Zachowania Zdrowotne: pojęcie, typy, przykłady

1. Zachowania Zdrowotne: pojęcie, typy, przykłady

2. Zachowania zdrowotne - definicja To takie zachowania, które wywołują pozytywne lub negatywne skutki zdrowotne u osób je realizujących. To zarówno reakcje na sytuacje związane ze zdrowiem (a więc w odpowiedzi na stan naszego zdrowia), jak i wynikające z postaw zachowania wpływające na stan tego zdrowia. Zachowania prozdrowotne Zachowania antyzdrowotne

3. Zachowania zdrowotne a zachowania medyczne Zachowania zdrowotneoparte są na szerokiej definicji zdrowia i związane z wieloma obszarami aktywności ludzi, mającej wpływ na ich zdrowie Pyt. Fizjoterapia a fitness Zachowania medyczneto jedynie część ludzkiej aktywności, mająca związek z korzystaniem z instytucji medycznych Kategoria zachowań medycznychwyrasta z biologicznego rozumienia zdrowia

4. Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium stanu zdrowia człowieka Zachowania „w zdrowiu”(prozdrowotne, antyzdrowotne, profilaktyczne) Zachowania w „chorobie”(dwa etapy: gdy człowiek czuje się chory i gdy chorobę ma zdiagnozowaną) Krótko: chodzi o zachowania [zdrowotne] ludzi zdrowych i ludzi chorych

5. Kryterium skutków dla organizmu (w sensie medycznym) Zachowania biopozytywne Zachowania bionegatywne Kryterium posiadanej wiedzy medycznej Zachowania laików Zachowania profesjonalistów Pyt. do fizjoterapeutów i kosmetolożek (czy już coś zmienili w swoim zachowaniu...) Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia

6. Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium źródła inspiracji [do działań] Zachowania inspirowane przez instytucje medyczne (np. fundacja SOS Życie p. Łucji Bielec z Mielca) Zachowania inspirowane kulturowo Kryterium podmiotu/przedmiotu działań Zachowania jednostkowe/skierowane na jednostkę Zachowania zbiorowe/skierowane na zbiorowość (znów fizjoterapia i fitness) (można je skrzyżować, uzyskamy wówczas cztery warianty)

7. Typy zachowań zdrowotnych i kryteria ich wyodrębnienia Kryterium relacji z przedmiotem (jednostkowym/zbiorowym) oddziaływania 1. Zachowania bezpośrednio skierowane na zdrowie np. szczepienia ochronne 2. Zachowania pośrednio skierowane na zdrowie np. zadrzewianie

8. Społeczno-kulturowe uwarunkowania zachowań zdrowotnych Uwarunkowania kulturowe Konkretnie związane z kulturą zdrowotną (będącą elementem kultury w ogóle) jako systemem wartości i norm kojarzonych ze zdrowiem: zarówno fizycznym, jak i psychicznym, jednostkowym i zbiorowym, ujmowanym subiektywnie, ale i obiektywnie. Innymi słowy to: systemy wartości, kulturowe wzory zachowań, wyobrażenia, nawyki nabyte w okresie socjalizacji

9. Uwarunkowania kulturowe Wyobrażenia o zdrowiu i chorobie Wiedza na temat przyczynowości chorób Odczuwanie, postrzeganie i opisywanie objawów chorobowych Postawy i zachowania wobec własnej choroby Styl życia (jako decydujący czynnik determinujący zdrowotność danej zbiorowości) Zwyczaje kulinarne (co i jak jemy) Wykorzystanie czasu wolnego (wypoczynek i rekreacja) Higiena osobista i środowiska Stosunek do używek (alkohol, nikotyna, narkotyki) Zwyczaje związane z życiem płciowym

10. Uwarunkowania kulturowe Badania dowodzą, że nacje („kultury”) różnią się podejściem do zagadnień zdrowia i choroby. Przykład: Talcott Parsons o... • Amerykanach (zdrowie to b. cenna wartość instrumentalna – ze względu na pragmatyzm społeczeństwa i indywidualny sukces życiowy jako wartość nadrzędną) • Rosjanach (liczy się nie jednostka, lecz zbiorowość; ona jest wartością; aby uciec od wymuszonych działań na rzecz zbiorowości, jednostka traktowała chorobę jako zwolnienie z aktywności prospołecznej)

11. Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych Wpływ na nasze zachowania zdrowotne ma nasze położenie społeczne, czyli usytuowanie na drabinie warstw/klas społecznych: od najniższej do najwyższej. Pojęcie stratyfikacji: hierarchiczny układ poziomów położenia społ., wyróżnionych ze względu na zakres władzy, prestiż i bogactwo. Poziomy te zwie się warstwami (łac. stratum = posłanie, warstwa), w sensie ekonomicznym - klasami. Empirycznie przynależność do nich ustala się na podstawie kryteriów mierzalnych (wysokości dochodów, wykształcenia, prestiżu zawodu).

12. Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości Im niższa warstwa/klasa społeczna, tym większa tolerancjana objawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie z usług medycznych. Pacjenci z warstw/klas wyższych wykazują mniejszą tolerancjęna pojawienie się problemów emocjonalnych i zaburzeń w sferze zdrowia psychicznego i sami inicjują leczenie szpitalne. Członkowie warstw/klas niższych traktują aberracje jako normę, trafiają na leczenie w wyniku interwencji zewnętrznej.

13. Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości • Im wyższa warstwa/klasa społeczna, tym wyższe wymagania jej członków dotyczące opieki medycznej. • (hipoteza: Im niższa warstwa/klasa, tym gorsze traktowanie jej członków przez personel medyczny! – Co Państwo sądzą?)

14. Społeczne uwarunkowania zachowań zdrowotnych - prawidłowości • Wraz ze wzrostem wykształcenia rośnie skłonność do uzależnienia korzystania z pomocy medycznej od charakteru dolegliwości. • Im wyższe wykształcenie, tym bardziej krytyczne sądy pod adresem opieki medycznej i większa skłonność do uzyskania porad kilku lekarzy. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________ Im wyższa pozycja społeczna (wykształcenie, stanowisko, status materialny), tym bardziej prozdrowotny styl życia (deklarowany). Prozdrowotnym zachowaniom (deklarowanym) sprzyja też wielkomiejskość.

15. Zachowania antyzdrowotne Zaliczamy do nich: • Picie alkoholu • Palenie tytoniu (papierosów) • Zażywanie narkotyków • Dlaczego ludzie to robią, choć wiedzą, że konsekwencje mogą być opłakane? Odp. tkwi być może w teorii dysonansu poznawczego. Czym jest dysonans poznawczy? Co w tym przypadku obejmuje, czego dotyka? • Selektywna ocena informacji (na temat szkodliwości i korzyści) • Rangowanie zdrowotnego wpływu różnych czynników ryzyka (są rzeczy szkodliwsze) • Wyłączanie siebie z grona zagrożonych (mnie to nie dotyczy...) • Potrafię nad tym zapanować • Straty byłyby większe niż korzyści

16. Alkohol – wzory spożywania • Romański (kraje śródziemnomorskie; dominuje wino) • Anglosaski (w Europie Brytyjczycy, Irlandczycy, mieszkańcy krajów germańskich; piwo i drinki) • Północno-, środkowo- i wschodnioeuropejski (wódka); zwyczaje jednak się zmieniają, w Polsce pije się dziś dużo więcej piwa niż wódki... • O ile dwa pierwsze wzory oznaczają spożywanie większej ilości alkoholu lżejszego, o tyle wzór trzeci oznacza – modelowo – rzadsze spożywanie, za to dużo mocniejszych trunków, ze skutkiem wiadomym!

17. Style picia • Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący napięcie, odprężający • Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od nużącej rzeczywistości (break on through to the other side) • Kontaktywny – „protowarzyski”, ośmielający do kontaktów z innymi, przełamywania dystansu międzyludzkiego • Heroiczny – dodający odwagi, zapewniający poczucie mocy • Samobójczy – topienie smutków w alkoholu w przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że na to nie zasługujemy(to style wyróżnione przez Tadeusza Kępińskiego) • Ucieczkowy, społeczny, w poszukiwaniu przyjemności (Bohdan Woronowicz)

18. Alkohol – prawidłowości, liczby, skutki • Płeć: mężczyźni piją 3-, 4-krotnie więcej niż kobiety • Wykształcenie: najwięcej piją osoby z wykszt. zasadn. • Wykształcenie plus płeć: u mężczyzn, im wyższe wykształcenie, tym niższe spożycie; u kobiet – odwrotnie • Praca lub jej brak: najwięcej piją bezrobotni (dwa razy więcej niż oficjalna średnia (7-8 litrów czystego spir.) • Miejsce zamieszkania: więcej pije się na wsi (dominuje wódka), mniej w mieście (tu piwo) • Obniża się wiek inicjacji alkoholowej(szkoła podstawowa), okazją – najczęściej imprezy rodzinne;uwaga na wpływ reklamy: Lech: Oj, będzie się działo! • Skutki społ.: degradacja zdrowotna (1 mln plus 2 mln), zgony i samobójstwa, dezintegracja rodzin, degradacja społeczna i zdrowotna (ok. 3 mln osób), przestępczość

19. Palenie tytoniu – trendy ostatnich lat Płeć i miejsce zamieszkania: Wzrost udziału dziewcząt i kobiet wśród palaczy (podobno obecnie sięga po papierosy co czwarta kobieta/23 proc., w wieku 16+, gdy 30-40 lat temu paliła do siódma). Wzrosła też liczba kobiet mieszkających na wsi, które zaczęły palić, zmniejszyła sięnatomiast liczba palących mężczyzn - mieszkańców wsi. Dlaczego? Pali generalnie co drugi mężczyzna (47 proc.) Globalnie: Łącznie pali ok. 40 proc. dorosłych Polaków Około 10 mln Polaków pali 15-20 papierosów dziennie! Prognoza: 40 proc.nałogowych palaczy umrze przed65. rokiemżycia, a spośród niepalących tylko15 proc.

20. Palenie tytoniu • Zawód: Najczęściej palą: robotnicy wykwalifikowani • i niewykwalif. oraz bezrobotni (50-60 proc.), gdy w kadrze kierowniczej i inteligencji co czwarta osoba, podobnie wśród uczniów i studentów. • Wykształcenie: palico druga osoba z wykszt. zasadniczym zawodowym i co czwartaz wyższym. • Skutki: Palenie tytoniu to najważniejsza przyczyna przedwczesnej umieralnościw Polsce. • Palenie koreluje z nowotworami: przełyku, wargi, języka, jamy ustnej, krtani, żołądka, wątroby, pęcherza, nerek, trzustki, szyjki macicy. • Sprzyjazapaleniu płuc, zwyrodnieniu mięśnia sercowego, nadciśnieniu, miażdżycy, wrzodom żołądka i dwunastnicy (uwaga na skutki palenia przez kobiety w ciąży – co trzecia tak robi - i palenia przy dzieciach)

21. Narkomania – definicja, objawy To stałe bądź okresowe przyjmowanie, w celach niemedycznych, środków odurzających, psychotropowych bądź zastępczych, w wyniku którego może wystąpić uzależnienie. Objawy uzależnienia od narkotyków to: Przymusprzyjmowania środka odurzającego Psychiczne, fizyczne uzależnienieod jego działania (bez tego funkcjonowanie jest niemożliwe) Tendencja do zwiększaniadawki Łamanie wszelkich barierstających na przeszkodzie w zdobyciu środka odurzającego

22. Narkomania – zależności, skutki Wiek: to głównie problem ludzi młodych (16-34 lata), z tendencją wzrostową w populacji do 24. roku życia Co sprzyja: • dezintegracjaz najbliższym środowiskiem • stan anomii, czyli chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania • duże ośrodki miejskie(prawo popytu i podaży, słabsza kontrola społeczna) Skutki:zdrowotne, społeczne, przestępczość, prostytucja, epidemiologiczne (HIV)