Berza i berzanski poslovi

1. Berza i berzanski poslovi

2. BERZE • Tržište hartija od vrijednosti • Organizovano trgovanje hartijama od vrijednosti vrši se na tržištu, • Poslove povezivanja ponude i potražnje hartija od vrijednosti mogu obavljati samo berze i drugo uređeno javno tržište, • Uslove pod koji se havo trguje na berzi propisuje Komisija,

3. Osnivanje • OSNIVA SE I POSLUJE KAO AKCIONARSKO DRUŠTVO, • NA OSNIVANJE, POSLOVANJE BERZE, IZBOR, NADLEŽNOST I RAD ORGANA BERZE I DONOŠENJE OPĐŠTIH AKATA, PRIMJENJUJU SE ODREDBE ZAKONA KOJIM SE REGULIŠE OSNIVANJE I POSLOVANJE AKCIONARSKOG DRUŠTVA

4. Učesnici na berzi • UČESNICI NA BERZI SU BERZANSKI POSREDICI (BROKERSKO-DILERSKA DRUŠTVA, BANKE OVLAŠTENE ZA BERZANSKO POSLOVANJE,) PREMA POSLOVIMA SA HVO BERZE SE DIJELE: -OPŠTE –TRGUJE SE SVIM HVO, SPECIJALIZOVANE-TRGUJE SE SAMO ODREĐENIM HVO U FIRMI BERZE OBAVEZNO SE NAVODI VRSTA I OBLIK HVO ZA KOJE JE BERZA SPECIJALIZOVANA,

5. Osnivanje berze • Berzu osniva najmanje pet berzanskih posrednika za poslovanje sa hvo, tako da broj članova i akcionara berze ne može biti manji od pet, • Član berze ne mora da bude akcionar berze, KOJI SU USLOVI ZA OSNIVANJE BERZE? - OBEZBIJEĐEN MINIMALAN IZNOS OSNOVNOG KAPITALA , 1.000.000 KM,

6. Uslovi za osnivanje berze • OBEZBJEĐENA KADROVSKA, TEHNIČKA I ORGANIZACIONA OSPOSBLJENOST ZA OBAVLJANJE BERZANSKE TRGOVINE, ODNSONO DRUGIH POSLOVA KOJE BERZA OBAVLJA, • KOMISIJA DAJE DOZVOLU ZA OSNIVANJE BERZE KADA UTVRDI DA SU ISPUNJENI USLOVI ZA RAD BERZE , • BERZA STIČE SVOJSTVO PRAVNOG LICA UPISOM U SUDSKI REGISTAR

7. Opšti akti berze • OPŠTI AKTI BEZE; • -STATUT, • PRAVILA BERZE, • AKT O NAKNADAMA I DRUGI OPŠTI AKTI KOJIMA SE UREĐUJE POSLOVANJE BERZE, • NA OPŠTE AKTE BERZE KOMISIJA DAJE SAGLASNOST,

8. Šta se utvrđuje opštim aktima berze • ŠTA SE UTVRĐUJE OPŠTIM AKTIMA? • - PRISTUPNE ČLANARINE ZA ČLANOVE BERZE, • GODIŠNJE ČLANARINE ZA ČLANOVE BERZE, • NAKANADE ZA USLUGE KOJE BERZA PRUŽA ČLANOVIMA I TREĆIM LICIMA, • DOPRINOSI ČLANOVA BERZE U FOND SIGURNOSTI, • KAZNE ZA POVREDE BERZE,

9. Organi berze • ORGANI BERZE. • SKUPŠINA, • UPRAVNI ODBOR, • NADZORNI ODBOR, • DIREKTOR.

10. Članovi berze • Mogu biti samo berzanski posrednici koji ispunjavaju uslove za članstvo utvrđene pravilima berze, • Uslovi: -da ima dozvolu za obavljanje poslova sa hartijama od vrijednosti( izdaje Komisije za hartije od vrijednosti), - Dužan je da odmah pismeno obavijesti berzu o svakoj promjeni njegovih ovlaštenja, prava i odgovornosti, koje se odnose na činjenice na osnovu kojih je dobio dozvolu za članstvo,

11. Poslovanje berze - Hartijama od vrijednosti koje su uvrštene na berzu trguju članovi berze u skladu sa statutom i pravilima službe, Dužna je da propiše različite uslove za najmanje dva tržišta na koje se uvrštavaju hartije od vrijednosti, a Komisija može dopisati dopunske uslove za uvrštavanje hvo na slobodna berzanska tržišta,

12. HVO KOJE UVRŠTAVAJU NA BERZANSKO TRŽIŠTE • HVO KOJE SE UVRŠTAVAJU NA BERZANSKO TRŽIŠTE MORAJU BITI NEOGRANIČENO PRENOSIVE I U POTPUNOSTI UPLAĆENE, • JAVNA PONUDA HVO NA BERZI MORA BITI U SKLADU SA USLOVIMA KOJE PROPIŠE KOMISIJA I BERZA, • ZAHTJEV ZA UVRŠTAVANJE HVO NA SLUŽBENO BERZANSKO TRŽIŠTE PODNOSI EMITENT I MORA SE ODNOSITI NA SVE HVO ISTE KLASE TOG EMITENTA,

13. USLOVI ZA UVRŠTAVANJE HVO NA BERZANSKO TRŽIŠTE • Emitent mora da ispunjava sledeće uslove: • Da emituje akcije javnom ponudom, • Da ima više od 100 akcija, • Da ima osnovni kapital najmanje 10 miliona KM, • Da ima ukupan godišnji prihod najmanje 10 milona KM,

14. Uslovi za uvrštavanje hvo na berzansko tržište • EMITENT JE DUŽAN DA OBJAVI PROSPEKT U SKLADU SA AKTIMA BERZE I PROPISIMA KOMISIJE, • OBVEZNICE ENTITETA, BRČKO DISTRIKTA BIH I BIH MOGU BITI UVRŠTENE NA SLUŽBENO BERZANSKO TRŽIŠTE BEZ POSEBNIH USLOVA I OGRANIČENJA, • HVO EMITENATA ČIJE JE SJEDIŠTE IZVAN RS MOGU BITI UVRŠTENE NA BERZI POD USLOVIMA UTVRĐENIM ZAKONOM O TRŽIŠTU HARTIJA OD VRIJEDNOSTI, PROPISIMA KOMISIJE, AKTIMA BERZE, I PROPISIMA KOJI VAŽE ZA SJEDIŠTE EMITENTA.

15. USLOVI ZA UVRŠTAVANJE HVO NA BERZANSKO TRŽIŠTE • KAD SE MOŽE OBUSTAVITI TRGOVANJE HVO NA BERZI? • -AKO DOĐE DO VELIKIH TRŽIŠNIH NERAVNOTEŽA ILI DRUGIH VANREDNIH OKOLNOSTI, • AKO PROCJENI DA ĆE TRGOVANJE TIM HVO IZAZVATI POREMEĆAJ NA TRŽIŠTU ILI DA POSTOJI MOGUĆNOST NASTANKA ŠTETE, • AKO NA POČETKU ILI U TOKU BERZANSKOG TRGOVANJA NASTUPE VEĆA KOLEBANJA KURSA ODNOSNO DRUGE NENORMALNE OKOLNOSTI(NPR. VEĆE KOLIČINE , TRŽIŠN. NERAVNOTEŽA...)

16. USLOVI ZA UVRŠTAVANJE HVO NA BERZANSKO TRŽIŠTE • -AKO EMITENT ČIJIM AKCIJAMA SE TRGUJE NA ISPUNJAVA OBAVEZE KOJE IM APO OSNOVU ZAKONA, I PRAVILA BERZE, • AKO PROCJENI DA JE TO POTREBNO RADI ZAŠTITE INTERESA INVESTITORA, BLIŽE USLOVE ZA PRIVREMENO OBUSTAVLJANJE TRGOVANJA ODREĐENIM HVO, PROPISUJE BERZA.

17. ISKLJUČENJE HVO SA TRŽIŠTA • Berza isključuje sa službenog berzanskog tržišta hvo određenog emitenta , ako: • -emitent prestane ispunjavati uslove za uvrštavanje, • Ako se utvrdi da je hvo bila primljena na službeno tržište na osnovu neistinitih ili pogrešnih podataka, • Ako emitent povuče svoje hvo ili im istekne rok dospjeća,

18. USLOVI ZA ISKLJUČENJE HVO SA BERZANSKOG TRŽIŠTA • AKO JE NAD EMITENTOM OTVOREN POSTUPAK STEČAJA ILI LIKVIDACIJE, • AKO EMITENT PODNESE ZAHTJEV ZA ISKLJUČENJE • BERZA DONOSI RJEŠENJE O PRIVREMENOJ OBUSTAVI TRGOVINE HVO I ISKLJUČENJA HVO SA BERZANSKOG TRŽIŠTA KOJE SE PRIMJENJUJE DANOM DONOŠENJA, • ŽALBA SE MOŽE PODNIJETI KOMISIJI U ROKU OD OSAM DANA OD DANA PRIJEMA RJEŠENJA.

19. NADZOR NAD RADOM BERZE • -NADZOR NAD RADOM BERZE VRŠI KOMISIJA, I MOŽE NALOŽITI MJERE KAO I ZA CENTRALNI REGISTAR HARTIJA OD VRIJEDNOSTI, BERZANSKE POSREDNIK, • ODUZIMANJE DOZVOLE ZA RAD -KOMISIJA ODUZIMA DOZVOLU ZA RAD : -BERZA NE OBAVLJA SVOJU DJELATNOST DUŽE OD TRI JESECA, -AKO JE DOZVOLA ZA RAD PRIBAVLJENA NA OSNOVU NEISTINITIH PODATAKA, - NE OBAVLJA POSLOVE U SKLADU SA ZAKONOM,

20. Nadzor nad hartijama od vrijednosti • Prekrši obavezu zabrane manipulacije, • Ne otkloni utvrđene nezakonitosti, nepravilnosti u radu u roku određenim rješenjem Komisije, • Ako podnese zahtjev za brisanje iz registra dozvola izdatih za rad berze, • Komisija može da oduzme dozvolu za rad, i da pokrene postupak njene likvidacije.

21. Obaveze prema Komisiji • OBAVJEŠTAVA KOMISIJU, PREMA OBAVJEŠTENJU ČIJE ELEMENTE PROPISUJE KOMISIJA - OSTVARENI PROMET, • ČLANSTVO NA BERZI, • UVRŠTENJE I ISKLJUČENJE HVO NA BERZI • BERZA DOSTAVLJA KOMISIJI IZVJEŠTAJ O FIN. POSLOVANJU BERZE, I IZVJEŠTAJ REVIZORA, A KOMISIJA MOŽE DA PROPIŠE DOSTAVLJANJE I DRUGIH IZVJEŠTAJA

22. OBAVEZE PREMA KOMISIJI • KOMISIJA MOŽE DA PRATI TRGOVANJE U BERZANSKOM SISTEMU TRGOVANJA, INFORMISANJE JAVNOSTI • BERZA JE OVLAŠĆENA DA INFORMIŠE JAVNOST O TRGOVANJU HVO I PODACIMA KOJE JE OBAVEZNA DA OBJAVLJUJE AN OSNOVU ZAKONA I PROPISA KOMISIJE • ČUVANJE POSLOVNE TAJNE , ZA SVE ČLANOVE ORGANA I ZAPOSLENE U BERZI

23. Prestanak rada berze • Stečajni postupak, • Na osnovu zahtjeva berze, • -oduzimanjem dozvole za rad • U slučaju prestanka rada berze, Komisija PREDUZIMA MJERE ZA BEZBJEDNOST PODATAKA O HVO KOJE SE NALAZE NA BERZI.

24. DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE HVO • BERZANSKI POSREDNICI MOGU UGOVOROM USPOSTAVLJATI DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE NA KOJEM SE VŠI PROMET HVO KOJE NISU UVRŠTENE NA BERZANSKO TRŽIŠTE, I KOJE SE OBVALJA PO UNAPRIJED UTVRĐENIM PRAVILIMA. • ODREDBE ZAKONA O TRŽIŠTU HARTIJA OD VRIJEDNOSTI SHODNO SE PRIMJENJUJU I NA DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE, • KOMISIJA PROPISUJE PODATKE KOJI SU EMITENTI DUŽNI OBJAVITI PRILIKOM UVRŠTAVANJA HVO U PROMET NA DRUGOM UREĐENOM JAVNOM TRŽIŠTU.

25. DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE • DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE DUŽNO JE U DNEVNIMN NOVINAMA DOSTUPNIM NA CIJELOM PODRUČJU RS , OBJAVLČJUJE PODATKE O ZAKLJUČENIM POSLOVIMA , SA BROJEM OSTVARENIH TRANSAKCIJA, BROJEM I CIJENAMA HVO, • DUŽNA SU KOMISIJI DOSTAVLJATI IZVJEŠTAJ O ZAKLJUČENIM POSLOVIMA, NA NAČIN KAKO TO PROPIŠE KOMISIJA.

26. DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE • INVESTICIONI FONDOVI. • USLOVI OSNIVANJA, RAD INVES. FONDOVA I DRUŠTVA ZA UPRAVLJANJE INV. FONDOVIMA UREĐEN ZAKONOM O INVESTICIONIM FONDOVIMA • ZAKON JE KONCIPIRAN U SKLADU SAA MEĐUNARODNOM PRAKSOM U REGULISANJU OVIH INSISTUCIJA • PREDVIĐA NIZ KONTROLNIH MEHANIZAMA KOJIMA SE POVEĆAVA SIGURNOST INVES. FONDOVA A INVESTITORI ŠTITE OD PREVARA I ZLOUPOTEREBA .

27. NAJZNAČAJNIJE SVJETSKE BERZE • NJUJORŠKA, OSNOVANA 1817 GODINE, IMA 1366 ČLANOVA, A BROJ ČLANOVA SE NIJE MJENJAO OD 1953, UPRKOS ENORMNOM OBIMU TRGOVINE, • NA NJUJORŠKOJ BERZI POSTOJE ČETIRI GRUPE ČLANOVA BERZE: BERZANSKI BROKERI, BERZANSKI TRGOVCI, SPSECIJALCI I ČLANOVI VAN RINGA.

28. NAJZANČAJNIJE SVJETSKE BERZE • LONDONSKA BERZA, OSNOVANA 1802. GODINE, U CILJU UBRZANJA TRGOVINE AKCIJAMA I U CILJU SMANJENJA RIZIKA, • OSNOVNI UČESNICI NA LONDONSKOJ BERZI SU : BROKERI- RADE U IME I ZA RAČUN SVOJIH KLIJENATA, I DŽOBERI- RADE KOA DILERI, • TOKIJSKA BERZA, JEDNA OD NAJZNAČAJNIH BERZI U SVIJETU ZAHVALJUJUĆI SNAŽNOM PRIVREDNOM RAZVOJU I VISOKOJ STOPI INVESTIRANJA U JAPANSKOJ PRIVREDI. • DVIJE VRSTE ČLANOVA: REGULARNI ČLANOVI – KOMPANIJE ČIJA GLAVNA AKTIVNOST JE KUPOVINA I PRODAJA , I SAITORI- KOJI MOGU SAMO DA POSREDUJU IZMEĐU REGULARNIH ČLANOVA BERZE.

29. DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE • UALGANJEM U INVES. FOND INVESTITOR SE IZLAŽE ODREĐENOM RIZIKU , A U ZAVISNOSTI OD TOGA KOLIKO JE SPREMAN RIZIKOVATI, MOŽE SE ODLUČITI ZA VRSTU FONDA KOJA MU NAJVIŠE ODGOVARA, • RIZICI MOGU BITI SISTEMATSKI, NA KOJE UPRAVLJAČ NEMA UTICAJA, ILI IMA VRLO MALI, JER SE ULAGANJEM TAJ RIZIK NE MOŽE IZBJEĆI,

30. DRUGO UREĐENO JAVNO TRŽIŠTE • NESISTEMATSKI RIZIK, ONAJ KOJI SE MOŽE OGRANIČITI ODGOVARAJUĆIM IZBOROM ULAGANJA, • RIZIK PROMJENE CJENA, CJENA HVO JE PODLOŽNA RAZNIM UTICAJIMA TRŽIŠTA I POSLOVNE POLITIKE IZDAVAOCA HVO, O KOJIMA NA KRAJU ZAVISI PRINOS FONDA, ( pad cijene bilo koje hvo u koje je uložena imovina fonda može dovesti do pada prinosa fonda) • RIZIK PROMJENE KURSA VALUTE • KREDITNI RIZIK, (predstavlja mogućnost da izdavalac hvo ili drugog finansijskog instrumenta, u koji je uložena imovina fonda na dan dospjeća te vrijednosti neće moći da izvrši svoju obavezu),

31. Drugo uređeno javno tržište • Rizik promjene poreskih propisa, poreske stope kroz porez na dobit i dohodak, • Operativni rizik, predstavlja vjerovatnoću nastanka negativnih efekata na poslovni i finansijski položaj društva za upravljanje fondom, i to u radu zaposlenih, neodgovarajućih unutrašnjih procedura i procesa, neadekvatnog upravljanja infor, sistemom, i nekih drugih vanjskih događaja,

32. Investicioni fondovi FONDOM SE SMATRA SVAKI JAVNI SUBJEKT , DRUŠTVO ILI POSEBNA IMOVINA, BEZ ODBZIRA NA PRAVNI OBLIK, U KOJOJ SE UČEŠĆE BILO PUTEM AKCIJA , UDJELA ILI KAKVOG PRAVA NUDI SA CILJEM PRIKUPLJANJA ULOGA U GOTOVOM NOVCU, TE SA IZRIČITOM NAMJEROM ULAGANJA VIŠE OD 60% TIH ULOGA U PORTFELJ HVO, NOVČANIH DEPOZITA I SVIH DRUGIH VRSTA IMOVINE, A OSNOVNI CILJ JE OSIGURATI INVESTITORIMA POVRAT NOVCA NA NJIHOVA ULAGANJA , I TO BILO U DOBITI ILI KAKVOJ DRUGOJ KORISTI.

33. Investicioni fondovi • Šta se ne smatra investicionim fondom? • Banka, • Društvo za osiguranje, • Penzijski fondovi, • Ostala pravna lica koja ulažu vlastita sredstva, • Članovi porodice koji zajednički ulažu, • Druga lica izuzeta zakonima RS ili međunarodnim ugovorima koje je BiH potpisala i ratifikovala,

34. Investicioni fondovi • Vrsta institucionalnih investitora koji posredno povezuju emitente i investitore sa finansijskim tržištem, • Cilj fondova je da obezbijede dodatnu likvidnost na finans. Tržištu , prikupe sitan slobodni kapital, i stave ga u funkciju ekonomskog razvoja, • Slobodan kapital prikupljaju emisijom i prodajomm akcija ili udjela koji kasnije investiraju na mnogim segmentima tržišta,

35. Investicioni fondovi • Investicioni fondovi su posebni instituti, akcionarska društva, ili društva sa ograničenom odgovornošću koji se nalaze u vlasništvu članova društva (akcionara), čijom imovinom upravlja društvo za upravljanje investicionim fondovima, sa ciljem otvaranja atraktivnih prinosa za članove odnosno akcionare.

36. Investicioni fondovi • Investicioni fondovi u Republici Srpskoj se upisuju u registar fondova RS, koji vodi Komisija za hartije od vrijednosti, • Prilikom izdavanja dozvole za rad i donošenja odluke o upisu u registar Komisija svakom fondu dodjeljuje identifikacioni broj fonda, • Odluka komisije o upisu fonda obajvljuje se u „Službenom glasniku Republike Srpske“

37. Investicioni fondovi • Društvo za upravljanje invest. fondom upravlja fondom kroz donošenje inves. odluka i vršenje administrativnih i marketinških poslova i aktivnosti, • Iamju obavezu objavljivanja prospekta na berzi koji mora da sadrži sve informacije na osnovu kojih potencijalni investitori mogu steći jasnu predstavu o investicionom fondu i donjeti najpovoljniju odluku o ulaganju,

38. Investicioni fondovi • Društvo za upravljanje invest. Fondovima osniva se kao društvo sa ograničenom odgovornošću ili kao akcionarsko društvo • Predmet poslovanja je isključivo osnivanje invest. Fondova i upravljanje invest. Fondovima, odnosno ulaganje novčanih sredstava u vlastito ime i za račun vlasnika udjela otvorenih inves. Fodova,

39. Investicioni fondovi • Društvo za upravljanje ne može imati kontrolni uticaj niti kontrolni udio u brokerskom društvu ili banci ovlaštenoj za poslove sa hvo, • Ne može iamti udio u banci depozitora, a poslovanje banke depozitora i društav ne može biti organizaciono povezano, niti na tim poslovima mogu biti uposlena ista lica,

40. Investicioni fond • Najniži iznos osnovnog kapitala društva za uporavljanje fondom je 200. 000 KM, • OSNIVAČ MOŽE BITI FIZIČKO ILI PRAVNO LICE, • ZAHTJEV ZA IZADAVANJE DOZVOLE PODNOSI KOMISIJI,

41. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA • OTVORENI INVES. FOND( FUNKCIONIŠE PO PRINCIPU PRIKUPLJANJA NOVČANIH SREDSTAVA PUTEM IZDAVANJA INESTICIONIH JEDINICA I OTKUPA INVES. JEDINICA NA ZAHTJEV ČLANA FONDA, • ULAŽU U HARTIJE OD VRIJEDNOSTI KOJIMA JE MOGUĆE SVAKODNEVNO ODREDITI TRŽIŠNU VRIJEDNOST, A INVESTITORI MOGU SVAKODNEVNO ULAGATI SREDSTVA ILI IH POVLAČITI IZ FONDA,

42. Vrste invest. fondova • Zatvoreni investicioni fondovi,( pravno lice organizovano kao otvoreno akcionarsko društvo, a novčana sredstva prikuplja putem javne ponude, • Emituju fiksni broj akcija koje kotiraju na berzi i ne vrše otkup akcija od svojih članova, već ih oni moraju prodati na berzanskom ili vanberzanskom tržištu,

43. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA • PRIVATNI INVESTICIONI FONDOVI, NAMJENJEN VELIKIM PROFESIONALNIM INVESTITORIMA ČIJI SE KAPITAL PRIKUPLJA OD UNAPRIJED ODREĐENIH INVESTITORA BEZ JAVNOG POZIVA, • ONI UGOVOROM POVJERAVAJU UPRAVLJANJE DRUŠTVU ZA UPRAVLJANJE FONDOVA

44. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA • SA ASPEKTA PREDMETA ULAGANJA INVESTICIONI FONDOVI MOGU BITI: • -NOVČANI , ULAŽU U KRATKOROČNE HVO, INTERESANTNI INVESTITORIMA KOJI ULAŽU NA KRATAK ROK, • OBVEZNIČKI FONDOVI, VRŠE ULAGANJA U POJEDINE OBVEZNICE, • AKCIONI, ULAŽU AKCIJE POJEDINIH PREDUZEĆA

45. VRSTE INVESTICIONIH FONDOVA • SA ASPEKTA INVESTICIONOG CILJA RAZLIKUJEMO: • - FOND OČUVANJA VRIJEDNOSTI( TEŽE OČUVANJU VRIJEDNOSTI ULOGA , ZAŠTITI OD INFLACIJE, ULAGANJEM U OVE FONDOVE NEĆE SE OSTVARITI VISOK PRINOS, ALI SE NEĆE MORATI STREPITI ZA OČUVANJE VRIJEDNOSTI ULOGA • Fond prihoda, ulaže najmanje 75% svoje imovine u dužničke hartije, • BALANSIRANI FOND, ULAŽE 85% IMOVINE U VLASNIČKE I DUŽNIČKE HARTIJE, • Fond rasta ulaže najmanje 75% vrijednosti svoje imovine u vlasničke hartije.

46. Ostali oblici finansijskih tržišta • Investicione banke, banke specijalizovane za prikupljanje slobodnih novčanih sredstava sa dužim rokom raspolaganja i dugoročne plasmane novčanih srdstava, • Preduzeća za korporativno upravljanje