających zawieranie partnerstw, w tym na rzecz rozwoju ekonomii społecznej: 4 spotkania informacyjno-promocyjne w subregionach, 24 warsztaty, 500 h doradztwa, 24 wizyty studyjne, 20 szkoleń uzupełniających • 4 seminaria w subregionach „Ekonomia społeczna – współpraca się opłaca” • zawarcie paktów na rzecz rozwoju ekonomii społecznej

7. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet II 2.3.3. Organizowanie forów i spotkań służących wymianie informacji między przedstawicielami administracji publicznej, w tym służb zatrudnienia i pomocy społecznej a przedstawicielami PES. • konferencja „Przedsiębiorczość społeczna jako narzędzie rozwoju lokalnego w województwie śląskim” - czerwiec 2013 • kongres połączony z targami przedsiębiorczości społecznej i prezentacją dobrych praktyk – wrzesień 2014

8. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet II 2.3.4. Organizacja wizyt studyjnych umożliwiających wymianę informacji na temat sektora ekonomii społecznej. • 10 wizyt w 2013: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”; Spółdzielnia Socjalna „Republika Marzeń Mimo Wszystko” Fundacji Anny Dymnej; Kraków: COM-COM-ZONE, CIS, SS Cedrus; Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne: schronisko i hostel dla bezdomnych, CIS, WTZ; Katowice: MOPS – CAL Załęże, SS „Rybka”, Klub Osiedlowy „Bagno” • 12 wizyt trzydniowych połączonych z praktycznym szkoleniem w 2014 r. • 12 wizyt jednodniowych na terenie woj. śląskiego w 2015 r. 2.3.5. Organizacja/udział w targach przedsiębiorczości społecznej. • kongres połączony z targami przedsiębiorczości społecznej i prezentacją dobrych praktyk – wrzesień 2014

9. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet III Cel szczegółowy 3: Podniesienie poziomu wiedzy i upowszechnienie umiejętności praktycznych w sektorze ekonomii społecznej i jego otoczeniu. Kierunek działania 3.1. Nowe działania edukacyjne w formie studiów, szkoleń i zajęć fakultatywnych. 3.1.1. Studia podyplomowe z ekonomii społecznej. • I edycja 2013: 35 osób • II edycja od czerwca 2014: 30 osób

10. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet III 3.1.4. Organizacja szkoleń z zakresu PR, dziennikarstwa i promocji sektora ES dla osób zatrudnionych w PS. • 2013: II Spotkanie z ekonomią społeczną na temat „Promocja ekonomii społecznej, w tym promocja produktów i usług PES” • 2014: szkolenia poświęcone „Budowaniu wizerunku podmiotów integracji społecznej, partnerstw oraz inicjatyw lokalnych, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania nowych narzędzi komunikacji zewnętrznej”. 3.1.5. Organizacja szkoleń dla kadry pomocy i integracji społecznej z obszaru ekonomii społecznej. • 2013: 6 Spotkań z ekonomią społeczną (tematy: spółdzielczość, promocja, CIS i KiS, spółdzielnie socjalne, pomoc publiczna, zlecanie zadań publicznych i klauzule społeczne), • 2014-2015: 20 szkoleń poświęconych różnym tematom, np. pracy w zespole, motywacji, pozyskiwaniu funduszy, opracowywaniu projektów, zespołom interdyscyplinarnym.

11. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet III Kierunek działania 3.3. Działania uzupełniające w ramach programów wspierających ekonomię społeczną.3.3.4. Upowszechnianie informacji o obowiązujących regulacjach prawnych dotyczących przedsiębiorczości społecznej, informowanie o możliwości stosowania klauzul społecznych w ramach prawa zamówień publicznych. • 2013: VI Spotkanie z ekonomią społeczną na temat: „Współpraca jednostek administracji publicznej z podmiotami ekonomii społecznej – zlecanie zadań publicznych, klauzule społeczne w zamówieniach publicznych” • 2013: prelekcja „Wykorzystanie klauzul społecznych w prawie zamówień publicznych„ podczas konferencji „Przedsiębiorczość społeczna jako narzędzie rozwoju lokalnego w województwie śląskim” • 2014: poradnik stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych – udostępniony na stronie es.rops-katowice.pl

12. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet IV Cel szczegółowy 4: Podniesienie poziomu świadomości społecznej dotyczącej sektora ekonomii społecznej oraz utrwalenie jego pozytywnego wizerunku. Kierunek działania 4.1. Zgromadzenie, uporządkowanie, udostępnienie i bieżąca aktualizacja informacji na temat ekonomii społecznej w przestrzeni rzeczywistej i wirtualnej oraz jej promocja. 4.1.1. Promocja sektora ekonomii społecznej w przestrzeni wirtualnej, w tym organizacja zintegrowanego systemu informacji oraz aktywizacja działań w social media. • strona internetowa es.rops-katowice.pl: • informacje o wydarzeniach z zakresu ES, • regionalny plan rozwoju ES, • artykuły i publikacje, • baza PES. • newsletter.

13. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet IV 4.1.2. Prowadzenie działań promocyjnych na rzecz ekonomii społecznej, w tym spółdzielczości uczniowskiej w regionie (publikacje, informatory, katalogi dobrych praktyk, lokalne wydarzenia, festyny, imprezy, itp.) • 2013: broszura informacyjna zawierająca podstawowe pojęcia z zakresu ekonomii społecznej, • 2013: publikacja „Ekonomia społeczna jako szansa na reintegrację społeczno-zawodową” • 2015: planowana publikacja na temat ekonomii społecznej i działań na rzecz aktywnej integracji, • 2015: planowany katalog przedsiębiorstw społecznych województwa śląskiego w formie elektronicznej.

14. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet IV 4.1.3. Organizacja konkursów z zakresu sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim (miasto/gmina przyjazna przedsiębiorczości społecznej, konspekt lekcji dot. problematyki ES, najciekawszy materiał prasowy, prowadzenie spółdzielni uczniowskiej, itp.) • Hasło i logo ekonomii społecznej w województwie śląskim, • Gmina przyjazna ekonomii społecznej, • Najlepszy konspekt lekcji o ekonomii społecznej w województwie śląskim, • Plakat promujący ekonomię społeczną i zawieranie partnerstw.

15. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet IV Kierunek działania 4.2.Budowa marki sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim. 4.2.1. Opracowanie hasła i logo sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim oraz książki znaku (manuala) w wersji papierowej i elektronicznej. • opracowany manual, udostępniony na stronie es.rops-katowice.pl

16. Dotychczasowe i planowane działania ROPS - priorytet IV Kierunek działania 4.4. Współpraca z mediami regionalnymi i lokalnymi w zakresie promocji ekonomii społecznej. 4.4.1. Opracowywanie i upowszechnianie artykułów promocyjnych na temat ekonomii społecznej, w tym w mediach lokalnych i regionalnych. • 2013: seria artykułów o ekonomii społecznej: • „Ekonomia społeczna jako skuteczny instrument aktywizacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem” • „Kluczowe czynniki sukcesu przedsiębiorstw ekonomii społecznej” • „Klub Integracji Społecznej jako wspólna międzysektorowa inicjatywa: pomocy społecznej, służb zatrudnienia, organizacji pozarządowych” • „Nowatorskie rozwiązania w obszarze ekonomii społecznej na przykładzie projektu PI-PWP CouveusePL” • 2014: ogłoszenia na temat realizacji projektu innowacyjnego: Dziennik Zachodni, Gazeta Prawna, Metro, Gazeta Wyborcza

17. Monitoring realizacji Planu • Cel monitoringu: gromadzenie informacji pozwalających na ocenę postępu realizacji Planu, stopnia osiągnięcia celów i rezultatów oraz weryfikację założonych kierunków działania, • Raporty ramowe: półroczne, w oparciu o dane ROPS • Raporty roczne: w oparciu o informacje zebrane za pomocą kwestionariuszy ankietowych od wybranych podmiotów zaangażowanych bezpośrednio i pośrednio w rozwój sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim (KIS, CIS, WTZ, ZAZ, spółdzielnie socjalne, organizacje pozarządowe, Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, Powiatowe Urzędy Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy, jednostki samorządu terytorialnego - Urzędy Miast, Urzędy Gmin oraz Starostwa Powiatowe)

18. Projekt innowacyjny testujący „Efektywna i skuteczna przedsiębiorczość społeczna” • Umiejscowienie w Planie: Priorytet II, Cel szczegółowy 2, Kierunek działania 2.2, Działanie 2.2.2 Prowadzenie diagnozy i monitorowanie sytuacji sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim, w tym z wykorzystaniem narzędzi analityczno - diagnostycznych. • Realizowany jest przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego w partnerstwie z Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych. • Finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Działania 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, Poddziałania 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013. • Realizacja projektu przypada na okres od września 2012 roku do czerwca 2015 roku.

19. Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu • potrzeba wzmocnienia przedsiębiorczości społecznej, której niewyczerpany potencjał może przyczynić się do osiągnięcia celów społecznychpoprzez wykorzystanie działalności ekonomicznej(w tym m.in.: reintegracji społecznej i zawodowej osób wykluczonych społecznie, ograniczenia bezrobocia); • potrzeba zwiększenia stabilności działania podmiotów ekonomii społecznej, dzięki intensyfikacji współpracy pomiędzy podmiotami ekonomii społecznej a otoczeniem instytucjonalnym(na obecny poziom współpracy oddziałują brak wiedzy pracowników jednostek samorządu terytorialnego o specyfice przedsiębiorczości społecznej oraz brak wypracowanych mechanizmów współpracy).

20. Cel główny projektu Wzmocnienie sektora ekonomii społecznej w województwie śląskim w zakresie rozpoznawania czynników efektywności gospodarczej i społecznej podmiotów ekonomii społecznej, dzięki upowszechnieniu modelowego narzędzia do oceny efektywności i benchmarkingu podmiotów ekonomii społecznej do 30 czerwca 2015 roku.

21. Cele szczegółowe projektu • wzrost wiedzy 320 osób (pracowników jednostek samorządu terytorialnego, przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznej i sektora biznesu) o stanie faktycznym podmiotów sektora ES, warunkach instytucjonalnych ich funkcjonowania, obszarze działania i potencjale rozwojowym; • wzrost ilości podmiotów ekonomii społecznej i jednostek samorządu terytorialnego, w których kadra zarządzająca podniosła wiedzę w zakresie podstaw teoretycznych i know-how dotyczącej analizy ekonomicznej, budowania strategii rozwoju oraz mechanizmów konkurencji rynkowej właściwych dla podmiotów ekonomii społecznej o 17; • usprawnienie współpracy między sektorami (PES, administracja publiczna i podmioty rynkowe) oraz wewnątrz sektora ekonomii społecznej poprzez wypracowanie podstaw systemu wymiany informacji, upowszechnienie i wdrożenie wypracowanego narzędzia do praktyki.

22. Etapy realizacji projektu Zadania zrealizowane: Zadanie 1. Pogłębiona diagnoza z konceptualizacją badania Zadanie 2. Opracowanie wstępnej wersji produktu i strategii jego wdrażania Po akceptacji wstępnej wersji produktu i strategii jego wdrażania realizowane są następujące zadania: Zadanie 3. Testowanie produktu, tj. narzędzia analityczno -diagnostycznego Zadanie 4. Analiza wyników testowania i opracowanie ostatecznej wersji produktu Zadanie 5. Upowszechnianie i włączenie do głównego nurtu polityki

23. Produkt finalny projektu Interaktywne,proste w obsłudze narzędzie analityczno – diagnostyczne umożliwiające pomiar podmiotów ekonomii społecznejw pięciu wymiarach: • efektywności ekonomicznej, • współpracy międzyinstytucjonalnej, • zasobów kompetencyjnych, • zasobów organizacyjnych, • użyteczności społecznej, jak również graficzną prezentację otrzymanych danych. Narzędzie umożliwi wielowymiarową analizę działalności podmiotów ekonomii społecznej, poprzez bieżące zbieranie danych o indywidualnych PES, agregowanie i zbiorczą analizę informacji o nich w regionie, porównywanie sytuacji pojedynczych PES w odniesieniu do innych oraz skuteczną transmisję sprawdzonych wzorów działalności.

24. Produkt finalny projektu Funkcją narzędzia jest także wsparcie współpracy między JST a podmiotami ekonomii społecznej, w tym kreowanie informacyjnych podstaw tej współpracy. Narzędzie składa się z 3 elementów: • kalkulatora kondycji PES; • bazy podstawowych danych o strukturze i dynamice problemów społecznych na terenie gminy/powiatu; • części informacyjnej o strukturze wsparcia PES.

25. Kluczową częścią narzędzia jest kalkulator kondycji PES

26. I. Zbieranie danych - zmienne - zarejestrowany na portalu użytkownik wprowadza informacje charakteryzujące PES do gotowego szablonu-kwestionariusza. II. Wskaźniki: zasobów kompetencyjnych, zasobów organizacyjnych, współpracy międzyinstytucjonalnej, ekonomicznej efektywności, społecznej użyteczności. III a. Wskaźniki pozycyjne poziomu cechy: od jakiego % innych podmiotów danego typu PES okazał się ‘lepszy’. III b. Wskaźniki pozycyjne dynamiki zmian cechy: średnioroczna zmiana danej cechy w badanym okresie. IV. Indeksy zasobów kompetencyjnych, zasobów organizacyjnych, współpracy międzyinstytucjonalnej, ekonomicznej efektywności, społecznej użyteczności. V. Indeks zbiorczy Ogólny miernik kondycji podmiotu ekonomii społecznej. Indeks zbiorczy jest równy sumie iloczynów wartości indeksów i ich wag. Analiza Kondycji PES

27. Proces testowania W procesie testowania udział bierze 17 podmiotów i instytucji: 12 podmiotów ekonomii społecznej z terenu województwa śląskiego wyłonionych w otwartym naborze: • 3 spółdzielnie socjalne – po jednej z Cieszyna, Częstochowy i Żywca, • 2 Zakłady Aktywności Zawodowej – Laliki i Zabrze, • 2 Warsztaty Terapii Zajęciowej – Bielsko-Biała i Gilowice, • Centrum Integracji Społecznej – Częstochowa, • 2 Kluby Integracji Społecznej – Bielsko-Biała i Zabrze, • 2 organizacje pozarządowe – Częstochowa i Jaworze. 2 Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej – z Bielska-Białej oraz Częstochowy 2 Powiatowe Urzędy Pracy – z Częstochowy i Zabrza Jurajski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej z Częstochowy

28. Proces testowania Uczestnicy testowania użytkują i konsultują wstępną wersję produktu finalnego projektu, na który składa się narzędzie informatyczne służące do oceny i benchmarkingu podmiotów ekonomii społecznej w pięciu wymiarach: efektywności ekonomicznej, współpracy międzyinstytucjonalnej, zasobów kompetencyjnych i organizacyjnych oraz użyteczności społecznej. Narzędzie umożliwi gromadzenie i archiwizację danych dotyczących działalności podmiotu, by następnie mogły one zostać poddane agregacji i analizie porównawczej. Zgodnie z otrzymanymi opiniami na temat funkcjonowania i użyteczności narzędzia, zespół projektowy na bieżąco dokonuje stosownych modyfikacji opracowanego produktu.

29. Dane o strukturze i dynamice problemów społecznych JST Częścią narzędzia będzie ogólnodostępna baza integrująca podstawowe dane nt. poszczególnych JST, szczególnie istotne z punktu widzenia planowania strategii współpracy z PES, jak i punktu widzenia PES planujących własne strategie działania lub aplikujących o środki. Gromadzone dane będą dotyczyły m.in.: • ludności powiatu/gminy; • rynku pracy (w tym dynamiki bezrobocia oraz kategorii bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy); • pomocy społecznej (w tym jej funkcjonowania i liczby korzystających ze świadczeń); • finansowej i merytorycznej współpracy JST z PES na terenie gminy/powiatu.

30. Część informacyjna - wsparcie PES Narzędzie ma służyć także budowaniu współpracy między JST a PES, a w konsekwencji wzmocnieniu sektora ekonomii społecznej na poziomie lokalnym. Struktura informacyjnej części narzędzia będzie wyglądać następująco: • aktualności; • adresy PES - lista podmiotów ES działających na terenie woj. śląskiego; • adresy JST - lista instytucji samorządowych woj. śląskiego; • prawo o ekonomii społecznej - odnośniki do aktów prawnych i regulacji dot. sektora ES; • dokumenty strategiczne JST - odnośniki do strategii, programów itp.; • wsparcie i współpraca - informacje o planowanych formach współpracy; • ogłoszenia różne - informacje o szkoleniach/warsztatach, publikacjach itp.; • odnośniki - do stron, portali dot. problematyki ES; • pomoc i FAQ- odpowiedzi na pytania dot. obsługi narzędzia.

31. Użytkownicy narzędzia Wśród użytkowników narzędzia będą m.in.: • regionalne ośrodki polityki społecznej • urzędy marszałkowskie • wojewódzkie urzędy pracy • instytucje pomocy i integracji społecznej • instytucje rynku pracy • centra ekonomii społecznej • ośrodki wsparcia ekonomii społecznej • podmioty ekonomii społecznej • jednostki naukowe

32. Upowszechnianie i włączenie do głównego nurtu polityki Wśród działań upowszechniających przewidziane zostały prezentacje, konsultacje, spotkaniaoraz przygotowanie artykułów promujących projekt i produkt finalny. Przeprowadzone zostaną szkolenia dla przyszłych użytkowników i odbiorców narzędzia oraz opracowany zostanie podręcznik z płytą CD, zawierający instrukcję stosowania narzędzia, a także rekomendacjedotyczące funkcjonowania i wspierania PES. Ww. rekomendacje zostaną przekazane do MPiPS, JST, OPS, PUP oraz środowisk biznesowych. Na zakończenie projektu zorganizowana zostanie konferencja podsumowującajego przebieg, a także osiągnięte cele.

33. Upowszechnianie i włączenie do głównego nurtu polityki Wypracowane narzędzie zostanie przekazane do wdrożenia na poziomie regionalnych ośrodków polityki społecznej. Elementem włączenia do głównego nurtu polityki będzie wykorzystanie narzędzia do kreowania i definiowania na poziomie regionalnym celów oraz priorytetów wsparcia sektora ES, a także umożliwienie oceny skuteczności funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. Sukcesem działań upowszechniających i włączających będzie zainteresowanie wypracowanym narzędziem 16 ROPS, 16 UM, 16 WUP, a także wdrożenie go w 50% spośród nich.

34. Literatura i źródła • Wieloletni regionalny plan działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w województwie śląskim na lata 2012-2020, Uchwała Zarządu Województwa Śląskiego nr 837/251/IV/2013 z dnia 25 kwietnia 2013 roku • Efektywna i skuteczna przedsiębiorczość społeczna. Strategia wdrażania projektu innowacyjnego testującego, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego, Katowice - Warszawa 2013

35. Dziękujemy za uwagę es.rops-katowice.pl pi.rops-katowice.pl Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ul. Modelarska 10, 40-142 Katowice, tel. 32 730 68 83 ilipka@rops-katowice.pl, kskowron@rops-katowice.pl