Teoritë e tipareve, faktorëve etj.

Teoritë e tipareve, faktorëve etj. • Personaliteti formohet si rezultat i kombinimit të tipareve që karakterizojnë arkitekturën e përgjithshme

Allport • Allport dallon dy orientime, nomotetik dhe idiografik. I pari bën fjalë për karakterin përgjithësues të tipareve ndërsa idiografiku ka të bëjë me studimin e tipareve në rastin e veçuar, singolar, vë theksin mbi kompleksitetin individual. Allport thekson se personaliteti ka një organizim dinamik, dhe është i influencuar nga ambienti social, faktorët biologjikë dhe psikologjikë. • Koncept bazë i teorisë së tij është principi i autonomisë funksionale, që tregon se sjellja, fillimisht e motivuar nga një nevojë mund të bëhet për personin një qëllim për t’u arritur.

Murray • Murray i kushton më rëndësi analizës së kontekstit • Koncepte bazë të teorisë së tij janë presioni ambiental dhe koncepti i fushës.

Catell • Orientim sasior • Catell me anë të analizës faktoriale izolon një numër të konsiderueshëm tiparesh dhe përcakton ndikimin e tyre nga ana statistikore në strukturën mendore. • Catell përcakton 16 tipare të personalitetit (16personality factors), dhe në sajë të kombinimit të tyre bën analizën faktoriale.

Guilford • Teoria e tij multifaktoriale të strukturës së intelektit • Studimet mbi kreativitetin

Hans Eysenck • Ndërtoi një model global të personalitetit, duke përfshirë dhe përbërësit biogjenetikë • Modeli i tij ka një numër të reduktuar dimensionesh, të cilat janë tre: ekstroversion, neuroticizëm dhe psikoticizëm • Studimi i personalitetit koinçidon me studimin e temperamentit dhe inteligjencës të cilave u atribuon një bazë solide gjenetike.

Cloninger • Merr në konsideratë derivatët biologjikë a) kërkimi i të resë b) shmangia e situatës së pakënaqshme (evitimi i dëmit) c) varësia nga rikompensimi

Wiggins • Propozon një model rrethor të tipareve ndërpersonale me dy akse kryesore: a) aktivizim-pasivitet, dhe b) afrim-largim ndaj të tjerëve • Këto dy strategji motivacionale furnizojnë koordinatat për të kuptuar sjelljen ndërpersonale. Kombinimi i tyre sjell 8 lloje relacionesh ndërpersonale ku nuk ekziston ekuilibri por, aty ku një dimension është më i përqëndruar, atij i korrespondon ai lloj tipari i personalitetit.

Big Five • 5 faktorë: • Ekstroversion-introversion • Socializim-asocializim • Ndërgjegjshmëri-pandërgjegjshmëri • Stabilitet emotiv-instabilitet • Kultura (ose intelekti, ose prirje për eksperienca) - mungesë interesi ndaj të resë

Millon • Ndërton personalitetin në tre pole: • Aktiv-pasiv • Vetja-objekti • Kënaqësi-pakënaqësi

Teoritë konjitivo-sociale etj. • Teoritëme karakterkonjitiv, bihejvioristdheevolutiv • Piaget, Vygotskij, Bowlbyqëkanëdhënëkontributin e tyre me teoritëpërzhvilliminevolutivdhekonjitivtëfëmijës

Bowlby • Teoria e atashimit • Kjo teori vë theksin tek ideja se ekziston një tendencë e parëlindur në qënien njerëzore që kërkon pranë një figurë mbrojtëse si pikë referimi në situata rreziku, frike, tensioni etj. • Nuk eshte e lidhur me eksperienca të kaluara të realizimit të një nevoje primare, por, paraqet një nevojë primare. Fëmija ndonjëherë nuk kërkon nënën për t’u ushqyer por, për të marrë ngrohtësi, siguri, mbrojtje

Mary Ainsworth • Strange Situation • Kjo teknikë përbëhet nga 8 lloje dipendencash që përshkruajnë gjëndjen e fëmijës gjatë dipendencës nga e ëma. • Në bazë të llojit te varësisë që fëmija krijon në sajë të lidhjes me të ëmën formohet baza për personalitetin e ardhshëm.

Mary Main • Adult attachment interview, AAI, intervista e dipendencës e adultit. • Teori të dipendencës, për moshat madhore, ose adulte. • Bëhet fjalë për një investigim tek pacienti të historisë së eksperiencave të tij fëminore dhe të rolit që ato luajnë në personalitetin e personit në moshë madhore.

Teorite bihejvioriste • Watson, Tolman, Hull etj • Hiqnin dorë nga introspeksioni dhe bazoheshin në formimin e personalitetit tek sjellja dhe eksperienca

Bandura • Teoria e konjicionit social • Sjellja konfigurohet si një ndërthurje e ambientit, personit dhe sjelljes së tij. Karakteristika të teorisë së tij ishin imitimi dhe modelimi.

Staats • personaliteti formohej nga ndërthurja e tre fushave • linguistike-konjitive • emotive-motivacionale • senso-motore

Neisser • “Njohuri dhe realitet” • 5 variante të vetes: • vetja ekologjike • vetja ndërpersonale, • vetja kohore, • vetja personale (private), • vetja konceptuale

Teoritë e tipareve, faktorëve etj.