FER’İ AYNÎ HAKLAR

1. FER’İ AYNÎ HAKLAR

2. FER’Î AYNÎ HAK KAVRAMI • Eşya hukuku “aslî aynî haklar” ve “fer’î aynî haklar” olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır. • Fer’î aynî haklar, sahibine sınırsız yetki vermediği için “sınırlı aynî haklar”ın özelliğini taşır. • Bununla birlikte fer’î aynî hakların, sınırlı aynî haklardan ayrıldığı yön, “alacağı teminat altına almaya yönelik bir hak” olmasıdır.

3. FER’Î AYNÎ HAKLARIN LİSTESİ • REHİN, • HAPİS HAKKI, • İPOTEK, • GERİ ALMA ŞARTIYLA SATIM (BEY’ Bİ’L-VEFÂ), • KİRALAMA ŞARTIYLA SATIM (BEY’ Bİ’L-İSTİĞLÂL)

4. REHİN • Rehin, bir malı, alınması mümkün olan bir hak karşılığında alıkoymak ve hapsetmektir. • Mala rehin veya mekhun, • Rehin verene, râhin, • Rehin alana “mürtehin” denilir.

5. REHİN AKDİNİN MEŞRÛİYETİ • وَإِنْ كُنْتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ • لَقَدْ رَهَنَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دِرْعَهُ عِنْدَ يَهُودِيٍّ بِالْمَدِينَةِ، فَأَخَذَ لِأَهْلِهِ مِنْهُ شَعِيرًا

6. REHİN AKDİNİN TEŞEKKÜLÜ • Karşılıklı rıza, • Teslim alma, (İmam Mâlik’e göre teslim teşekkül şartı değildir. Mecelle’ye göre rehnin bağlayıcı olmasının şartıdır. Rehin teslim edilmedikçe akit tamamlanmaz ve bağlayıcı hale gelmez. Şafiilere göre teslim şarttır, fakat rehnin devamlı olarak rehin alanda kalması şart değildir. • Akıl ve ruh sağlığı, • Satılabilir olma, (Hanefîlere göre şayi hisse olmaz) • Hakkın mal ve tazmine tabi olması.

7. REHNİN KAPSAMI • Eşyanın tamamlayıcı parçaları (mütemmim cüz), • Eşyaya bağlı ve bitişik olan şeyler rehne dahildir: Kilit, dolap, evin bahçesi vb. • Tabiî semereler rehne dahildir. (Şafiilere göre tabii semereler rehin dışıdır.) • Hukukî semereler rehne dâhil değildir. (Hanbelîlere göre dahildir)

8. REHNİN MASRAFLARI • Rehnin korunması ve elde tutulması için yapılacak masraflar (yer kirası, bekçi ücreti vb.) rehin alana aittir. Bunun dışındaki masraflar rehin veren borçluya aittir. • Diğer üç mezhebe göre rehnin her türlü masrafı rehin veren borçluya aittir.

9. REHİN AKDİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI-1 • HAPİS HAKKI: Borcun ödenmesine kadar rehin konusu malın alacaklıda veya onun razı olduğu bir şahısta kalmasını gerektiren bir haktır. Borçlu rehni satıp borcunu ödemek üzere onu alacaklıdan isteyemez. Borcun ödenmemesi halinde malın mülkiyeti alacaklıya geçmez. Borç ödenince hapis hakkı biter, Borcun tamamı ödeninceye kadar hapis hakkı devam eder.

10. REHİN AKDİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI-2 • 2. ÖNCELİK HAKKI: Borcun ödenmemesi, yahut borçlunun vefat etmesi halinde rehin konusu malın bedelinden öncelikle rehin alanın alacağı ödenir. Bu alacak ödenmedikçe diğer alacaklılar ve vârisler rehin konusu mal üzerinde hak iddia edemezler.

11. REHİN AKDİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI-3 • 3. REHNİN TELEFİ HALİNDE BORCUN DÜŞMESİ Rehin konusu mal, rehin alan tarafından kasten telef edilirse rehin alan tarafından tazmin edilir. Kasıt, hata ve tedbirsizlik olmaksızın mal telef olduğunda Hanefîlere göre rehnin, temin ettiği kadar borcun düşeceğine, bunun üzerindeki kısmın tazmin edilmeyeceğine hükmederler. Şafiî ve Hanbelîlere göre kasıtsız kusursuz telef olduğunda tazmin gerekmez, borç da düşmez.

12. REHİN AKDİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI-4 • 4. TALEP HAKKI Rehin almak, vadesi gelmiş alacağı talebe engel teşkil etmez. Alacaklı borçludan ödemeyi istediği zaman borçlu “borcum varsa karşılığında rehin verdim” şeklinde bir savunma yapamaz.

13. REHİNN ÜZERİNDE TASARRUF HAKKI-1 • 1. MÜLKİYETİ DEVREDEN TASARRUFLAR Âriyetcâizdir, rehin akdine tesir etmez. Rehin mal başka bir borca karşılık başka birine rehin verildiğinde ilk rehin akdi bozulur. Rehin malın emanet verilmesi akdi bozmaz. Rehin malın satılması ancak tarafların rızası ile geçerli olur. Borç ödenmediği halde rehin satılmış olursa bedeli rehin olarak kalır. Rehnin satılmasında zorunluluk olursa hakimin izniyle satılır ve bedeli rehin olur. Rehin konusu mal kiraya verildiğinde rehin akdi sona ermiş olur. Hanbelîlere göre ise bu câizdir.

14. REHİNN ÜZERİNDE TASARRUF HAKKI-2 • 2. REHİN KONUSU MALDAN YARARLANMAK Rehin verenin izniyle rehin alan, rehin konusu maldan yararlanabilir. Maldan yararlanmak akitten önce şart koşulursa faiz olur. Hanbelîlere göre masraf gerektirmeyen mallardan rehin alanın yararlanması rehin verenin iznine bağlıdır. Masraf gerektiren rehinlerden istifade rehin verenin iznine bağlı olmayıp gerekli masrafı yaparak istifade edebilir.

15. REHİN AKDİNİN SONA ERMESİ • REHNİN FEKKİ (KURTARILMASI) a. Rehin alanın, rehin vereni borçtan ibra etmesi, b. Rehin alan tarafın alacağını borçluya bağışlaması, karşı tarafın da bunu reddetmemesi, c. Rehin veren borçlunun borcunu ödemesi, d. Havâle. • REHİN AKDİNİN FESHİ Rehin alan kişi dilediği zaman akdi feshedebilir. • REHİN KONUSU MALIN SATILMASI Borç vadesinde ödenmediğinde alacaklı mahkemeye başvurup satım kararı aldırır. Mal, hâkim tarafından satılır.

16. HAPİS HAKKININ SEBEPLERİ A. AKİT VE TASARRUFLARDAN DOĞAN HAPİS HAKKI Satım, vekâlet, vedîa ve evlilik. B. AKİT VE TASARRUFLARDAN DOĞMAYAN HAPİS HAKKI a. Kayıp eşyayı bulup harcama yapan kişi yaptığı harcamayı tahsil edinceye kadar, b. Ortak akara hakimin izniyle masraf yapan kişinin diğer ortağı istifade ettirmemesi, c. Toprağı gasp ederek üzerine ağaç dikip bina yapan kişi bunların bedelini alıncaya kadar toprağı elinde tutabilir.

17. HAPİS HAKKININ ŞARTLARI • Hapis hakkına konu olan mal, sahibinin izniyle hak sahibine geçmiş olacak ve hak sahibi zilyedliğini kaybetmemiş olacak, • Vadesi gelmiş, derhal ödenmesi gereken bir alacak mevcut olacak, • Alacaklının elinde bulunan ve hapis hakkına konu olan mal ile alacak arasında bağlantı bulunacak. • Hapis hakkı, alacaklı veya borçlunun bir tasarrufu sonucu ortadan kalkmış bulunmayacak.

18. HAPİS HAKKININ HUKUKÎ NETİCELERİ • Hak konusu malı elde tutma, sahibine teslim etmeme hakkı ve bu hakkı bir defi olarak kullanma yetkisi, • Hapsedilen malın paraya çevrilme selahiyeti • Bir malı satın alanın ödeme yapmadan kaybolması durumunda satıcının hakime müracaatla malı sattırması.

19. İPOTEK • İpotek şahsî bir borç karşılığında bir gayr-i menkulün rehnedilmesidir. İpoteği diğer rehinlerden ayıran en önemli özellik malın alacaklıya teslim edilmemesi, yalnızca tapuya işlenmek, tescil edilmek suretiyle alacağın teminat altına alınmasıdır. • Rehin ayetindeki “teslim alınmış” ifadesi ihtirazî bir kayıt değildir. • Rehin akdinden maksat alacağı garanti altına almaktır. • İpotekli malın alacaklıya haber verilmeden satımının muteber olması İslâm hukukuna aykırı değildir.

20. GERİ ALMA ŞARTIYLA SATIM (BEY’ Bİ’L-VEFÂ)-1 • Halkın faizsiz kredi ihtiyacını bulmak üzere bulunmuş bir yöntemdir. • Bir malı, bedelini iade edince geri almak üzere satmaktır. • Rehinden istifadenin haram olması engelini aşmak üzere bulunmuş. Hem satın alan yararlanabiliyor, hem de satan kredi bulmuş oluyor. • Bu akit, satın alanın aldığı maldan yararlanması bakımından “câiz satım”, tarafların akdi feshetme imkânları bakımından “fâsid satım”, satın alanın malı bir başkasına satamaması bakımından “rehin” akdi hükmündedir.

21. GERİ ALMA ŞARTIYLA SATIM (BEY’ Bİ’L-VEFÂ)-2 • Alan da satan da akdi feshedebilir. • Satım konusu malı alan da satan da diğerinin izni olmadan üçüncü bir şahsa satamaz. • Satın alan akitten önce, akit konusu maldan yararlanmayı şart koşabilir. • Geri alma şartıyla satılmış mal, satın alanın elinde zayi olursa tazmin sorumluluğu rehin akdindeki gibidir. • Akdi yapanlardan birinin vefatı halinde varisleri onun yerini alır. • Geri alma şartlı satım akdiyle satın alan, malın bedeli kadar öncelik ve imtiyaz hakkına sahiptir.

22. KİRALAMA ŞARTIYLA SATIM(BEY’ Bİ’L-İSTİĞLÂL) • Satanın sattığı malı kiralaması şartıyla yapılan satım akdidir. • Bunun şartları ve hukukî sonuçları, geri alma şartlı satım akdi ile kira akdinin hükümlerine tabidir.

23. ZİLYEDLİK-1 • Zilyed, bir şeyi fiilen elinde bulunduran, yahut şeyin sahibi gibi onun üzerinde tasarrufta bulunan kimsedir. • Zilyedlikte iki unsur bulunmaktadır: a. Fiilen elde bulundurma, el koyma, b. Mal sahibi gibi tasarrufta bulunma.

24. ZİLYEDLİK-2 • ZİLYEDLİĞİN FONKSİYONU ŞUDUR: • Bir mal üzerinde zilyed olan kişinin zilyedliği ispat ve tescil için açtığı dava kabul edilir. • Mülkiyetin başka delili bulunmaması halinde zilyedlik mülkiyetin delili sayılır. • Zilyed davalı, zilyed olmayan da davacı kabul edilmekte ispat delilleri de böyle istenmektedir. • Bir mülkiyet davasında her iki tarafın da delil ileri sürmesi halinde zilyedliğin rolü konusunda ihtilaf vardır.