Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë 2007-2008

1. Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë 2007-2008 Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòòýé ýâ íýãäýëòýéãýýð, õàìòðàí òýìöýöãýýå ! Äîêòîð Á.Ýíõìàíäàõ Ãàäààä õýðãèéí Äýä ñàéä

2. XXI Çóóíû óóð àìüñãàëûí àñóóäàë “Íýã ¿å íü ìîä òàðüæ, äàðààãèéí ¿å íü ñ¿¿äýðòýé áîëíî.” Ç¿éð öýöýí ¿ã

3. Õ¿í òºðºëõòºíèé õºãæèëä íîöòîé õîõèðîë ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é óóð àìüñãàëûí àþóëòàé ººð÷ëºëòººñ ñýðãèéëæ ÷àäàõ àðãà õýìæýý àâàõàä äýëõèé äàõèíä àðàâ õ¿ðýõã¿é æèë ¿ëäýýä áàéíà. • Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò íü õ¿í òºðºëõòºíä íèéòýä íü òóëãàð÷ áàéãàà àñóóäàë þì. Ãýâ÷ ºíºº ¿åä óëàì ýð÷èìæèæ áàéãàà ýêîëîãèéí äîðîéòîëä ÿìàð íýãýí áóðóóã¿é ÿäóó÷óóäõàìãèéí ò¿ð¿¿íä, õàìãèéí èõýýð ºðòºõ áîëíî. • 2007/2008 îíû Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë íü ‘õî¸ð ÷èãëýëèéí’ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã óðèàëæ áàéíà. Ýíý íü: (1) XXI çóóíä äóëààðëûã 2 ãðàäóñààñ áàãà áàéõàä ÷èãëýñýí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ, (2) óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõîä ÷èãëýñýí îëîí óëñûí àðãà õýìæýýã ýð÷èìæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì. • Áàëèä áîëîõ Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü ÿäóó õ¿ì¿¿ñ áîëîí èðýýä¿éí ¿åèéíõíèé àøèã ñîíèðõëûã óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí õýëýëöýýðèéí àíõààðàëä òàâèõ õîâîðõîí áîëîìæ áàéõ áîëíî.

4. XXIçóóíû óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäàë Ãîë øèíæ ÷àíàð íü: • Öàã õóãàöàà ºíãºðºõ òóòàì àñóóäàë óëàì èõýýð õóðèìòëàãäàíà • ͺ뺺ëºë íü ýðãýæ ñýðãýýõ áîëîìæã¿é • ªíººäðèéí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëò – ìàðãààøèéí àñóóäëûã áèé áîëãîíî • Äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí

5. Í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí ÿëãàðàëòûí ºñºëò íüò¿¿íèé õóðèìòëàëûã áèé áîëãîæ,òåìïåðàòóðûã íýìýãä¿¿ëíý. • Ñ¿¿ëèéí 100 æèëèéí òóðøèä äýëõèé 0.70C –ààð äóëààðààä áàéíà. • Àãààð ìàíäàë äàõü CO2 –èéí àãóóëãà æèë òóòàì 1.9 ppm íýãæýýð íýìýãäýæ, 2005 îíä 379 ppm íýãæèä õ¿ð÷ýý. • 2000-2005 îíû õîîðîíä àãààð ìàíäàëä æèë òóòàì äóíäæààð 26 Ãò CO2öàöàãäàæ áàéâ.

6. XXI Çóóíû í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýìæýýã 1,456 Ãò CO2 äýýð áàðèõ øààðäëàãàòàé. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àþóëòàé òºâøèí㺺ñ ñýðãèéëýõèéí òóëä:

7. Óóð àìüñãàëûí àþóëòàé òºâøèí㺺ñ ñýðãèéëýõèéí òóëä òàâèõ çîðèëòóóä 1990 îíû òºâøèíòýé õàðüöóóëñàí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã òîãòâîðòîé áóóðóóëàõ çîðèëò: • Äýëõèéí õýìæýýíä – 2020 îíû ¿åä õàìãèéí èõ õýìæýýíäýý õ¿ðýõ, 2050 îí ãýõýä 50%-èàð áóóðóóëàõ • Õºãæèíã¿é îðíóóä - 2050 îí ãýõýä 80%-èàð áóóðóóëàõ • Õºãæèæ áàéãàà îðíóóä - 2050 îí ãýõýä -20%-èàð áóóðóóëàõ

8. Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã 50%-èàð áóóðóóëàõ íü óóð àìüñãàëûí àþóëòàé òºâøèí㺺ñ ñýðãèéëæ ÷àäíà

9. Çàðèìõ¿ì¿¿ñ áóñäûãàà áîäâîëèë¿¿ õÿìä àìüäàð÷ áàéíà • Àíãëè óëñ íü (60 ñàÿ õ¿íòýé) Åãèïò, Íèãåð, Ïàêèñòàí, Âüåòíàì (íèéòäýý 472 ñàÿ õ¿íòýé) çýðýã óëñààñ èë¿¿ CO2 õèé ÿëãàðóóëæ áàéíà. • Òåõàñ ìóæ (23 ñàÿ õ¿íòýé) íü Àôðèê òèâèéí íèéò Ñàõàðûí á¿ñ íóòãààñ (720 ñàÿ õ¿íòýé) èë¿¿ íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà. • Íüþ Éîðê õîòûí 19 ñàÿ õ¿í àì íü íýí áóóðàé õºãæèëòýé 50 îðíû 766 ñàÿ õ¿íýýñ èë¿¿ ã¿íçãèé íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Îäîîãèéí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûí õóâààðèëàãäàëò íü óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä ºðòºìòãèé áàéäàë áîëîí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí õóâüä óðâóó õàìààðàëòàé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

10. Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëò • XXI Çóóíû í¿¿ðñòºðºã÷èéí íèéò òîãòîîñîí õýìæýý íü 1,456 Ãò áóþó æèë òóòàì 14.5 Ãò CO2 áàéíà. • 2004 îíû CO2 –èéí íèéò ÿëãàðàëòûí õýìæýý 29 Ãò áàéâ. • Õýðâýý õºãæèæ áàéãàà îðîíä àìüäàð÷ áàéãàà õ¿í á¿ð ÀÍÓ þìóó Êàíàäûí èðãýí á¿ðèéí ãàðãàæ áàéãàà í¿¿ðñòºðºã÷èéã ãàðãàâàë íèéò ÿëãàðàõ CO2 –èéã øèíãýýõèéí òóëä 8 äýëõèé ãàðèã õýðýãòýé áîëíî.

11. Óóð àìüñãàëûí íºëºº: òýãø áèø äýëõèé äýýðõ ýðñäýë áîëîí ýìçýã áàéäàë “Õàìãèéí èõ ýìçýã óëñ îðîí íü ººðèé㺺 õàìãààëàõ ÷àäâàð ñóëòàé îðíóóä áàéíà. Ýäãýýð îðîí íü äýëõèéí íèéò õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòàíä õàìãèéí áàãà õóâü õýìæýý îðóóëäàã. Àðãà õýìæýý àâàõã¿é áîë ýäãýýð îðîí íü áóñäûãàà áîäâîë èðýýä¿éä õàìãèéí èõ çàðäàë ãàðãàõ áîëíî.” Koôè Àííàí “Áîîë÷ëîë áîëîí àðüñ ºí㺺ð ÿëãàâàðëàõ ¿çëèéí àäèë ÿäóóðàë íü ìºí áàéãàëèéí ¿çýãäýë áèø. Ò¿¿íèéã õ¿í áèé áîëãîñîí òóë äàâàí òóóëàõ áîëîìæòîé, õ¿í îðøèí òîãòíîõ ¿éë àæèëëàãààãààðàà ò¿¿íèéã óñòãàæ àðèëãàõ áîëíî.” Íåëñîí Ìàíäåëà

12. Ãàìøãèéíýðñäýë íü õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûã öààøèä óëàì áýðõøýýëòýé áàéäàëä îðóóëíà • Õºãæèæ áàéãàà îðíóóäàä 19 õ¿íèé 1 íü óóð àìüñãàëûí íºëººëºëä ºðòºæ áàéíà. • Ýíý òîî OECD-èéí îðíóóäàä 1500 õ¿íä 1 íîîãäîíî. Ýðñäýëèéí ÿëãàâàðòàé áàéäàë íü 79 äàõèí èõ áàéíà.

13. Õ¿íèé õºãæëèéí óõðàëò • ßäóóðàë, õ¿¿õäèéí ¿õýë, õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë: • Îäîî õ¿ðòýë ºäºðò 1 äîëëàðààñ áàãà ìºí㺺ð 1 òýðáóì õ¿í àìüäàð÷ áàéíà. • Íýí áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäûí õ¿¿õäèéí 28 îð÷èì õóâü íü áàãà æèíòýé áóþó ºñºëò íü çîãññîí áàéíà. • Ǻâõºí 32 îðîí (íèéò 147 îðíîîñ) õ¿¿õäèéí ¿õëèéí òàëààðõ ÌÕÇ-ä õ¿ðýõ áîëîìæòîé áàéíà. • Òýãø áóñ áàéäàë: • Äýëõèéí õ¿í àìûí 80 ãàðóé õóâü íü îðëîãûí ÿëãàà íýìýãäýæ áàéãàà îðîíä àìüäàð÷ áàéíà. • Òýãø áóñ áàéäàëä áàéãàà íü óóð àìüñãàëûí öîõèëòîíä îðñíû äàðàà äàõèí ýðò ñýðãýýí áîñîõîä ñààä áîëíî.

14. Õ¿íèéõºãæèëä ñààä áîëîõ 5 øàëòãààí • պ人 àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿í áóóðñàí • Óñíû àþóëã¿é áàéäàë íýìýãäñýí • Öàã àãààðûí ãàìøèãò ¿çýãäýëä ºðòºõ áàéäàë íýìýãäñýí • Ýêîñèñòåì äîðîéòñîí • Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðñäýë íýìýãäñýí

15. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí ÕÀÀ-ä ìóóãààð íºëººëíº

16. Óñíûàþóëã¿é áàéäëûííýìýãäýëò – ìºíõ öàñ ìºñíèé õàéëàëò • ̺íõ öàñ ìºñíèé õàéëàëò íü äýëõèéí íèéò õ¿í àìûí 40%-ä íü áýðõøýýë àâ÷èðíà. • Ïåðó óëñûí õóóðàé ýðýã îð÷ìûí öýâýð óñíû 80% íü ìºíõ öàñ , ìºñíèé óñààð òýæýýãääýã • Èíäóñ ìºðíèé óðñàö 70%-èàð áàãàñíà. • Òºâ Àçèä Àìó Äàðüÿà, Ñèð Äàðüÿà ãîëóóäûã òýæýýäýã ìºíõ öàñ, ìºñíèé õàéëàëò íü óñàëãàà áîëîí óñíû ýð÷èì õ¿÷èíä ìóóãààðíºëººëíº.

17. Öàãàãààðûí îíöãîé ¿çýãäýë • Àãààðûí òåìïåðàòóð 3o- 4oÑ-ààð íýìýãäýõýä äàëàéí ýðãèéí óñàíä àâòàõ õ¿íèé òîî 134-332 ñàÿ áîëíî. • Òðîïèêèéí õ¿÷òýé ñàëõè íü XXI Çóóíû ñ¿¿ë÷ ãýõýä äýýðõ òîîã 371 ñàÿ õ¿ðòýë íýìýãä¿¿ëíý. • Äàëàéí òºâøèí 1 ìåòðýýð íýìýãäýõ íü äàðààõ ¿ð äàãàâðûã àâ÷èðíà. • Åãèïòèéí íàì äîð ãàçàð 6 ñàÿ õ¿í îðøèí ñóóõ ãàçàðã¿é áîëæ, 4500 êì. êâ. òàðèàëàíãèéí ãàçàð óñàíä àâòàíà. • Âüåòíàìä 22 ñàÿ õ¿í îðøèí ñóóõ ãàçàðã¿é áîëíî. • Áàíãëàäåøèä õóóðàé ãàçðûí 18% íü óñàíä àâòàæ, íèéò õ¿í àìûí 11%-ä íü íºëººëíº. • Ìàëäèâò õóóðàé ãàçðûí 80-ààñ èë¿¿ õóâü íü äàëàéí òºâøíººñ äýýø 1 ìåòðýýñ äîîø òºâøèíä îðøäîã.

18. Óóð àìüñãàëûí àþóëòàé òºâøèí㺺ñ ñýðãèéëýõ: Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãè “Õýðâýý õ¿í òºðºëõòºí õîöðîãäîæ ýõýëáýë, áèä òýäíýýñ îãò ººðººð áîäîæ ñýòãýõèéã øààðäàõ áîëíî. ” Àëüáåðò Ýéíøòýéí “Õýðâýý òà áóðóó ç¿ã ð¿¿ ÿâæ áàéãàà áîë õóðä ÷óõàë áèø.” Ìàõàòìà Ãàíäè “Ãàíöààðàà áèä º÷¿¿õýí ç¿éë õèéæ ÷àäíà. Õàðèí áèä õàòäàà ìàø èõèéã õèéæ ÷àäíà. ” Õåëåí Êýëëýð

19. Óóð àìüñãàëûí àþóëòàé òºâøèí㺺ñ ñýðãèéëýõ: Õ¿ëýìæèéí õèéíÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãè • Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ çîðèëòîî òîäîðõîéëîõ: ºíººãèéí ãîë àñóóäàë • Í¿¿ðñòºðºã÷èéí ¿íèéã òîãòîîõ: Çàõ çýýëèéí ¿¿ðýã • Òºðèéí áîäëîãûí ¿¿ðýã: ä¿ðýì æóðàì, ñóäàëãàà øèíæèëãýý, áîëîâñðóóëàëò

20. Í¿¿ðñòºðºã÷èéí ÿëãàðàëòûí ¿íýëãýý • Çàõ çýýëèéí àëäàãäàë: áîõèðäóóëàã÷èä íü ººðñäèéí áè áîëãîñîí áîõèðäîëòûí ìóó ¿ð äàãàâàðòàà ñàíàà çîâîõã¿é áàéíà. • ßàðàëòàé çîðèëãî: í¿¿ðñòºðºã÷èéí ¿íèéã õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã òîãòâîðòîé áóóðóóëàõàä çîõèñòîé òºâøèíä õ¿ðãýõ • Õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàì: òàòâàð, õóäàëäààíû ýðõ, ìåõàíèçìóóä

21. Çîõèöóóëàëò áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöãîé ¿¿ðýã • Ýð÷èì õ¿÷òýé õîëáîîòîé á¿õ ¿éë àæèëëàãàà • Îðîí ñóóöíû ñàëáàð • Òýýâðèéí õýðýãñëèéí ÿëãàðàëòûí ñòàíäàðò • Í¿¿ðñòºðºã÷èéí áàãà àãóóëãà á¿õèé òåõíîëîãèéí ñóäàëãàà, áîëîâñðóóëàëò, õýðýãëýý

22. Ýð÷èì õ¿÷òýé õîëáîîòîé á¿õ ¿éë àæèëëàãàà • Îäîîãèéí áàéäëààð ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éë àæèëëàãààíä ìàëòìàë ò¿ëø ãîë áàéð ýçýëæ áàéíà. • Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý í¿¿ðñ øàòààæ ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõòýé õàðüöóóëáàë áàãà õýìæýýòýé áîëîâ÷ í¿¿ðñòºðºã÷èéí ¿íý áîëîí çàõ çýýëèéí óðüä÷èëàí òºëºâëºõ áîëîìæèéí õóâüä òîäîðõîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ ÷àäíà. • Ãåðìàí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéí õóóëèàðàà îéðûí 20 æèëèéí ¿íèéã òîãòîîæ ºãñºí • Èñïàíèä ñàëõíû ýð÷èì õ¿÷ íü öàõèëãààíû íèéò õýðýãöýýíèé 8 îð÷èì õóâèéã õàíãàæ áàéíà. 2005 îíä 19 ñàÿ òîíí CO2 –èéí ÿëãàðàëòûã õýìíýñýí áàéíà. • Äàíè óëñ ¿íäñýí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òàòâàðûã õàëñàí áàéíà. 20 æèëèéí äîòîð ñàëõíû ýð÷èì õ¿÷ íèéò öàõèëãààí ¿éëäâýðëýëä 20%-èéã ¿éëäâýðëýõ ãàðãàõ áîëñîí áàéíà.

23. Îðîí ñóóöíû ñàëáàð • Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ çàðäàë áàãà • OECD-èéí îðíóóä CO2-èéí íèéò ÿëãàðàëòûí 35-40%-èéã îðîí ñóóöíû ñàëáàð ýçýëæ áàéíà. • Îðîí ñóóöíû òîíîã òºõººðºìæ äàíãààðàà 12 îð÷èì õóâèéã ãàðãàæ áàéíà. • Áàðèëãà áàéøèíãèéí áîëîí òîíîã òºõººðºìæèéí òàëààðõ çºâ áîäëîãî íü õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã 2020 îíû ¿åä 29% õ¿ðòýë (3.9 Ãò CO2) õýìíýæ ÷àäàõ áºãººä ýíý íü ºíººãèéí Ýíýòõýã óëñûí ÿëãàðóóëæ áàéãààãààñ 3 äàõèí èë¿¿ õýìæýý þì. • Åâðîïûí äóíäàæ îðøèí ñóóã÷ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòýýñ æèë òóòàì 200-1000 Åâðî õýìíýõ áîëîìæòîé. • Öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí õàìãèéí ñàéí õýìíýëòèéí ñòàíäàðò íü 2010 îíû ¿åä 322 ñàÿ òîíí CO2 –èéí ÿëãàðàëòûã õýìíýæ ÷àäàõ áºãººä ýíý íü 100 ñàÿ àâòî ìàøèíûã (Êàíàä, Ôðàíö, Ãåðìàíû íèéò ìàøèí) õàëñàíòàé òýíöýíý.

24. Òýýâðèéí õýðýãñëèéí ÿëãàðàëòûí ñòàíäàðò • Õóâèéí òýýâðèéí õýðýãñýë íü øàòàõóóíû õàìãèéí òîì õýðýãëýã÷ þì. • OECD-èéí îðíóóä íèéò õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûí 30 îð÷èì õóâèéã àâòîìàøèíû ñàëáàð ýçýëæ áàéíà. • ÀÍÓ-ä òýýâðèéí çîõèöóóëàõ ñòàíäàðòûã ñàéæðóóëñíààð Ôðàíö óëñûí íèéò ÿëãàðóóëæ áàéãààòàé òýíöýõ õýìæýýíèé õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áàãàñãàæ ÷àäíà.

25. Äàñàí çîõèöîõ øààðäëàãà ãàðöààã¿é: ¯íäýñíèé ¿éë àæèëëàãàà, îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà “Õýðýâ òà øóäàðãà áèø ç¿éë äýýð äóíäûã áàðèìòàëñàí áàéð ñóóðüòàé áàéãàà áîë òà äàðàíãóéëàã÷èéí òàëûã ñîíãîñîí ãýñýí ¿ã” Ëàìòàí Äýñìîíä Òóòó “Õýí íýãíèé ýñðýã øóäàðãà áóñ ç¿éë òóëãàæ áàéãàà íü á¿õíèé ýñðýã àþóë ó÷ðóóëæ áàéíà ãýñýí ¿ã.” Òîíòåñêóýó

26. Äàñàíçîõèöîõ àðãà õýìæýý íüöààøèäÿëãàâàðëàõ áàéäëûã áèé áîëãîõ óó? • 2007 îíû äóíä ¿å ãýõýä Óóð àìüñãàëûí êîíâåíöèä îðóóëñàí îëîí òàëûí áîäèò ñàíõ¿¿æèëò íü 26 òýðáóì àì.äîëëàð áîëñîí áàéíà. • Ýíý íü Àíãëè óëñàä ¿åðò 1 äîëîî õîíîãò çàðöóóëñàíòàé òýíöýæ áàéíà. • ̺íãºíèé õýìæýý àñóóäëûí ãîë íü áàñ áèø þì. Àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõ öàã õóãàöàà áîëîí ¿¿ðãèéí õýðýãæèëò íü öààøèä õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýã¿é áàéäëûã áèé áîëãîíî. Õºãæèíã¿é îðíóóäûí õºðºí㺠îðóóëàëò íü äàñàí çîõèöîõ ñàíã áàñàìæèëñàí ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýõýýð áàéíà

27. Äàñàíçîõèöîõ õºðºí㺠îðóóëàëò 2015 îí õ¿ðòýë Óóð àìüñãàëä çîõèöñîí äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ, íàéäâàðòàé áàðèëãà áàéãóóëàìæèä øààðäëàãàòàé íýìýëò ñàíõ¿¿æèëò íü 2015 îí ãýõýä äîð õàÿæ 86 òýðáóì àì.äîëëàð õýðýãòýéã òîîöîîëñîí áàéíà. • Óóð àìüñãàëä çîõèöñîí äýä á¿òýö • Íèéãìèéí õàìãààëàë • Ãàìøãèéí áýëýí áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ

28. Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýëèéí ä¿ãíýëò • ßäóó õ¿ì¿¿ñ óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä îäîî ÷ ºðòºæ áàéíà, öààøèä óëàì èë¿¿ ºðòºõ áîëíî. Òýä õ¿íèé õºãæëèéí óëàì äîîä õýìæýýíä áóöàæ îðîõ òîìîîõîí ýðñäýëòýé òóëãàð÷ áàéíà. • Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò íü íýí ÿàðàëòàé øèéäâýðëýõ àñóóäàë áîëæ áàéíà. Áèä îäîî ë àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé. • Äàñàí çîõèöîõ áîëîí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý íü õîþóëàà óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòòýé òýìöýõýä øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý áºãººä õ¿í òºðºëõòºíèé ºìíº òóëãàðààä áàéãàà çîðèëòóóä þì. • Áàÿí îðíóóä õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòàà 2020 îí ãýõýä 30%-èàð, 2050 îí ãýõýä 80% -èàð áàãàñãàõ ¸ñòîé. • Ñàíõ¿¿æèëòèéí áîëîí òåõíîëîãè äàìæóóëàõ îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà øààðäëàãàòàé. Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéã áóóðóóëàõ ñàí áàéãóóëàõ àñóóäëûã ÿàðàâ÷ëàõûã àíõààðóóëæ áàéíà. • Äàñàí çîõèöîõ ÷àäàâõûí ìàø òýíöâýðã¿é áàéäàë îðøèæ áàéíà. Ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõ îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà ìàø óäààí ÿâàãäàæ áàéíà. Äàñàí çîõèöîõ òºëºâëºãºº íü ÿäóóðëûã àðèëãàõ ºðãºí õ¿ðýýòýé ñòðàòåãèéí íýã õýñýã áàéõ ¸ñòîé.

29. Áàëèãèéí ×óóëãà óóëçàëò • Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí òóõàé ͯÁ-ûí ñóóðü Êîíâåíöèéí Òàëóóäûí 13 äóãààð Áàãà õóðàë, Êèîòîãèéí Ïðîòîêîëûí Òàëóóäûí 3 äóãààð Áàãà õóðàë 2007 îíû 12 ñàðûí 3-14-íä Èíäîíåçè óëñûí Áàëè àðàë äýýð áîëîâ. • 192 îðíû òºëººëºã÷人ñ ãàäíà ͯÁ-ûí ñèñòåìèéí áîëîí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ìºí òºðèéí áóñ 400 ãàðóé áàéãóóëëàãûã òºëººëñºí íèéò 11,000 øàõàì òºëººëºã÷ îðîëöëîî. • Õóðàëä ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèèéí äàðãà Áàí Êè-ìóí ººðºº îðîëöîæ ¿ã õýëñýíýýñ ãàäíà 10-ààä îðíû òºð, çàñãèéí òýðã¿¿í íàð, 130 ãàðóé îðíû ñàéä íàð îðîëöîæ ¿ã õýëýâ.

30. Áàëèãèéí ×óóëãà óóëçàëòûíøèéäâýð “Áàëèãèéí çàìûí çóðàã” • Êèîòîãèéí Ïðîêîëîîð ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ òàëààð õ¿ëýýñýí ýõíèé ¿¿ðãèéí õóãàöàà 2012 îíä äóóñíà. • “Áàëèãèéí çàìûí çóðàã” íýðòýé ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã áàòëàí ãàðãàâ. • “Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ óäààí õóãàöààíû õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíû àñóóäëààð øèíý áàðèìò áè÷èã áîëîâñðóóëàõ õýëýëöýýð ÿâóóëàõ íýýëòòýé àæëûí õýñýã” áàéãóóëàãäàâ. • 2009 îíû ýöýñ ãýõýä øèíýýð áàéãóóëàãäàõ áàðèìò áè÷ãèéí ýõèéã áîëîâñðóóëæ äóóñãàõ 2 æèëèéí àæëûí ÷èãëýë, åðºíõèé òºëºâëºãºº áàòëàãäëàà. • Øèíý áàðèìò áè÷ãèéã 2009 îíä Äàíè óëñàä áîëîõ Áàãà õóðëààð õýëýëöýæ áàòëàõààð òºëºâëºæ áàéíà.

31. Áàëèãèéí ×óóëãà óóëçàëòûíøèéäâýð “Áàëèãèéí çàìûí çóðàã” Øèíýýð áîëîâñðóóëàõ áàðèìò áè÷èãò óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä 2012 îíîîñ õîéøõ õóãàöààíä äàðààõ ¿íäñýí ÷èãëýë¿¿äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çàð÷èì, óëñ îðíóóäûí õ¿ëýýõ ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëíî. • Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý (ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóä äîòîîääîî áîëîí áóñàä òàëóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ, õàðèí õºãæèæ áàéãàà îðíóóä äîòîîääîî àðãà õýìæýý àâàõ), • Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ àðãà õýìæýý, • Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ áîëîí äàñàí çîõèöîõ øèíý òåõíîëîãè áîëîâñðóóëàõ, áóñäàä äàìæóóëàõ, íýâòð¿¿ëýõ òóõàé àñóóäàë, • Õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ áîëîí äàñàí çîõèöîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ñàíõ¿¿æèëò, õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé àñóóäàë

32. Áàëèãèéí ×óóëãà óóëçàëòûíøèéäâýð Äàñàí çîõèöîõ ñàí • Êèîòîãèéí ïðîòîêîëä çààñíû äàãóó Äàñàí çîõèöîõ ñàí áàéãóóëàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýâ. • Ñàí íü Êèîòîãèéí ïðîòîêîëûí Öýâýð õºãæëèéí ìåõàíèçì (ÖÕÌ)-ûí õ¿ðýýíä õýðýãæèõ òºñë¿¿äèéí õóðèìòëàëûí 2%-èàð áàéãóóëàãäàíà. ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóä íýìýëò õàíäèâ îðóóëíà. • Ñàíãèéí çîðèëãî íü óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä ýìçýã õºãæèæ áàéãàà îðíóóäàä ñºðºã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ, äàñàí çîõèöîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ òºñë¿¿äèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ÿâäàë þì. • Ñàíä îäîîãèéí áàéäëààð 37 ñàÿ åâðî îðîõ áîëîìæòîé áîëîîä áàéãàà áºãººä á¿ðòãýëèéí øàòàíäàà áàéãàà ÖÕÌ-èéí òºñë¿¿äèéã òîîöîæ ¿çâýë 2008-2012 îíû õîîðîíä ýíý ñàíãèéí õóðèìòëàë îãöîì ºñ÷ 80-300 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðýõ òºëºâòýé áàéíà.

33. Áàëèãèéí ×óóëãà óóëçàëòûíøèéäâýð Äàñàí çîõèöîõ ñàí • Ñàíã áàéãóóëàõ øèéäâýðèéí äàãóó Äàñàí çîõèöîõ ñàíãèéí çºâëºë (Adaptation Fund Board)- èéã áàéãóóëæ, ñàíãèéí ºäºð òóòìûí ìåíåæìåíòèéí àñóóäëûã Äàÿí äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (GEF) çîõèöóóëàí ã¿éöýòãýõýýð áîëîâ. • Ñàíãèéí çºâëºëä íèéò 16 ãèø¿¿í, 16 îðëîã÷ ãèø¿¿íòýé áàéíà. • Ìîíãîë óëñ Ñàíãèéí çºâëºëèéí îðëîã÷ ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäñîí.

34. 2007-2008 îíû Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë2007 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 27-íä íýýëòýý õèéñýí áàéíà. http://hdr.undp.org Áàÿðëàëàà!