Bilimsel Araştırma Yöntemleri EPÖ 604 Öğretim Görevlisi Yard. Doç. Dr. Murat TEZER Hazırlayan

1. Bilimsel Araştırma YöntemleriEPÖ 604 Öğretim Görevlisi Yard. Doç. Dr. Murat TEZER Hazırlayan Berfu ERDİ 991162

2. NİCEL ARAŞTIRMALAR • Araştırma Deseni; araştırmanın sorularını cevaplamak yada hipotezlerini test etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen bir plandır. • Nicel araştırma; olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma türüdür.

3. ne kadar? • ne miktarda? • ne kadar sık? • Ne kadar yaygın? Sorularına yanıt arar. • Amaç; bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test yoluyla nesnel bir şekilde ölçmek ve sayısal verilerle açıklamaktır.

4. İç geçerlilik; bağımlı değişkende gözlenen değişmelerin, bağımsız değişkenle açıklana bilirlik derecesidir. Örneğin; Kanser hastalığının tedavisi için X1 ve X2 ilaçlarının geliştirildiğini düşünelim. Bu örnekte bağımlı değişken; kanser hastalığının iyileşme durumudur. Bağımsız değişken ise X1 ve X2 ilaçlarıdır. Bağımlı değişken olan kanser hastalığının iyileşme durumunda meydana gelen gelişmenin nedeni X1 veya X2 ilaçları ise araştırmanın iç geçerliği sağlanmış olur.

5. İç geçerliliği tehdit eden faktörler • Deneklerin seçimi • Deneklerin olgunlaşması • Veri toplama aracı, deneklerin geçmişi • Denek kaybı etkisi • Ön test (deney öncesi ölçüm) etkisi • İstatistiksel regresyon • Etkileşme etkisi • Beklentilerinin etkisi

6. Dış geçerlilik; sonuçların deneklerin seçildiği büyük gruplara, evrene genellenebilirlik derecesidir. Bir önceki örnekten yola çıkarak X şirketinin geliştirdiği ilaçlar (X1 ve X2) kanseri iyileştiriyor, diyebiliyorsak araştırmanın dış geçerliği sağlanmış olur.

7. Dış geçerliliği tehdit eden faktörler • Örnekleme etkisi • Beklentilerin etkisi • Ön test- deneysel değişken etkileşim etkisi

8. Tarama araştırmaları • Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri , yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlendiği genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üzerinde yapılan araştırmalara tarama araştırmaları denir.

9. Ne? • Nerede? • Ne zaman? • Ne sıklıkta? • Ne düzeyde? • Nasıl?

10. Tarama araştırmalarının türleri • Tarama araştırmaları üç gruba ayrılır; • Kesitsel araştırma • Boylamsal araştırma • Geçmişe dönük araştırma

11. Kesitsel araştırma • Betimlenecek değişkenler, gelişim özellikleri, okuduğunu anlama becerileri, oy verme davranışları, tutum gibi bir seferde ölçülür. Genellikle örneklemin büyük olduğu ve birçok farklı özellikteki topluluğu kapsadığı araştırmalardır.

12. Boylamsal araştırma • Boylamsal Araştırma aynı kişilerden belirli zaman aralıklarıyla veri toplayarak gerçekleştirilen araştırma yöntemidir. • Boylamsal tarama araştırmaları eğitim belirlemek, ortak özelliği olan bir grubu incelemek,ya da aynı kişilerin zamana bağlı değişimlerini, eğilimlerini araştırmak amacıyla yapılabilir.

13. Geçmişe dönük araştırmalar • Geçmişe dönük araştırmalar ise katılımcılara geçmişte yaşadıkları  olaylarla ilgili soruların sorulduğu tarama araştırmalarıdır. • Örneğin; sigarayı bırakan insanların sigara içiyorken yaşadıkları sorunları belirlemek üzere yapılan bir  araştırma bu araştırmalara örnek olarak gösterilebilir.

14. Tarama araştırmalarının aşamaları • Problemin Belirlenmesi • Verilerin Nasıl Toplanacağının belirlenmesi. • Örneklemin Seçilmesi. • Veri Toplama Aracının Hazırlanması ve Verilerin Toplanması. • Verilerin Analizi ve Araştırmaların Raporlaştırılması

15. Problemin belirlenmesi • Bu araştırmalarda seçilen problem katılımcıların sorulara yanıt vermelerini sağlayacak kadar önemli ve ilgi çekici olmalıdır. • Bu nedenle tarama türü araştırmalarda toplanması gereken verilerle ilgili hedefler çok iyi tanımlanmalı • Araştırma kapsamında sorulan her bir soru mutlaka bu hedeflerle ilişkili olmalıdır.

16. Evrenin belirlenmesi • Tarama türü araştırmalarda evrenin belirlenmesi, • hem Araştırma sorularını, • hem Örneklem seçimini • hem de Araştırmanın yürütülmesi için kullanılması gereken kaynakların neler olacağını etkiler.

17. Verilerin nasıl toplanacagının belirlenmesi • Veri toplama araçlarının kullanılması için bir çok yol vardır. Bu yöntemler hem veri toplama aracının ne olacağını hem de verilerin toplanması için çalışacak kişilerin yapacakları işlerin ve sahip olması gereken nitelikleri ne olması gerektiğini belirler. • Genel olarak veri toplamanın 5 yolu vardır. • Doğrudan uygulama • Telefon • Posta • İnternet • Görüşme

18. Verilerin nasıl toplanacağının belirlenmesi

19. Korelasyonel araştırmalar • Korelasyonel Araştırma, iki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin herhangi bir şekilde bu değişkenlere müdahale edilmeden incelendiği araştırmalardır. • Değişkenlere müdahale edilmemesi özelliği ile nedensel karşılaştırma araştırmalarına benzer. Ancak nedensel karşılaştırma araştırmalarında bir bağımlı değişkeni etkileyen bağımsız değişkenler neden-sonuç ilişkisi içinde belirlenmeye çalışılırken korelasyonel araştırmalarda sadece değişkenlerin birlikte değişimleri incelenir. • Bu inceleme bir neden sonuç ilişkisinin oluşabileceği konusunda araştırmacıya fikir verebilir fakat kesinlikle neden-sonuç şeklinde yorumlanamaz.

20. Örneğin; Bir öğrencinin müzik dersi başarı notu ile matematik dersi başarı notu yüksek düzeyde ve pozitif yönde olabilir. Ancak bu durum müzik dersi başarısının matematikteki başarıdan ya da matematik dersindeki başarının müzik dersindeki başarıdan kaynaklandığı şeklinde yorumlanamaz. Bu iki değişkeni de etkileyen ve öğrencinin başarılı olmasını sağlayan ve araştırmada ele alınmayan üçüncü bir değişken bu başarıların gerçek nedeni olabilir.

21. Korelasyonl araştırmalarının özellikleri • Korelasyonel araştırmalarında değişkenler arasındaki ilişki, farklı türdeki değişkenler için farklı teknikler kullanılarak hesaplanan bir korelasyon katsayısı ile gösterilir. Bu katsayı +1 ile -1 aralığında değişen bir değer alır. • Katsayının pozitif olması bir değişkende artış meydana geldiği zaman diğer değişkende de artış olduğunu; • Katsayının negatif olması ise bir değişkende artış görülürken diğerinde azalma meydana geldiğini göstermektedir.

22. Korelasyon katsayısı

23. Korelasyon araştırma türleri • Korelasyonel araştırmalar 2’ye ayrılır. • Keşfedici • Yordayıcı

24. Keşfedici araştırmalar • Değişkenler arası ilişkileri çözümleyerek önemli bir olayı anlamaya çalışmak için kullanılır. • Bu araştırmalar sürdürülürken uzak hedef neden – sonuç ilişkisinin belirlenmesi de olabilir.

25. Yordayıcı araştırmalar • Yordayıcı araştırmalarda değişkenler arasındaki ilişkiler incelenerek ilişki kurulan değişkenlerin birinden yola çıkılarak diğer değişkenin bilinen değerine karşılık gelen bilinmeyen değeri belirlemeye çalışılır. • Bu değişkenlerden ,yordama işlemi yapılacak olan değeri bilinen değişkene yordayan değişken, değeri belirlenecek değişkene ise ölçüt değişken denir.

26. İki değişken arasındaki ilişki ne kadar yüksekse bu belirlemenin o kadar doğru yapılabileceğinden söz edilir. • Öğrencilerin ders çalışırken kullandıkları öğrenme stratejilerinin düzeyinin akademik başarıları üzerindeki etkisi incelenerek belli düzeyde başarı sağlamaları için hangi düzeyde öğrenme stratejilerini kullanabileceği söylenebilir. Burada öğrenme stratejileri yordayan değişken, öğrenme performansı ise ölçüt değişkendir.

27. Korelasyonel arastırmanın aşamaları • Problemin belirlenmesi • Örneklemin seçilmesi • Veri toplama araçlarının geliştirilmesi • Verilerin toplanması • Verilerin analiz edilmesi ve yorumlanması aşamalarından oluşmaktadır.

28. Problemin belirlenmesi • Korelasyonel araştırmalarda araştırma probleminin ve değişkenlerin belirlenmesinde ilişki durumunun incelenmeye değer olup olmadığına karar verebilmesi için önceki araştırma sonuçlarından, kuramlardan, uzman görüşünden ya da deneyimlerden destek alınmalıdır. • Değişkenlerin tanımlarının açık ve net olması, araştırma sonuçlarının da anlaşılabilir olması açısından önemlidir. • Bu tür çalışmalarda araştırmalara yönelik sorulan sorular vardır.

29. Bu sorular şu şekilde sıralanabilir; • X değişkeni Y değişkeni ile ilişkilimidir? • A değişkeni B değişkenini yordamakta mıdır? • Araştırmaya dahil olan değişkenler arasındaki ilişkiler nelerdir?

30. Örneklemin seçilmesi • Korelasyonel araştırmalarda araştırma değişkenlerinin gözlenebileceği ve ölçülebileceği bireyler arasından olabildiğince seçkisiz yöntemleri kullanarak örneklem seçilmelidir.

31. Veri toplama araçlarının geliştirilmesi • Korelasyonel araştırmalarda sonuçta nicel veriler elde edilmek üzere her türlü veri toplama aracı kullanılabilir. • Değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenebilmesi için veri toplama araçlarının, temelde araçlardan elde edilen verilerin yüksek düzeyde geçerli ve güvenilir olmasına önem verilir.

32. Verilerin toplanması • Korelasyonel araştırmalarda aynı denekler üzerinde iki ya da daha çok değişkene ait verileri belirlemek için ölçme yapılır. • Bu ölçmeler genellikle veri toplama araçlarının bir seferde uygulanmasıyla gerçekleştirilir. • Deneklerin zamana bağlı olarak değişebileceklerini göz önüne alarak bu şekilde ölçme yapılmasının uygun olduğu söylenebilir. • Ancak değişkenlerin farklı zamanlarda açığa çıktığı örneğin öğrencilerin çalışma saatleri ile bir dersten aldıkları başarı notu arasındaki ilişkinin belirlenmesi için yapılacak bir araştırmada ölçmeler zorunlu olarak farklı zamanlarda gerçekleştirilebilir

33. Verilerin analiz edilmesi ve yorumlanması • Toplanan verilerden yola çıkılarak bir korelasyon katsayısı hesaplanır. • Korelasyon katsayısı ne kadar büyük ise değişkenler o kadar ilişkilidir. • Ancak bu ilişki neden-sonuç şeklinde yorumlanamaz.

34. Korelasyonel araştırmalarda iç ve dış geçerlilik • Korelasyonel araştırmalarda ilişkili olduğu belirlenen iki değişkenin neden sonuç olarak algılanıp bu şekilde yorumlanmaması gerekir. • Arasında ilişki olduğu saptanan iki değişkeni etkileyen hatta bu değişkenlerin nedeni olabilecek üçüncü bir değişken olabilir. • Bu nedenle bu araştırmaların desenlenmesinde ve bulguların yorumlanmasında bu konuya dikkat edilmelidir.

35. Katılımcıların veri toplama araçlarını doldururken adlarını belirtmeleri kendileriyle ilgili gerçek durumu yansıtmamalarına neden olabilir. • Bu nedenle veri toplama sürecinde katılımcıların adları alınmayabilir. • Bu durumda farklı zamanlarda ya da farklı soru formlarıyla veri toplanması planlandıysa aynı deneklere ilişkin ölçümlerin eleştirilmesi için çözüm geliştirilmelidir.

36. Araştırma Problemi: Öğretmenlerin ölçme ve değerlendirme yöntemleri hakkındaki yeterlilik algıları ve karşılaştıkları sorunlar Öğretmenlere verilen ölçme yönteminin kullanma düzeyleri ile bu ölçme araçlarındaki yeterlik düzeylerine ait yüzdeler arasındaki korelasyon katsayısı 0,80’ler düzeyindedir. Korelasyon katsayıları, öğretmenlerin kullandıkları ölçme yöntemlerine ait görüşleri ile bu ölçme yöntemleri hakkındaki yeterlik düzeyleri algıları arasında paralellik olduğu şeklinde açıklanabilir. Bu da öğretmenlerin daha yeterli oldukları ölçme yöntemlerini daha sık kullandıklarının bir göstergesidir.

37. Öğretmenlerin Ölçme Araçlarını Kullanırken Karşılaştıkları Sorunlar Öğretmenlerin kullandıkları ölçme yöntemlerinde karşılaşılan sorunların başında sınıfların kalabalık oluşu gelmektedir (%39,5). Bunu zaman yetersizliği, değerlendirmenin zorluğu, uygulamasının ve hazırlamasının zorluğu, veli desteğinin azlığı izlemektedir. Öğrencinin bilgi eksikliği, yöntemlerin karmaşıklığı ve sınıf düzeyine uygun olmayışını da sorun olarak gören öğretmenler %13,2 ile %16,6 arasındadır.

38. Nedensel karşılaştırma araştırmaları • Nedensel karşılaştırma, ortaya çıkmış/var olan bir durumun ya da olayın nedenlerini etkileyen değişkenleri ya da bir etkinin sonuçlarını belirlemeye yönelik bir araştırma türüdür. • Nedensel karşılaştırma türü araştırmalarda bir durumun neden ortaya çıktığı, bu durumun oluşmasında nelerin etkili olduğu bulunmaya çalışılır.

39. Nedensel karşılaştırmalı araştırma, araştırma deseninde birbirleriyle karşılaştırılabilecek. • en az iki grup varsa “nedensel karşılaştırma araştırmaları”, • sadece tek grup varsa “nedensel araştırma” olarak adlandırılır.

40. Bilimsel araştırmalarda genellikle bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkileri kurgulanmış koşullar oluşturularak ve müdahale edilmesi ile deneysel işlemleri yapılarak belirlenmeye çalışılır. Ancak bazı durumlarda ortaya çıkan beklenmedik bir durumun da nedenlerinin araştırılması gerekir. • Örneğin; belirli bir yerde çok sayıda trafik kazasının meydana gelmesi bu tür durumlara örnek gösterilebilir.

41. Bazı durumlarda ise etik nedenlere ya da deneklere zarar verme olasılığı nedeniyle deneysel bir araştırma planlanamaz ancak doğal durumlarda/olaylarda araştırılmak istenen durum kendiliğinden açığa çıkar. • Nedensel karşılaştırma iki değişken arasındaki ilişkinin araştırılması yönünden korelasyonel araştırmalara benzetilebilir. • Nedensel karşılaştırma araştırmalarında hangi değişkenin diğerinin nedeni olduğu bir başka deyişle sonuçla ilgili değişkeni etkileyen nedensel değişkenin ne olduğu belirlenmeye çalışır.

42. Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Özellikleri • Araştırılan durum/olay, araştırmacının manipülasyonundan bağımsız olarak ortaya çıkmış bir durumdur. • Denekler araştırılan durumun içinde yer alan kişilerden oluşmaktadır. • Belirlenebilecek hipotezler çok esnektir, çok sayıda hipotez kurularak bunların doğruluğu sınanabilir. • Sonuca kesinlikle neden olan faktör ya da faktörlerin tümü tanımlanamayabilir ve dolayısıyla etkisi belirlenemeyebilir.

43. Nedensel karşılaştırma araştırması yapılarak bağımlı değişken üzerinde etkisi olduğu belirlenen bir faktör, araştırılan bağlamın koşulları değiştiğinde, yani başka bir bağlamda aynı bağımlı değişken üzerinde etkili olamayabilir. Bu durum araştırmaların genellenmesinde dikkate alınmalıdır. • Herhangi bir durum ya da olayda neden sonuç ilişkisi yanlış kurulabilir.

44. Nedensel Karşılaştırma Aşamalarının Türleri • Bir durum ya da olay ortaya çıktıktan sonra yapılabilecek araştırmalar, • nedensel araştırmalar • nedensel karşılaştırma araştırmaları olarak adlandırılır. • Nedensel araştırmalar değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkisinin ortaya konulmasını sağlayamaz ancak bu konuda ipuçlarına ulaşılmasını sağlayabilir. Nedensel karşılaştırma araştırmaları ise ölçüt gruplu karşılaştırma olarak da adlandırılır.

45. Bu araştırmada aynı duruma maruz kalan ve farklı düzeyde etkilenen ya da bir grubun etkilenmediği gruplar arasında karşılaştırma yapılır. • Böylelikle neden sonuç ilişkisinin kurulmasına olanak sağlar. • Nedensel karşılaştırma aşamalarının konularına ve hipotezlerine göre bazı türleri şunlardır: • Nedenlerin belirlenmesi • Etkilerin belirlenmesi • Sonuçların belirlenmesi

46. Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarının Aşamaları • Problem durumunun belirlenmesiyle başlar • Araştırma soruları ve hipotezler • Hipotezlere dayalı olarak varsa sayıltılar • Araştırma deseninin belirlenmesi, önceki çalışmaların bulunması ve incelenmesi • Örneklem tanımlanması • Veri toplama araçlarının geliştirilmesi • Nasıl değerlendirileceğine karar verilmesi

47. Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında Evren ve Örneklem • Bir durum ya da olayın ortaya çıkmasının ardından araştırma yapıldığı için araştırmacının müdahalesi olmadan olayla ilgili kişiler hazır örneklemi oluştururlar. • Örneklemdeki bireylerin özelliklerinin de araştırma değişkenlerini etkileyecek birer değişken olması nedeniyle bireylerin özelliklerinin çok iyi belirlenmesi gerekmektedir.

48. Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi • Nedensel karşılaştırma araştırmalarında geçerli ve güvenilir olmak kaydıyla her türlü veri toplama aracı kullanılabilir. • Araştırmanın amacına ve toplanan verilere uygun her türlü çözümleme yapılabilir.

49. Nedensel Karşılaştırma Araştırmalarında İç ve Dış Geçerlik • Araştırmanın iç geçerliğini bozabilecek en büyük olası problem örneklemdeki bireylerin özellikleridir. • Karşılaştırılacak gruplardan birinde olan ve diğerinde olmayan bağımsız değişken dışındaki bir özellik bağımlı değişkeni etkiliyorsa araştırmanın iç geçerliğinde sorun yaşanacak demektir.

50. Kaynaklar: Büyüköztürk, Ş. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi. Arıkan,R. (2005). Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.