Welkom

1. Welkom www.roerbreda.nl Een waardig levenseindeMick Raeven Karin van Montfort 20 maart 2014

2. Programma www.roerbreda.nl Mogelijkheden palliatieve zorg Karin van Montfort Het levenseinde Mick Raeven

3. Wat zijn de cijfers? www.roerbreda.nl 75 % van de Nederlanders wil thuis sterven 25 % van de Nederlanders overlijdt thuis 0% van de Nederlanders wil in het ziekenhuis sterven 35 % overlijdt in het ziekenhuis

4. Hoe kan dat anders? www.roerbreda.nl • Weet wat de mogelijkheden zijn • Bespreek je wensen

5. Wat is palliatieve zorg? www.roerbreda.nl Palliatieve zorg = de zorg in de fase tussen de slechte boodschap van de arts en het levenseinde. Er is geen genezing meer mogelijk. Er is aandacht voor lichamelijke, psychische, sociale, culturele en spirituele aspecten. Zorg en ondersteuning aan de patiënt én naasten.

6. Netwerk palliatieve zorg Stadsgewest Breda www.roerbreda.nl Het doel is het verbeteren van palliatieve zorg • Samenwerking tussen professionals en instellingen • Deskundigheidsbevordering • Activiteiten en voorlichting voor publiek

7. Waar wordt palliatieve zorg verleend? www.roerbreda.nl Palliatieve zorg wordt verleend thuis in de eigen omgeving, in het ziekenhuis, hospice, verpleeghuis, verzorgingshuis. Paar voorbeelden noemen van clientensituaties uit de praktijk

8. Waaruit bestaat palliatieve zorg? www.roerbreda.nl • Medische zorg • Verpleging en verzorging • Paramedische zorg • Psychosociale zorg • Spirituele zorg of zingevende zorg • Aanvullende zorg

9. 1. Medische zorg www.roerbreda.nl • Symptoombestrijding zoals bij misselijkheid, jeuk • Pijnbestrijding • Palliatieve sedatie & euthanasie • Door wie: • Huisarts, specialist, anesthesist, hospice arts, specialist ouderengeneeskunde, SCEN-arts, (wijk)verpleegkundige

10. 2. Verpleging en verzorging www.roerbreda.nl • Wondverzorging • Wassen e.d. • Medisch Technisch Handelen • Advies en ondersteuning bij pijn • AIV huisbezoek (Advies, Instructie en Voorlichting) • Aanvragen van hulpmiddelen • Door wie: • Gespecialiseerde (wijk)verpleegkundige, verzorgende, • Medisch Technisch team van de thuiszorgorganisatie

11. 3. Paramedische zorg www.roerbreda.nl • Fysiotherapie • Voedingsadvies • Slikadvies • Begeleiding en advies bij Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL) • Door wie: • Fysiotherapeut, diëtist, logopedist, ergotherapeut

12. 4. Psychosociale zorg www.roerbreda.nl • Emotionele ondersteuning en advies (individueel of via lotgenotencontact) • Praktische ondersteuning en advies • Rouwverwerking • Door wie: • Psycholoog, maatschappelijk werk, mantelzorgconsulent, vrijwilliger, familie/vrienden/kennissen, uitvaartconsulent, gespecialiseerde therapeut, verpleegkundige, verzorgende, huisarts

13. 5. Spirituele/zingevende zorg www.roerbreda.nl • Jezelf vragen stellen: Wat geeft mij de kracht om verder te gaan? Waarom ga ik dood? • Spirituele zorg is het kunnen, willen en durven stellen van vragen, zorg dragen voor een goede afronding van het leven, de open eindjes aan elkaar knopen, blokkades opheffen. • Door wie: • Pastor, dominee, imam, geestelijk verzorger, humanistisch raadsman/vrouw, gespecialiseerde therapeut • Maar ook: ieder ander die je ontmoet in de zorgverlening of familie/vriendenkring die deze zorg wil en kan bieden

14. 6. Aanvullende zorg (complementaire zorg) www.roerbreda.nl Al het andere, bijvoorbeeld: aromatherapie, reikhi, acupunctuur, wensambulance, muziektherapie, massage, reflexzonetherapie, kruidengeneeskunde etc… Door wie: Natuurgenezer, gespecialiseerde therapeut, paramedicus, vrijwilliger, verpleegkundige (bijv. aromatherapie in het hospice)

15. Ondersteuning door vrijwilligers www.roerbreda.nl VPTZ: vrijwilligers palliatieve terminale zorg • zieken bezoeken • ‘oppassen’ zodat de mantelzorger even tijd voor zichzelf heeft • boodschappen doen • emotionele ondersteuning bieden • samen zoeken naar oplossingen Vrijwilligers palliatieve terminale zorg zijn speciaal opgeleid om mensen in de laatste levensfase en hun naasten te ondersteunen.

16. Wat is belangrijk? www.roerbreda.nl • De regie in eigen hand houden en eigen keuzes maken in de gewenste zorg en ondersteuning. • Het gaat om de eigen kwaliteit van leven. Heb daarbij oog voor de wensen en behoeften van de dierbare naasten.

17. Informatie www.roerbreda.nl • Huisartsenpraktijk • Informatiecentrum in het ziekenhuis • Inloophuis • Stichting mantelzorg • Lotgenotencontact • Vrijwilligersorganisaties VPTZ • Internet

18. www.watalsiknietmeerbeterword.nl www.roerbreda.nl

19. www.palliatievezorginbrabant.nl www.roerbreda.nl

20. Mick Raeven www.roerbreda.nl Medischezakenrondom het levenseinde

21. Aanleiding www.roerbreda.nl Misverstanden (gebrek aan feitenkennis) die ik vaak tegen kom bij patiënten

22. Indeling presentatie www.roerbreda.nl Algemene uitleg termen scenario’s: 1 “gewoon” overlijden 2 euthanasie 3 palliatievesedatie “nieuwe” ontwikkelingen

23. Gewoon overlijden www.roerbreda.nl Zonder specifiek ingrijpen door de arts

24. www.roerbreda.nl Gewoon overlijden * Thuis/ziekenhuis/hospice * Langzaam ‘minder’ worden * Steeds meer slapen * Rustig afscheid nemen

25. Hospice www.roerbreda.nl • Norm is levensverwachting 3 maanden • Plaats om te sterven in een rustige • omgeving • Sterven blijft hetzelfde • Gekwalificeerd personeel

26. De praktijk: “Gewoon” thuis overlijden www.roerbreda.nl Wil eigenlijk iedereen Mensen worden “bang” gemaakt Uitputting Duurt soms lang

27. “Gewoon” thuis overlijden www.roerbreda.nl Veel ondersteuning mogelijk • Familie en vrienden • Thuiszorg • Vrijwilligers

28. “Gewoon” thuis overlijden www.roerbreda.nl Huisarts doet de medische zorg (samen met verpleging) Eventueel ook “pomp” mogelijk Eventueel met consultatiemogelijkheid

29. www.roerbreda.nl Euthanasie

30. www.roerbreda.nl Wat is euthanasie? • Het toedienen van medicatie met het doel de patiënt te laten sterven door die medicijnen

31. www.roerbreda.nl De praktijk : euthanasie • Actief ingrijpen • Hoeft niet in de stervensfase • Is geen natuurlijk overlijden

32. De feiten: euthanasie www.roerbreda.nl • Wettelijke verplichtingen: • Wilsbekwaam • Vrijwillig (= op verzoek van de patient) • Goed voorgelicht • Geen opwelling • Ondraaglijk en uitzichtloos lijden • Goede uitvoering ( o.a. scen-arts)

33. Aandachtspunten euthanasie www.roerbreda.nl • De wilsverklaring • Kan men dit vragen/eisen? • Medisch domein / “lijden” • Tweede arts • Gemeentelijk lijkschouwer

34. Beleving bij euthanasie www.roerbreda.nl • On-natuurlijk • Heftig / shock-effect • Opluchting • Schuivende normen?

35. Palliatieve (terminale) sedatie www.roerbreda.nl

36. www.roerbreda.nl Wat is palliatieve (terminale) sedatie? • Het laten slapen van de patiënt, zodat die geen klachten meer ervaart

37. www.roerbreda.nl De praktijk : palliatieve sedatie • Is een vorm van symptoombestrijding • In de terminale (=eind) fase • Natuurlijke doodsoorzaak

38. De feiten: palliatieve sedatie www.roerbreda.nl • Voorwaarden: • Onbehandelbaar symptoom • Stervensfase • (Meestal) in overleg met de patiënt en de • familie

39. Aandachtspunten: palliatieve sedatie www.roerbreda.nl • Worden verwachtingen geschapen • Niet altijd makkelijk • Kan ‘lang’ duren

40. Beleving palliatieve sedatie www.roerbreda.nl • Rust en vredigheid • Tijd • ‘Natuurlijk’

41. “Nieuwe” ontwikkelingen www.roerbreda.nl

42. Situatie rondom dementie www.roerbreda.nl • Gradaties • Lijden? • Eten en drinken al vaak minder

43. Lijden aan het leven www.roerbreda.nl Schuivende normen Nu nog géén indicatie voor euthanasie

44. Door zelf pillen te slikken Door te stoppen met eten en drinken Boek: “De uitweg” Stella Braam en Boudewijn Chabot Auto-euthanasie www.roerbreda.nl

45. Auto-euthanasie (= zonder arts) www.roerbreda.nl • Versterven ??? (met ondersteuning) • Dodelijke dosis medicatie innemen

46. Aandachtspunten “versterven” www.roerbreda.nl • Patiënten met kanker eten en drinken op • het laatst weinig, natuurlijk proces • Kan langzaam gaan !! • Eventueel bij klachten te ondersteunen

47. Beleving “versterven” www.roerbreda.nl • Vergt wilskracht/overtuiging • Vergt voorbereiding • Kan gefaseerd gaan

48. Morfine www.roerbreda.nl • Veel angst hieromtrent • Indicaties: pijn en benauwdheid • Veel mogelijkheden van toedienen • Bij goed gebruik weinig bijwerking