TEORIA ZACHOWANIA KONSUMENTA Aneta Żurawińska

1. TEORIA ZACHOWANIA KONSUMENTAAneta Żurawińska Na podstawie książki M. Blauga „Metodologia” (rozdział VI)

2. Ocena teorii ekonomicznej • Określenie „sytuacji problemowej”, co do której przypuszcza się, że teoria ma być jej rozwiązaniem • Ustalenie, co prognozuje teoria • Próba oszacowania wiarygodności prognoz teorii

3. Ocena teorii ekonomicznej Teorie naukowe mogą być poprawnie ocenione jedynie w kategoriach konkurencyjnych hipotez. Metodologia: • nie dostarcza żadnych absolutnych standardów, do których powinny się dostosowywać wszystkie teorie • oferuje jedynie kryteria, dzięki którym teorie mogą zostać uznane za mniej lub bardziej obiecujące Która spośród wszystkich konkurencyjnych teorii ma największe szanse przeżycia?

4. Prawo popytu Ilość dowolnego dobra, na jaką zgłasza popyt konsument, zmienia się odwrotnie niż jego cena wyrażona w pieniądzu. Uwaga: Krzywe popytu nie są możliwe do bezpośredniego zaobserwowania; to, co daje się zarejestrować, to jedynie pojedynczy punkt na krzywej popytu rynkowego na pewne dobro.

5. Prawo popytu Czy prawo popytu jest prawem? Prawo – dobrze potwierdzone uniwersalne związki pomiędzy zdarzeniami lub klasami zdarzeń wywnioskowanymi ze sprawdzonych niezależnie warunków początkowych Jakiego typu jest to prawo: • prawo deterministyczne • prawo statyczne • prawo przyczynowe

6. Charakterystyka prawa popytu prawo deterministyczne – uchwytna empirycznie regularność, nie dopuszczająca żadnych wyjątków prawo statystyczne – opisuje zachowania na rynku i zachodzi z prawdopodobieństwem bliskim, lecz w żadnym wypadku nie równym, jedności prawo przyczynowe – prawo, które wyjaśnia działania ludzkie w kategoriach powodów, pragnień i przekonań „racjonalnych” jednostek ludzkich, tworzących mechanizm przyczynowy wiążący ze sobą spadek ceny i wzrost ilości dobra, na którą zgłaszany jest popyt

7. Efekt Giffena i Veblena Dwa przypadki szczególne: tzw. efekt Giffena oraz efekt Veblena. Efekt Giffena - dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. W przypadku tych dóbr wzrost ceny powoduje wzrost popytu na nie - konsument nie może sobie już pozwolić na zakup żadnego innego dobra, stąd kupuje wyłącznie dobro Giffena. Efekt Veblena(efekt snoba) - dotyczy produktów luksusowych. Wzrost ceny tych dóbr powoduje wzrost popytu - są chętniej nabywane przez określoną grupę osób, chcącą się w ten sposób wyróżnić spośród innych.

8. Krzywa popytu (efekt Giffena/Veblena) W przypadku efektu Giffena i efektu Veblena krzywa popytu ma odwrotne nachylenie niż w przypadku dóbr zwyczajnych.

9. Założenie o stałości dochodu realnego • Ceny wszystkich dóbr ściśle związanych z dobrem będącym przedmiotem analizy zmieniają się odwrotnie do ceny tego dobra tak, aby „zrekompensować” konsumentowi każdą zamianę jego realnego dochodu spowodowaną tą zmianą ceny. • Krzywa popytu powinna mieć nachylenie ujemne. • Krzywa taka nie została nigdy zaobserwowana (jesteśmy jedynie w stanie zaobserwować punkty na krzywej popytu ale przy założeniu stałości dochodu nominalnego) Wada: unikanie problemu  efekt dochodowy zmiany ceny stanowi tak samo integralną część zachowania konsumenta jak efekt substytucyjny Uwaga: Dopóki interesujemy się wielkością całkowitej zmiany popytu, będącą wynikiem danej zmiany ceny, musimy mierzyć zarówno efekt dochodowy, jak i efekt substytucyjny.

10. Efekt dochodowy i efekt substytucyjny • EFEKT DOCHODOWY - W przypadku, gdy cena dobra spada oczekujemy, że konsument zakupi większą jego ilość (będzie mógł pozwolić sobie na zakup większej ilości dobra). • EFEKT SUBSTYTUCYJNY - Gdy cena dobra spada, może dojść do "przesunięcia" zakupów z obecnie relatywnie droższych substytutów na towar, którego cena została obniżona. Teoria ta „stanowi obecnie przykład, w jaki sposób otrzymać minimum wyników z minimum założeń”

11. Teoria obojętności Koncepcja „obojętności” zakłada porównywanie parami koszyków dóbr różniących się od siebie w nieskończenie małym stopniu. • W rzeczywistości aparat krzywych obojętności nie pomaga nam wcale przewidzieć, które krzywe popytu mają raczej ujemne, a nie dodatnie nachylenie. • Nie jesteśmy w stanie bezpośrednio zaobserwować ani efektu substytucyjnego, ani efektu dochodowego, nie potrafimy ich także zmierzyć i miary jednego dodać do miary drugiego, aby przewidzieć całkowitą zmianę wielkości popytu.

12. Teoria ujawnionej preferencji (TUP) • oczyszczenie teorii wyboru konsumenta z resztek użyteczności • ograniczenie do opcjonalnych porównań sum wartości ”Fundamentalne twierdzenie teorii konsumenta” (uogólnione prawo popytu): Jeżeli konsumenci wolą więcej niż mniej dóbr i w każdej sytuacji budżetowej wybierają jeden zbiór ściśle określonych dóbr, a także zachowują się spójnie przy okazji następnych wyborów, kupią mniej dobra, którego cena wzrosła, jeśliby tylko kupili więcej tego dobra w sytuacji, kiedy wzrosłyby ich dochody.

13. Teoria ujawnionej preferencji (TUP) Zalety TUP: • zawiera wszystkie możliwe do zaobserwowania wnioski z teorii obojętności • wyprowadza preferencje konsumentów z ich ujawnionego zachowania, a nie odwrotnie • efekt dochodowy w TUP jest w zasadzie mierzalny, ponieważ stanowi zmianę dochodu o wysokości umożliwiającej ponowny zakup koszyka dóbr nabywanego początkowo

14. Teoria ujawnionej preferencji (TUP) Wady TUP: • nie jesteśmy w stanie z góry przewidzieć, czy wielkość popytu na dobro zmieni się odwrotnie do ceny o ile nie posiadamy wstępnej informacji o poziomie dochodowej elastyczności popytu na towar (w oparciu o fundamentalne twierdzenie teorii konsumpcji) • niewielka zdolność do prognozowania popytu • teoria ta zajmuje się wyborami pojedynczego konsumenta, podczas gdy pomiary i testy hipotez dotyczących popytu odnoszą się zasadniczo do zachowań rynkowych

15. Teoria ujawnionej preferencji (TUP) • Dalszy rozwój TUP  daleko posunięte zaksjomatyzowanie  logiczne rozróżnienie pomiędzy „założeniami” a „wnioskami” znika w doskonale zaksjomatyzowanej teorii • Określenie wyboru jako „racjonalny”, oznacza w ramach TUP, że konsument „woli więcej niż mniej”, a jego wybory są „spójne” i „przechodnie” • TUP i teoria użyteczności są logicznie równoważne

16. Empiryczna analiza popytu • Czysto „pragmatyczny” charakter większości prac • Ignorowanie problemu agregowania popytu indywidualnego w zbiorowe zachowanie popytowe • Teoria zachowania konsumenta nie dostarcza idealnego sposobu przeprowadzania eksperymentów służących analizie popytu. • Nacisk kładziony na szacowanie niż na testowanie • Skupienie się głównie na efektach substytucyjnych zmiany cen zamiast na dochodowych

17. Empiryczna analiza popytu • W oparciu o świadectwo faktów empirycznych, nie jest możliwe odrzucenie czystej teorii zachowania konsumenta • Ujemne nachylenie krzywych popytu nie może zostać uznane za powszechnie obowiązującą bez dokonania empirycznego pomiaru elastyczności dochodowych • Brak odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zmiany podziału dochodów wpływają na przeciętne zachowanie pojedynczych konsumentów, uniemożliwia konstrukcję teorii popytu konsumenta nadającą się do zastosowania empirycznego

18. Teoria cech Lancastera • Konsumenci nie cenią dóbr ze względu na nie same, lecz raczej ze względu na ich usługi. • Usługi te („cechy”) są obiektywnie mierzalne i takie same dla wszystkich konsumentów. Łącząc się w stałych proporcjach tworzą pojedyncze dobro. Dobra te są z kolei łączone w koszyki „działań” konsumpcyjnych. • Element osobisty wyboru konsumenta - wybór dokonywany pomiędzy niezmiennymi wektorami cech przyjmującymi postać różniących się od siebie koszyków dóbr.

19. Teoria cech Lancastera Konsumenci - podmioty maksymalizujące funkcje transformacji, która opisuje użyteczność czerpaną dzięki przekształcaniu konkretnego zestawu cech w konkretny zestaw dóbr. Główny wniosek: Punkty równowagi konsumentów zwykle odpowiadają rozwiązaniom brzegowym dla większości wymiarów, w których dokonywany jest wybór.

20. Teoria cech Lancastera • Teoria ta pomaga wyjaśnić: • substytucyjność i komplementarność • decyzje o wyborze zawodu • decyzje o lokacie majątku • rolę reklamy jako narzędzia ułatwiającego wprowadzanie na rynek nowych dóbr

21. Teoria cech Lancastera • Założenie o stałości proporcji przy produkcji cech - zbyt daleko idące uproszczenie • Jeśli dobra mają różniące je cechy, to każde może być dobrem Giffena przy dowolnym poziomie dochodu, jeżeli posiada przewagę danej cechy na którą popyt został nasycony

22. Podsumowanie • W przypadku teorii zachowania konsumenta „sytuacją problemową” jest pytanie o kierunek nachylenia rynkowej krzywej popytu na dobro. • Istnieje wiele podejść i teorii zachowania konsumenta, jednak żadna z nich nie daje pełnej odpowiedzi na powyższe pytanie Metodologia nie daje odpowiedzi, czy dana teoria odniesie sukces