درياچه اروميه

1. درياچه اروميه

2. اهميت ويژه پارك ملي درياچه اروميه درياچه اروميه يكي از مناطق حافظت شده مهم جهان است و شايد در دنيا كمتر جایي بتوان يافت كه به اندازه درياچه اروميه مورد توجه متوليان محيط ‌زيست خارجي قرار گرفته باشد. ـ درياچه اورميه و حريم آن به عنوان يكي از چهارده پارك ملي مشمول محدوديتهائي ويژه است. ـ يونسكو در برنامه جهاني "انسان و بيوسفر" يا "انسان و زيستكره" («MAB»Man and Biospher) نه نقطه را براي حفاظت موكد انتخاب كرده كه يكي از آنها درياچه اورميه مي‌باشد. ـ كنوانسيون رامسر، كه در سال 1349 برگزار گرديده و 120 كشور به آن پيوسته‌اند، 20 تالاب پراهميت را در دنيا براي حفاظت موكد برگزيده كه درياچه اورميه يكي از آن جمله است. ـ بانك جهاني از چند سال پيش اعتباري براي "بهسازي آبياري" در 4 نقطه ايران، شامل بهبهان، نكا، مغان و زرينه‌رود اختصاص داده و به مسائل بخش جنوبي حوضه درياچه اورميه توجهي ويژه دارد. ـ پس از كنفرانس سازمان ملل متحد درباره توسعه زيست‌محيطي (UNCED) با شركت 180 كشور تحت عنوان "مجمع سران زمين" در شهر "ريو و ژانيرو" و در سال 1992، صدور اعلاميه ريو (Rio Declaration) در سال 1994و فعال شدن طرح "تسهيلات زيست‌محيطي جهاني" («GEF» Global Environment Facilities) مقرر گرديده است كه در قبال كوشش براي حفاظت محيط‌زيست و رعايت مفاد اعلاميه ريو، امكاناتي در اختيار كشورهاي در حال توسعه قرار داده شود.در چارچوب GEF، كارشناسان مربوطه از ايران بازديد كرده، اولين منطقه‌اي را كه مناسب تشخيص داده وقابل حفاظت دانسته‌اند، حوضه درياچه اروميه بوده است. در تير ماه سال 1380 كارگاهي در اورميه تحت عنوان "راه‌حل اكوسيستمي براي مديريت درياچه اروميه" برگزار گرديد. برگزاري "اولين همايش درياچه اورميه" در شهريور سال 1380 در دانشگاه اورميه را نيز مي‌توان قدمي مثبت دراين راه ارزيابي كرد(محمدي، 1383).

3. ويژگي‌هاي پارك ملي درياچه اروميه - درياچه اروميه داراي102 جزیره كوچك و بزرگ است كه هر يك تامين‌كننده بخشي از نيازهاي حياتي درياچه به شمار مي‌روند. جزاير قويون داغي به وسعت 3175 هكتار، ائششك داغي به وسعت 2550 هكتار، اسپير با وسعت 1250 هكتار و آرزو به وسعت 500 هكتار از مهمترين ايستگاه‌هاي حيات‌وحش درياچه‌اند كه به دليل برخورداري از ويژگيهاي زيستي و جاذبه‌هاي گردشگري، داراي ارزش جهاني مي‌باشند.پوشش گياهي جزاير و اراضي ساحلي از منابع مهم تامين‌كننده غذاي حيات وحش و دام اهلي محسوب مي‌شودو در تثبيت اراضي تاثير قابل توجه داشته و با تلطيف منظر، جاذبه‌هاي گردشگري را افزايش مي‌دهد.منابع آب جزاير، كه مورد استفاده حيات وحش قرار مي‌گيرد محدوداست، فقط در سه جزيره قويون داغي، ائشك داغي و اسپير چشمه‌هائي با آبدهي محدود موجود است(محمدي،1383).

4. - درجزاير پارك ملي اورميه، چند نوع از پستانداران بزرگ شامل قوچ، ميش، گوزن و پلنگ وهمچنين پستانداراني كه در كنترل بيولوژيكي حشرات نقش دارند، نظير خفاش و موش، وجود دارند. خزندگان و پرندگان نيز در جزاير و تالابهاي ساحلي زندگي مي‌كنند كه بخشي از پرندگان بومي و بخشي ديگر مهاجرند. تاكنون حدود 27 نوع پرنده خشكزي و بيش از 33 نوع از انواع پرندگان مهاجر شناسايي شده‌اند كه از آن جمله مي‌توان كبك بومي خشكزي و پرندگان آبزي و آبچر مهاجر نظير فلامينگو، پليكان، اردك نوك قاشقي، آنقوت، كاكائي معمولي و كاكائي صورتي را نام برد كه در دوره‌اي از سال از جزاير درياچه به عنوان مأمن مطمئن براي لانه گزيني، استفاده می کنند. بررسيهائي كه به منظور آشنائي با زندگي اين پرندگان، با حلقه‌‌گذاري انجام مي‌گيرد، اهميت جهاني اين زيستگاه‌ها را نشان داده‌اند و حاكي از آن است كه اين پرندگان در سطحي وسيع از كره زمين پراكنده مي‌شوند. از جمله فلامينگوهاي حلقه‌گذاري شده را در محدوده‌اي كه از شمال روسيه تا منتهي‌اليه جنوب سودان، سومالي و اتيوپي و از شرق هندوستان تا غرب ليبي گسترده است، مشاهده كرده و گرفته‌اند. - در آب شور درياچه چند نوع جلبك از جمله جلبكی به نام "آنترو مورفا" (Enteromorpha) و نوعي از سخت‌پوستان آبزي به نام آرتميا اورميانا (Artemia Urmiana) زندگي مي‌كنند كه جلبك‌هاي مزبور صرف تغذيه آرتميا و آرتميا خود صرف تغذيه پرندگان مهاجر نظير فلامينگو مي‌شود و اين روند در طي اعصار و قرون چنان نظمي يافته است كه چرخه حيات اين زيستمندان تداوم يابد. به طور بديهي، به هم خوردن چرخه زندگي هر يك از اين آبزيان مي‌تواند چرخه زندگي ساير زيستمندان را مختل كند. - با عنايت به ويژگي‌هاي فوق، درياچه اورميه همراه با مجموعه تالابها و رودخانه‌هاي مجاور، نظام زيستي پهناوري به وجود آورده است كه ارزشهاي والاي زيست‌محيطي دارد ودر عين حال مي‌تواند، مشروط به رعايت ضوابط حفظ محيط ‌زيست،به منظورهاي تفريحي و تفرجي و اقتصادی مورد بهره‌برداري قرار گيرد(محمدي، 1383).

5. A- نمايي از جزيره عثمان يوموروغي B- نمايي از جزيره زيباي اسپير -Cنمايي از جزيره كبودان D- نمايي از جزيره ائششك -Eنمايي از جزيره قويون داغي F- حيات وحش در جزاير درياچه B A D C E F

6. موقعيت گسلهاي اصلي موثر در تشكيل درياچه اروميه(برگرفته از F.Mehralizadeh )

7. موقعيت گسلهاي اصلي موثر در تشكيل درياچه اروميه به همراه demارتفاعي منطقه (برگرفته از F.Mehralizadeh )

8. ويژگيهاي مرفولوژيکي و فيزيوگرافي درياچه اروميه(محمدي،1384)

9. موقعيت جغرافيايي درياچه اروميه (محمدي،1384)

10. مهمترينرودخانههاي منتهي به درياچه اروميه (محمدي،1384)

11. پتانسيل هاي اقتصادي درياچه اروميه - استحصال نمك از درياچه - باعنايت به اينكه هر سال مقداري قابل توجه نمك وارد درياچه مي‌شود، مي‌توان با استحصال نمك از درياچه، حداقل به همان مقدار كه ساليانه نمك وارد درياچه مي‌شود(حدود 2 تا 5/2 ميليون تن در سال)، به ويژه نمك‌هاي پتاسيم و منيزيم، به اقتصاد منطقه ياري رساند. البته در حال حاضر، استحصال نمك از درياچه به طور محدود، به روش حوضچه‌هاي تبخير سنتي صورت مي‌گيرد ولي در مقام مقايسه با مقدار نمكي كه مي‌توان از درياچه برداشت كرد، نمك جمع‌آوري شده به روش سنتي، بسيار كم است. البته دراين موراد بايد محدوديت‌هاي زيست ‌محيطي ملي و بين‌المللي رعايت شوند ولي نبايد، نه در بهره‌برداري بي‌بند و بار و بي‌ضابطه، و نه در اعمال ضابطه‌هاي بازدارنده، زياده‌روي نمود و توجه داشت كه توسعه پايدار منوط به ايجاد تعادلي پايدار بين نيازهاي جوامع انساني و ضرورتهاي حفظ محيط ‌زيست است. مطالعات و کارهای اجرایی صورت گرفته برای استحصال نمک بصورت مدرن و صنعتی از دریاچه ارومیه بدین شرح است در سال 1338 وزارت صنايع و معادن وقت از يك متخصص تاسيسات استحصال املاح بحرالميت به نام Block جهت بررسي منابعوتعليم کادر فنی برای دریاچه ارومیه دعوت به عمل آورد و وي توليد سالانه 50 هزار تن پتاس را از درياچه اروميه پيشنهاد كرد. شركت پتروشيمي ايران در سال 1335 بررسي تركيب شيمياييآب درياچه اروميه را به منظور تامين نمك مورد نياز انجام داد. طرح بررسي املاح با ارزش درياچه اروميه باحمايت مالي سازمان بنياد مستضعفان و توسط مهندسين مشاور انرژي و صنعت در سال 1367 انجام گرفت. نمونه‌برداري از آب درياچه اروميه و بررسي نظري روش‌هاي استحصال املاح درياچه اروميه طرح اصلي عمليات طرح مزبور بوده است. - املاح قابل استحصال درياچه اروميه بعداز طي فرايندهاي تبخير خورشيدي و تصفيه شامل نمك طعام، پتاس، تركيبات منيزيم، سديم و برم است. كه هر كدام از املاح مذكور خود طي فرايندهاي تكنولوژيكي مي‌توانند به توليد ساير مواد شيميايي باارزش نظير اكسيد منيزيم، منيزيم فلزي، اسيد كلريدريك، كلر،برم و غيره منتهي شوند(طلوعي، 1374).

12. 1- پتاس در درياچه اروميه به صورت كانيهاي كاينيت و كارناليت قابل استحصال است، كاينيت بعد از طي پروسه‌هاي شيمايي معدني به سولفات پتاسيم تبديل مي‌شود. البته فرايند استحصال مي‌تواند طوري طراحي شود كه كلرو پتاسيم نيز از شوراب اروميه استحصال گردد. مصرف سولفات پتاسيم به عنوان كود شيميايي براي كشاورزان به مراتب بيشتر از كلروپتاسيم مي‌باشد. 2- سولفات دو سود از ديگر املاح قابل استحصال شوراب اروميه است. سولفات دو سود به صورت كاني میرابيليت در حوضچه‌ها تشكيل شده و طي فرايندهاي شيميايي خاصي به سولفات دو سود تبديل مي‌شود.سولفات دو سود درصنايع كاغذ سازي و شوينده های صنعتی مورد استفاده قرار مي‌گيرد 3- تركيبات منيزيم موجود در شوراب درياچه را مي‌توان مستقيماً به صورت سولفات و كلرو منيزيم استحصال كرد. اين مواد در تهيه كود، صنايع دارويي، سيمان‌هاي مخصوص و موادشيميايي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. اكسيدمنيزيم به عنوان محصول غيرمستقيم شوراب درياچه بوده و از اکسید شدن كلرو منيزيم توليد مي‌شود.مصرف اصلي اكسيد منيزيم در تهيه انواع مگنزياي نسوز مي‌باشد 4- برم از شوراب پتاس يا حوضچه بيشوفيت بعد از طي فرايند شيميايي خاص توليد مي‌شود. برم و مشتقات آن در صنایع رنگ سازي، عكاسي، چاپ، ضدعفوني و تصفيه آبها و فاضلاب‌ها، صنايع دارويي، باطري سازي و به عنوان روتاردر (Retarder) مورد استفاده قرار مي‌گيرد. شوراب اروميه مي‌تواند به عنوان مهمترين منبع توليد برم كشور محسوب گردد. 5- نمك طعام يا كلرو سديم مهمترين و از نظر كمي بيشترين محصول فرايند استحصال املاح از درياچه اروميه مي‌باشد. گرچه تصور عموم ازكاربرد كلرو سديم مربوط به مصرف خوراكي آن است. لیكن امروزه در كشورهاي صنعتي 55% مصرف توليد نمك در صنایع شيميايي مورد استفاده قرار مي‌گيرد و تاكنون بيش از 14000 مورد مصرف براي نمك طعام شناخته شده است.نمك طعام علاوه بر مصارف خوراكي و طبي در تهيه كلر، سدیم، فلز سديم در صنايع سراميك، تهيه مواد دارويي، عكاسي و غيره حائزاهميت است(طلوعي، 1374).

13. آب درياچه اروميه مطابق بررسي‌هاي هيدرو شيميايي دررده شورابهاي ((Na,Mg,So4,cl قرار داشته و از نظر غلظت نيز در سال‌هاي مختلف بسيار متغيربوده است. ميانگين وزن باقيمانده خشك آب درياچه ارومیه براساس اطلاعات موجود در سال‌هاي مختلف بين 150 تا 400 گرم بر ليتر است. تاسيسات استحصال املاح درياچه اروميه مي‌تواند به عنوان صنعت مادر با صنايع پتروشيمي مقايسه گردد.زيرا واحدها و صنايع جانبي نظير صنايع شيميايي، متالوژي، دارويي،معدني و بسياري از صنايع ديگر به عنوان مصرف‌كننده املاح درياچه اروميه مي‌توانند توسعه قابل توجهي پيدا كند.فرايند استحصال املاح متكي به انرژي خورشيدي و شوراب غني از مواد معدني درياچه اروميه است. مناطق دشتگون و وسيع موجود در سواحل شرق وجنوب درياچه از نظر مشخصات مهندسي و موقعيت تجاري براي احداث تاسيسات استحصال املاح مناسب به نظر مي‌رسند. احداث تاسيسات استحصال املاح به ويژه استحصال املاح از درياچه اروميه نه تنها درامر گتسرش واحدهاي صنعتي وتوليدي اهميت دارد، بلكه مي‌تواند موجب توسعه مراكز پژوهشي و تحقيقات كاربردي در مورد درياچه‌هاي شور و شورابهاي زيرزميني گردد(محمدي، 1383). - هم اکنون استحصال املاح از شوراب دریاچه بانويل درنوادا و درياچه بزرگ نمك درايالت یوتا، آلبرت ويكتور در هندوستان، شوراب‌ها و تلخاب‌هاي توركيه (تموز، توزلا، آجي‌گول، پولوك، تزراكان) صورت می گیرد(محمدي، 1384).

14. ذخایر آرتیمیای دریاچه ارومیه - تجارب حاصل از فعاليت‌هاي سالهاي اخير نشان مي‌دهند كه مي‌توان از پرورش ميگوي آب شور "آرتيمیا سالينا" در درياچه، به عنوان يك فعاليت اقتصادي سودآور، بهره جست. آرتیمیا آبزی کوچک و ظریفی است که به شاخه بند پایان تعلق دارد.به آرتیمیا خرچنگ لب شور و میگوی آب شور نیز اطلاق می شود.اولین گزارش مربوط به وجود آرتیمیا در دریاچه ارومیه توسط گانتر(Gunther) در سال 1899 میلادی ارائه شد و پژوهشگران آن را آرتیمیا سالینا نامیدند. اما در سال 1368 در پی بررسی های دکتر آذری ناکامی ژاپنی مشخص شد که آرتیمیای در یاچه ارومیه ، گونه ای ویژه ومخصوص این دریاچه است.از این رو این گونه آرتیمیا، آرتیمیا اورمیانا(Artemia Urmiana) نامیده شد. - برای تعیین میزان ذخایر آرتیمیای دریاچه ارومیه ،قرارداد پژوهشی از سوی شیلات ایران با دانشگاه "گنت" بلژیک منعقد و کارهای اجرایی آن در سال 1373 شروع شد.نتایج پژوهش نشان می دهد،میانگین میزان کل تولیدات توده زنده و تخم مقاوم آرتیمیا اورمیانا در طی یک سال حدود 400 هزار تن بصورت وزن تر و3200 تن بصورت وزن خشک بر آورد شده است. این تولید سالانه، حداقل نزدیک به 10 میلیارد دلار ارزش دارد. بر اساس پژوهش ها اگر تنها 1% آرتیمیای بالغ را بصورت زنده یا 10% آن را بصورت منجمد و یا 10% تخم مقاوم تولید شده مورد بهره برداری قرار گیرد، حداقل رقمی نزدیک به 100 میلیون دلار در سال در آمد ارزی خواهد داشت.که در این صورت آذربایجان دومین تولید کننده آرتیمیای جهان بعد از آمریکا معرفی خواهد شد(محمدي، 1383).

15. مراكز درماني و استراحتگاه‌ها - از ديرباز، اهالي آذربايجان متوجه خاصيت درماني آب و لجن درياچه اورميه و چشمه‌هاي معدني اطراف درياچه بوده و از آنها استفاده نموده وحتي در برخي نقاط نظير بندر شرفخانه، تاسيساتي ابتدايي براي اين منظور احداث كرده‌اند. بيمارستان شوروي در تهران در سالهاي 1340 و 1335، با استفاه از لجن درياچه به معالجه بيماران مي‌پرداخت.اگر با رعايت ضوابط بهداشتي و زيست‌محيطي، مراكز درماني و ساناتوريو م هائي در سواحل درياچه بنا نهاده شوند، مي‌توانند در تعامل و عملكردي مشترك با صنعت گردشگري، منبع درآمدي قابل ملاحظه‌براي منطقه باشند(محمدي، 1383).

16. حوضچه هاي استحصال نمك به روش سنتي

17. حوضچه هاي استحصال نمك به روش سنتي و مدرن در سواحل جنوب شرق درياچه

18. حوضچه هاي استحصال نمك به روش سنتي در سواحل جنوب شرق درياچه

19. حوضچه هاي استحصال نمك به روش مدرن در سواحل جنوب شرق درياچه

20. تغييرات سطح آب درياچه اروميه - تغييرات سطح آب درياچه اروميه يكي از مسائل مهم بزرگترين درياچه فوق اشباع از نمك جهان از لحاظ وسعت و دومين درياچه جهان از لحاظ ميزان شوري(بعد از بحر الميت)مي باشد. - مهمترين عامل در ايجاد تغييرات سطح آب درياچه، تغيير در شرايط آب و هوايي مي باشد. بگونه اي كه سطح آب درياچه سالانه در طي فصول زمستان و تابستان به مقدار 1 متر در نوسان مي باشد. - در كنار عامل بالا مي توان به عوامل تاثير گذار بشر مانند ايجاد بزرگراه شهيد كلانتري در وسط درياچه، ايجاد سدها و آب بندها بر روي رودخانه هاي تغذيه كننده درياچه و ... بر روي تغييرات سطح آب درياچه اشاره نمود. - ميزان تغييرات سطح آب درياچه بر اساس آمارهاي موجود در 80 سال اخير بسيار شديد بوده و نمودارهاي تغييرات سطح آب درياچه نشانگر تلورانس 7 متري براي اين درياچه است. كه متاسفانه اغلب تغييرات در جهت كاهش سطح آب درياچه بوده است(بيش از 5- متر نسبت به سطح صفر درياچه يا 1276 متر از سطح آبهاي اقيانوس) - در 80 سال اخير بيشترين سطح آب درياچه در سال 1374 بوده و به 1278.48متر (2.48+ متر) رسيد. كمترين سطح آب درياچه نيز در 2008 و به ميزان 1271 متر(5- متر) مي باشد. سطح آب درياچه همچنين در سال 1340 نيز كاهش شديد داشته و به 1272.71 متر (3.29- متر) رسيده است. - ميزان اين تغييرات از 2008-1998 (در 10-11 سال اخير) بسيار شديد بوده بگونه اي كه درعرض ده سال اخير سطح آب درياچه نسبت به سطح اساس(1276 متر) بيش از 5 متر كاهش داشته است. كه در اين مورد بغيير از تغييرات آب و هوايي، عوامل انساني مانند ايجاد سدها و آب بندها و ... نيز بطور قطع تاثير گذار مي باشند.

21. برگرفته از گزارشات داخلي وزارت راه

22. تغييرات سطح آب درياچه اروميه از 1993 تا 2001 بر گرفته از (Alesheikh et al., 2004)در طي 3 سال سطح آب درياچه بيش از 2 متر كاهش يافته است.

23. تغييرات سطح آب درياچه اروميه از 1993 تا 2009 بر گرفته از (NASA)آخرين برداشت ارتفاع سطح آب درياچه 27 June,2008در طي 10 سال اخير سطح آب درياچه 5 متر كاهش يافته است.

24. 1 May, 1985 برگرفته از(NASA) 3 March, 1990 برگرفته از(NASA)

25. August, 1998 بر گرفته از (Alesheikh et al., 2004) 16 September, 2000 برگرفته از(NASA)

26. 23 August,2002 برگرفته از(NASA) November, 2003 برگرفته از(NASA)

27. تغييرات سطح آب درياچه در سالهاي 1989 و 1998 بر گرفته از (Alesheikh et al., 2004)

28. سطح آب درياچه در سال 2001 و نقشه خطوط ساحلي درياچه در طي سالهاي 1989،1998،2001 بر گرفته از (Alesheikh et al., 2004)

29. مناطق پراكنش آرتميا اورميانا در درياچه اروميه (تصوير چپ) برگرفته از(Ahadnejad Reveshty) در اثر كاهش سطح آب درياچه، اولين مناطقي كه خشك شده و به نمك زار تبديل مي شوند درست مطابق با محل توزيع و پراكنش آرتميا اورميانا مي باشد.

31. Tebriz احداث بزرگراه بستري براي مطالعات درياچه شناسي با احداث بزرگراه شهيد كلانتري، مطالعات فني مهندسي بر روي بستر درياچه جهت احداث پل اين بزرگراه انجام گرفت كه بخشي از اين مطالعات تهيه مغزه هايي از رسوبات بستر درياچه بود. از محل پل يزرگراه (1400 متر طول پل)، 3 مغزه به طول 100 متر و 1 مغزه به طول 40 متر تهيه گرديد. BH2 CB8 BH3 CB16 BH1 CB2 BH4 CB25 N Urmiyeh 100 400 400 200 200 N=37˚/47'/43.3" E=45˚/22'/48.7" N=37˚/47'/27.0" E=45˚/22'/10.2" N=37˚/47'/37.5" E=45˚/22'/35.1" N=37˚/47'/32.5" E=45˚/22'/22.7"

34. نقشه مهندسي(اندازه و تعداد دهنه ها) ميانگذر

35. يكي از دهانه هاي پل بزرگراه شهيد كلانتري

36. مطالعات درياچه شناختي اين مغزه ها در دانشگاه تهران مورد مطالعات رسوب شناسي(2 پايان نامه كارشناسي ارشد) و در دانشگاه پالئوكيليماتولوژي مديترانه اي فرانسه مورد مطالعات پالينولوژي و پالئوكيليماتولوژي قرار گرفته اند. مطالعه اين مغزه ها اطلاعات جديدي در مورد تكامل حوضه رسوبي درياچه ارائه مي دهد. 1- رسوبات درياچه اروميه از اجزاء رسوبي با منشاء بيرون حوضهاي (آواري) و درون حوضهاي (شيميايي و بيوشيميايي) تشکيل شدهاند. اجزاء آواري 50-40 درصد رسوبات را تشکيل ميدهند که عمدتاً توسط رودخانهها بخصوص آجيچاي وارد حوضه شدهاند. اجزاء رسوبي درون حوضهاي در داخل حوضه توسط عوامل شيميايي و بيوشيميايي تشکيل شدهاند و در حدود60-50 درصد رسوبات را تشکيل ميدهند. توالي رسوبي بستر، تناوبي از دورههايي با آب و هواي گرم با تبخير بالا و دورههايي با آب و هواي مرطوب و پر بارش را نشان ميدهد. 2- درياچهاروميه درياچهاي با آب شيرين بوده که با گذشت زمان و افزايش املاح توسط رودخانه آجيچاي و ساير عوامل به درياچهاي فوق اشباع از نمک تبديل شده است. 3-آثاري از حمل و فرسايش اجزاء رسوبي موجود در توالیها قابل مشاهده است که پيوستگي رسوبات بستر را مورد ترديد قرار ميدهد و بيانگر چندين دوره با تبخير شديد و خشک شدگي نسبي در حوضه است. 4- کانيهاي رسي موجود در رسوبات درياچه دارای منشاء تخريبي هستند.

37. نمودار تغييرات فراواني ذرات آواري کوچکتر از 8 ميکرون (کانيهاي رسي) با عمق براي سه مغزه CB2, CB16 & CB25 • نمودار تغييرات فراواني ذرات آواري بزرگتر از 8 ميکرون (ذرات آواری در حد سيلت و ماسه) با عمق براي سه مغزه CB2, CB16 & CB25

38. نمودار تغييرات فراواني کربناتها (شيميايی و بيوشيميايی) با عمق براي سه مغزه CB2, CB16 & CB25 نمودار تغييرات فراواني مواد آلی با عمق براي سه مغزه CB2, CB16 & CB25

39. کانيهای تبخيري نمودار تغييرات فراواني کانيهای تبخيری با عمق براي سه مغزه CB2, CB16 & CB25

40. نمودار تغييرات فراواني تبخيری، رسها، سيلت و ماسه، کربنات، مواد آلی و پلتها با عمق براي مغزه CB2 نمودار تغييرات فراواني تبخيری، رسها، سيلت و ماسه، کربنات، مواد آلی و پلتها با عمق براي مغزه5CB2

41. نمودار تغييرات فراواني تبخيری، رسها، سيلت و ماسه،کربنات، مواد آلی با عمق براي مغزه CB16

42. تاثير ميانگذر درياچه اروميه بر سيستم رسوبگذاري جدول ١- موقعيت جغرافيايي و مشخصات اصلي گمانه هاي مورد مطالعه شكل١- موقعيت گمانه ها (BH) و رسوبات سطحي (W) تهيه شده از بستر درياچه.

43. منشاء ذرات رسوبي و املاح درياچه 1- رودخانه ها • ذرات رسوبي دانه ريز(رس ها) توسط تمامي رودخانه ها كه بيشترين مقدار آن نيز توسط آجي چاي(به علت عبور از رسوبات تخريبي و تبخيري) وارد درياچه مي گردد. • ذرات رسوبي دانه درشت(سيلت تا ماسه ريز) اكثراً توسط آجي چاي وارد حوضه مي گردند(اميني و همكاران، 1388). 2- شبه جزيره اسلامي، بدليل بازالتي و آندزيتي بودن مجموعه يونهاي K,Na,Ca توسط آبهاي متئوريكي كه از اين مجموعه عبور مي كنند وارد درياچه مي گردد(مهاجر باوقار،1376). 3- چشمه هاي شور زير زميني(بستر درياچه) و كارست ها از طريق اين منابع نيز عمدتا، يونهاي سديم، پتاسيم و به مقدار كمتري كلسيم وارد درياچه مي گردد(شهرابي،). 4- بزرگراه شهيد كلانتري اين بزرگراه(سازه دست بشر) نيز اخيراً بعنوان يكي از منابع تامين كننده يونهاي درياچه وارد عرصه گرديده است. بدليل آتشفشاني بودن جنس سنگهاي اين بزرگراه (بازالت-آندزيت تا تراكي آندزيت)، يونهاي سديم و پتاسيم از اين طريق وارد درياچه مي گردند(مهاجر باوقار، 1376). 5- مقدار كمتري از ذرات رسوبي دانه ريز و تبخيري ها و عمدتاً از سمت شرق درياچه كه در واقع شوره زارهاي موجود بر روي مخروط افكنه آجي چاي هستند وارد درياچه مي گردد(اميني و همكاران، 1388).

44. وضعيت رودخانه‌هاي تغذيه كننده درياچه از نظر ميزان تاثير در تامين ذرات آواري به حاشيه بزرگراه (Data from AbNiro Co. 1992)

45. رودخانه های غير موثر يا با تاثير ناچيز در تامين ذرات آواری به حاشيه بزرگراه رودخانه های موثر در تامين ذرات آواری به حاشيه بزرگراه1-رودخانه های شرق درياچه

46. 2- رودخانه های جنوب،جنوبغربی و جنوبشرقی

47. 3- رودخانه های غرب درياچه

48. نتايج حاصل از مطالعه مطالعه حاضر نشان می دهد که رودخانه آجی چای نقش قابل ملاحظه‌ای در تامين رسوب به حاشيه بزرگراه به صورت بار بستر داشته است بطوريکه منشأ کليه ذرات آواری در حد سيلت و درشت‌تر در محل گمانه‌ها به اين رودخانه نسبت داده می شود. کاهش مقدار ذرات در حد سيلت و ماسه ريز در گمانه‌های مورد مطالعه به سمت بالا نشان می‌دهد که اين نقش در طول زمان به دليل گسترش دشت سيلابی وسيع در شرق جزيره اسلامی ،کاهش دبی جريان ورودی به درياچه در اثر احداث سد و انحراف تدريجی بخشی از کانال های انشعابي در سطح اين پهنه آبرفتي به سمت نيمه شمالی درياچه بسيار کمرنگ گرديده است. موقعيت پل اصلی بر روی بزرگراه نسبت به محل ورود رسوبات آواری توسط اين رودخانه و پراکنش رسوبات وارده از طريق اين رودخانه توسط جريان های هيدروليکی در محل پل اصلی و وضعيت کانال های انشعابی در سطح اين پهنه آبرفتي به گونه‌اي است كه در صورت لزوم امكان هدايت بار رسوبي وارده از اين طريق به نيمه شمالي درياچه ميسر است.

49. رسوبات وارده به حريم بزرگراه از طريق رودخانه‌های جنوبی عمدتاً در حد رس (کم‌تر از ٤ميکرون) مي‌باشند كه بدليل وضعيت جريان های هيدروليکی درون حوضه و ايجاد جريان هاي چگال (در بازه‌هاي تراز پايين آب) به محل رسوبگذاري حمل مي گردند. با توجه به عميق تر بودن حوضه در بخش شرقی (محل دهانه) و وضعييت جريان هاي هيدروليكي در حوضه بنظر نمی‌رسد که احداث دايك ها تغيير اساسی در پراکنش رسوبات مربوط به اين رودخانه‌ها بوجود آورده باشد. بر اساس نتايج حاصل از مطالعه حاضر عمده رسوبات آواری در حاشيه جنوبی دايک غربی متاثر از بار رسوبی رودخانه های غرب درياچه (شهر چای،باراندوز چای، روضه چای و نازلو چای) می باشند که سالانه ٤٩٩٦٨٣ تن رسوب (٣٨/٩ در صد بار رسوبی وارده به درياچه) وارد درياچه می نمايند. با توجه به فاصله ايستگاه های اندازه گيری باررسوبی در اين رودخانه‌ها تا محل درياچه (١٥ تا٣٠ کيلومتر) و فراوانی ذرات در حد سيلت و ماسه ريز در بار معلق اين رودخانه‌ها (بيش از٤٠ % بار رسوبي) که عمدتاً در محل ورود رودخانه به درياچه ته نشين می‌شوند بنظر می رسد حدود ٢٥ در صد بار رسوبی حمل شده توسط اين رودخانه‌ها، محيط اطراف بزرگراه را تحت تاثير قرار می دهند. مسلم است که سدهای مخزني در حال احداث بر روي برخي از اين رود خانه‌ها (مانند سد شهر‌چای) نيز تاثير بسزايی در کاهش بار رسوبی به اين بخش از حوضه را بدنبال خواهد داشت. بر اين اساس در هرگونه برنامه ريزي احتمالي جهت بررسي دقيق‌تر يا كنترل بار رسوبي وارده به درياچه بايد اولويت اصلي بر روي رودخانه‌هاي غرب درياچه (بويژه نازلو چاي، باراندوز چاي و شهر چاي) تدوين گردد. در نگاه كلي‌تر مي‌توان عنوان كرد كه در برنامه‌ريزي هاي آتي براي بررسي سيستم رسوبگذاري ياكنترل تجمع رسوبات در حاشيه بزرگراه الويت دهي به نقش فرايندهاي شيميايي و بيولوژيكي ،كه بشدت متاثر از تغييرات سطح آب درياچه هستند، ضروري است.

50. جریانهای دریاچه ای با توجه به ورودی 87 درصدی آب از نیمه جنوبی، و نيز جهت جریان بادهای فصلی غالب (سمت جنوب ـ جنوب شرق به شمال ـ شمال غرب)، جریانهای دریاچه ای با جهت گیری جنوب به شمال در دریاچه ایجاد می شوند. داده های ماهواره­ای Landsat 5 و Spot بیانگر دو جریان اصلی نزدیک به ساحل است که یکی در جهت عقربه های ساعت از سمت جنوب به شمال (در غرب دریاچه با شدت زیادتر) و دیگری بر خلاف جهت عقربه های ساعت از سمت شمال به جنوب (در شرق دریاچه و با شدت کمتری) در این دریاچه می باشد. در دوره های کم آبی که جزیره اسلامی به حالت شبه جزیره در می آید، این جریان از غرب شبه جزیره می گذرد و بر عکس در دوره های پر آبی مسیر حرکت جریان از شرق شبه جزیره می گذرد(BarzgarandSadighan,1991). احداث خاکریز های میانگذر شهید کلانتری در دریاچه و مسدود شدن مسیر این جریانها که از نزدیک سواحل می گذشتند منجر شده است که جریان دریاچه ای با مسیر جنوب به شمال، در اثر برخورد به دیواره بزرگراه برگشته و در داخل بخش جنوبی دریاچه حرکت کند و نتواند آب و بخصوص رسوبات معلق وارده از بخش جنوبی را به بخش شمالی منتقل نماید. همچنین جریان شمال به جنوب نیز تنها به بخش شمالی دریاچه محدود می گردد. و عملاً فضای باز 1400 متری باقی مانده برای تبادل آب و رسوب بین دو بخش نمی­تواند تعادل هیدرولیکی و رسوبی را بین بخشهای شمالی و جنوبی برقرار سازد.