MITOLOGIA GRECKA

1. MITOLOGIA GRECKA Arleta Szychiewicz-Łypko

2. AfrodytaNajpiękniejsza bogini na Olimpie. Córka Zeusa. Urodziła się z piany morskiej na Cyprze. Żona Hefajstosa. Matka Erosa, Hermafrodyty i Eneasza. Bogini piękna, miłości, rozkoszy. ApolloSyn Latony i Zeusa. Brat-bliźniak Artemidy (Artemis). Lekarz "schorzeń ciała i duszy". Bóg słońca, światła, wróżb, wyroczni i nagłej śmierci. Opiekun sztuki, muzyki, piękna i poezji. Za jego atrybuty uważa się łuk i lirę. Posiadał 9 muz: Bogowie greccy (A) • Kalliope (Pięknolica) - muza pieśni bohaterskiej, trzyma rylec i tabliczkę do pisania, • Klio (Głosząca sławę) - zajmuje się historią i ma zwój pergaminu, • Euterpe (Radosna) - patronka liryki, gra na flecie, • Taleja (Rozkoszna) - pokazuje maskę komiczną jako muza komedii, • Melpomene (Śpiewająca) - jest muzą tragedii i poznać ja można po smutnej masce, którą jej dają za godło, • Terpsychora (Kochająca taniec) - z wielką lirą w ręku uczy ludzi tańca, • Erato (Umiłowana) - na małej cytrze wygrywa pieśni miłosne, • Polihymnia - chodzi w głębokiej zasłonie, jakiej używało się przy obrzędach religijnych, albowiem zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni pobożne, • Urania (Niebiańska) - dźwiga globus astralny, gdyż jej dziełem jest gwiazdy.

3. Bogowie greccy (A) • AresSyn Zeusa i Hery. Ojciec Erosa. Bóg wojny i armii. Kłótliwy i brutalny. Poświęcono mu psa, wilka i sępa. • Artemida (Artemis)Córka Latony i Zeusa. Siostra-bliźniaczka Apolla. Odznaczała się niezwykle brutalnymi zemstami, szczególnie na mężczyznach, którzy byli nią zafascynowani. Dziewicza bogini księżyca, lasu, zwierzyny łownej, łąk, myśliwych. Jej atrybutami był łuk i strzały w kołczanie. • AsklepiosSyn Apolla. Ojciec Machaona Podalejriosa i Higiei. Uczeń centaura Chirona. Bóg sztuki lekarskiej. Jego atrybutami są: wąż (jako symbol ozdrowienia) oplatający laskę podróżną, czara z lekarstwem. • AtenaAlbo Pallas Atena, Pallada. Najukochańsza córka Zeusa. Wyszła z głowy ojca w pełnej zbroi. Dziewicza bogini mądrości, sztuki wojennej, nauki. Opiekunka Aten (główny ośrodek jej kultu), drzew oliwnych, tkactwa i rzemiosła. Jej atrybutem była sowa, ze względu na wielką wiedzę jaką posiadała Atena.

4. Bogowie greccy (D..E) • DemeterCórka Kronosa i Rei. Siostra Zeusa, Hadesa, Posejdona, Hery i Hestii. Nieszczęśliwa matka Persefony i Plutosa. Bogini roli, ziemi, pól uprawnych, urodzaju, pór roku. Opiekunka życia osiadłego, ładu społecznego, bogactwa. Przedstawiana z bukietem kłosów zbóż w ręku. • DionizosSyn Zeusa i Semele. Inaczej Bakchos lub Bachus. Bóg ekstazy, wina i winnej latorośli. Opiekun pijaków. Ku jego czci urządzono teatr grecki. Posiadał własne święto - Dionizje. Wyobrażany w otoczeniu satyrów, sylenów i menad. • EosCórka Hyperiona i Tei. Siostra Heliosa i Selene. Matka wiatrów: Zefira, Boreasza i Eurosa oraz Gwiazd.

5. Bogowie greccy (E..H) • ErosSyn Afrodyty i Aresa. Bóg miłości i patron zakochanych. Przedstawiany jako grube, tłuste niemowlę z łukiem i strzałą, którą godzi w zakochanych, by ich ze sobą złączyć. • ErynieUrodzone z krwi Uranosa. Boginie o wężowatych splotach zamiast włosów. Mścicielki m.in. przelanej krwi. Symbol zemsty. Opiekunki ziemi uprawnej i owocującej, zwane eumenidami. • HadesSyn Kronosa i Rei. Brat Zeusa, Posejdona, Demeter, Hery, Hestii. Mąż Persefony (Kory). Władca podziemia i zmarłych, przez co często wzbudzał w ludziach lęk. Panował w Hadesie - miejscu, do którego udają się dusze po śmierci. Poświęcano mu narcyzy i cyprysy oraz ofiary z czarnych owiec. • HefajstosSyn Zeusa i Hery. Mąż Afrodyty. Opiekun ognia, kowali i złotników. Pracował całymi dniami w kuźniach w głębi Etny. Przedstawiany jako kulawy bóg i w odróżnieniu od pozostałych - brzydki i stary, z młotem lub obcęgami w ręku.

6. Bogowie greccy (H) • HeraCórka Kronosa i Rei. Siostra Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter. Żona i siostra Zeusa. Matka Hefajstosa, Hebe i Aresa. Władczyni Olimpu i nieba. Była bardzo zazdrosna o liczne kochanki swojego męża. Opiekunka małżeństw i wierności małżeńskiej. Patronka kobiet zamężnych. • HeliosSyn Hyperiona i Tei. Brat Selene i Eos. Bóg słońca, źródeł światła i życia. Regulował bieg dnia. Świadek wszystkich czynów i mściciel występków. Wyobrażany w złotym rydwanie zaprzężonym w cztery białe rumaki. Ośrodkiem kultu był Rodos. • HermesOjciec Pana. Posłaniec bogów i przewodnik dusz do świata zmarłych. W młodości wygnany z Olimpu za drobne kradzieże, później wrócił do łask bogów. Opiekun kupców, złodziei, wynalazców, poetów, podróżnych, pasterzy i ich stad. Wyobrażany w kapeluszu podróżnym, w uskrzydlonych sandałach, z kerykejonem w ręce lub jako "dobrego pasterza" z owieczką na ramionach. • HestiaCórka Kronosa i Rei. Siostra Zeusa, Posejdona, Hadesa, Demeter. Ślubowała pozostanie w dziewictwie. Ją pierwszą wzywano w przysięgach i jej pierwszej składano ofiary. Patronka ogniska domowego, rodziny, sierot i wdów.

7. Bogowie greccy (H..K) • HoryCórki Zeusa i Temidy. Siostry mojr. Trzy bóstwa ładu w przyrodzie (czyli pór roku) i społeczeństwie ludzkim: Eunomia ("praworządność"), Dike ("sprawiedliwość"), Ejrene ("pokój"). Wyobrażane w postaci młodych dziewcząt z kwiatami w ręku. • HymenBóstwo weselne. Opiekun młodych małżeństw. Wyobrażany w postaci uskrzydlonego młodzieńca z pochodnią weselną, wieńcem kwiatów lub welonem w ręce. • HypnosSyn Nocy i Ereba. Brat-bliźniak Tanatosa. Uosobienie snu. Wyobrażany ze skrzydłami u ramion i kwiatem maków ręce. • IrisUosobienie tęczy. Skrzydlata posłanka Zeusa i Hery do ludzi. • KronosTytan. Najmłodszy syn Gai i Uranosa. Brat i mąż Rei. Pokonał ojca, który nałożył na niego klątwę, że jego syn także odbierze mu władzę. Połykał swoje potomstwo: Herę, Hestię, Demeter, Posejdona, Hadesa. W skutek spisku Rei został obalony przez Zeusa, najmłodszego syna. Ojciec bogów.

8. Bogowie greccy (L..N) • LatonaTytenida. Matka Artemidy i Apolla. Prześladowana przez Herę jako miejsce porodu wybrała wyspę Delos - późniejszy ośrodek kultu obojga dzieci. • MojryCórki Zeusa i Temidy. Siostry hor. Trzy boginie losu: Lachesis znaczyła snucie, Kloto przędła, Atropos przecinała nić życia ludzkiego. • NemezisUosobienie gniewu bogów i kary, spadającej na ludzi butnych i przekraczających wyznaczone im granice. Według jednej z wersji mitu, Nemezis pod postacią gęsi w związku z Zeusem jako łabędziem zniosła jajko, przekazane później Ledzie, z którego wykluła się Helena. • NikeSkrzydlata bogini zwycięstwa (w bitwach, sporcie lub sztuce). • NimfyUosobienie sił żywotnych przyrody i jej piękna. Driady i hamadriady to nimfy drzew. Oready zalicza się do nimf gór. Nimfami źródeł są najady. Nereidy i Okeanidy to nimfy morza. Są śmiertelne, ginęły wraz ze swoim środowiskiem.

9. Bogowie greccy (N..P) • NiobeCórka Tantala. Żona Amfiona. Chełpiąc się swoim licznym potomstwem, obraziła Latonę, w obronie której stanęły jej dzieci: Artemida i Apollo, godząc strzałami z łuku dzieci Niobe. Rozpaczającą Niobe Zeus zmienił w skałę. • PanSatyr: pół-koźle, pół-człowiek. Syn Hermesa. Bóg pasterzy i opiekun ich stad. Wynalazca syryngi, nazwanej imieniem ukochanej (była nią Syrinks). Rozgniewany, krzykiem wzbudzał wśród ludzi i zwierząt lęk ("strach paniczny") i wywoływał popłoch ("panikę"). • PersefonaInaczej Kora. Córka Demeter i Zeusa. Żona Hadesa, przez którego została uprowadzona po zerwaniu zakazanego kwiatu - narcyza. Okres wegetacji roślin spędzała na ziemi z matką, a resztę czasu w Hadesie. • PosejdonSyn Kronosa i Rei. Brat Zeusa, Hadesa, Demeter, Hestii i Hery. Mąż Amfitryty. Władca oceanów, jezior, portów i mórz. Opiekun żeglarzy, którzy modlili się do niego o spokój na morzu, i rybaków. Przedstawiany na rydwanie unoszącym się na falach z trójzębem w ręku, którym wzburzał i uciszał wody, kruszył skały.

10. Bogowie greccy (P..Z) • PsycheŻona Erosa. Królewna, która z powodu swojej urody była prześladowana przez Afrodytę. • ReaTytanida. Córka Gai i Uranosa. Żona i siostra Kronosa. Nazywana "matką bogów". • SatyrowieBóstwa natury. Półludzie-półkozy. Stali towarzysze Dionizosa. • SeleneCórka Hyperiona i Tei. Siostra Eos i Heliosa. Bogini księżyca. Przypisywano jej wpływ na stan zdrowia, życie seksualne i praktyki magiczne. Wyobrażana na rydwanie zaprzężonym w konie lub woły. • SyleniBóstwa przyrody pokrewne satyrom. Istoty dwunożne o kształtach półkoni-półludzi. TanatosSyn Nocy i Ereba. Brat-bliźniak Hypnosa. Uosobienie śmierci. Przedstawiany w postaci uskrzydlonego młodzieńca ze zgaszoną pochodnią w ręce. • ZeusNajważniejszy z bogów. Syn Rei i Kronosa, zabił ojca i uwolnił połknięte przez niego rodzeństwo: Posejdona, Hadesa, Hestię, Demeter i Herę (także żona). Władca Olimpu. Posiadał liczne potomstwo. Opiekun królów i ładu na świecie. Pan i stwórca ziemi, nieba i burzy. Jego gniew szczególnie wzbudzali ludzie, którzy składali fałszywe przysięgi. Przedstawiany z piorunem w ręku. Za jego świętego ptaka uważa się orła, a za drzewo - dąb. Głównym miejsce kultu: Dodona i Olimpia.

11. Mity Mitem nazywamy historię prawdziwą, mającą pozorną historyczność i opowiadającą o powstaniu świata, bogach, legendarnych bohaterach. Ze względu na treść mity dzielimy na: - teogoniczne - o narodzinach bogów - kosmogoniczne - o powstawaniu świata - antropogeniczne (antropogenetyczne) - o powstaniu człowieka - eschatologiczne - o przeznaczeniu świata i człowieka - soteriologiczne - o zbawieniu człowieka - geneaologiczne - o pochodzeniu społeczności, rodów, norm moralnych, obyczajów, instytucji, obrzędów Mity mają ukryte znaczenia. Ich struktura dzieli się na dwie warstwy: dosłowną (treść anegdoty, opowiedzianej historii) oraz ukrytą, zawierającą uniwersalne przesłanie. Taką "równoległość" zawartych w utworze treści nazywamy "paralelą".

12. ”Miticzne” frazeologizmy • węzeł gordyjski - trudny problem • puszka Pandory - źródło nieszczęść • nić Adrianny - nieoczekiwana pomoc • syzyfowa praca - bezsensowny, daremny trud • stajnia Augiasza - nieład, bałagan • pięta Achillesa - słaby punkt • róg Amaltei - dobrobyt, obfitość

13. ”Mityczne” archetypy • czułość matki (Demeter) • zbuntowanego wobec bogów społecznika (Prometeusz) • marzyciela (Ikar)