گزارش نهايي: رابطه بين تبخير آب هاي شور و شيرين و تأثير آن روي تبخير آب درياچه اروميّه

1. جمهوري اسلامي ايران وزارت نيرو شركت سهامي مديريت منابع آب ايران شركت سهامي آب منطقه اي استان آذربايجانغربي گزارش نهايي: رابطه بين تبخير آب هاي شور و شيرين و تأثير آن روي تبخير آب درياچه اروميّه سازمان مجری:دانشگاه اروميّه پژوهشگر:دکتر ميرعلی محمّدی زمستان 83

2. فهرست مطالب مندرج عنوانصفحه چکيده 1 معرفی مختصری از ويژگي های درياچه اروميّه و مقدمه ای بر طرح حاضر 3 هدف از اجراي طرح تحقيقاتي حاضر 5 تبخير از سطح آب درياچه ها 6 عوامل موثر در مقدار تبخير از سطح درياچه ها 10 اندازه گيري مقدار تبخير از سطح آب درياچه ها تعيين نسبت نرخ تبخير آب درياچه به تبخير آب از تشتک اندازه گيري تبخير 19 ارائه داده های تهيه شده 21 تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج 23 نتيجه گيری 29 پيشنهادات 31 تشکر و قدرداني 31 منابع و مراجع

3. معرفی مختصری از ويژگي های درياچة اروميه درياچة اروميه (شکل 1) وسيع ترين درياچة داخلي كشور ايران است كه مساحت سطح اين درياچه حدود بيش از نيم ميليون هكتار (در سالهای مختلف متغير بوده است) بوده و داراي حوضه آبريز مستقلي مي باشد (شکل 2). ارتفاع آن از سطح آب درياهاي آزاد حدود 1276متر بوده و طي ساليان اخير (حدود 5 دهه گذشته) نوساني حدود 4 متر را داشته است. ويژگي های هيدروديناميکی درياچه توسط نگارنده (محمدی، 1381) مورد بررسی قرار گرفته است. بنابه اظهار مخدوم (1381)، اکوسيستم هاي درياچه و حوضة آبريز آن از ديرباز مورد توجه آزمندان و نيازمندان بوده است که با اجراي برنامه هاي عمراني منطقي و گاهاً غير منطقي (بدون ارزيابي و بدون در نظر گرفتن پيامدهاي منفي) و يا بي برنامه گي، آنها را دستخوش تغييرات عديده اي نموده است. البته ناگفته نماند بعضاً دخالت مسئولين ذيربط در ارتباط با درياچة اروميه مانند شرکت سهامي آب منطقه اي آذربايجان (غربي و شرقي)، سازمان محيط زيست، وزارت راه و ترابري (در ارتباط با مسائل احداث پروﮊه ميانگذر) نقش هاي بسزائي روي مطالعات قيد شده داشته اند.

4. شکل (1). نقشه موقعيت درياچة اروميه

5. شکل (2). نقشه تغييرات درياچة اروميه در سال های مختلف

6. مقدمه ای بر طرح حاضر به عنوان مقدمه برای اين طرح مي توان گفت، خيلي از ايستگاه هاي هواشناسي از تشتك US Class-A (Brutsaert, 1982) براي سنجش تبخير به عنوان پايه محاسبه كاهش آب از سطح درياچه ها يا محصولات كشاورزي استفاده مي كنند (Hanson & Rauzi, 1977و Doorenbos, 1977). ولي بيشتر موارد از چنين سنجش هايي برخوردار نيستند حتي جايي كه تشتك وجود دارد اندازه گيري ها ممكن است با نگهداري نامناسب از وسيله دچار مشكل شود. اين نگهداري نامناسب مي تواند شامل تركها، رشد جلبك در آب، اندازه گيري غلط سطح آب و يا رشد علف در کنار ديواره هاي تشتك باشد. چنين تخمين هايي مي تواند اطلاعات لازم براي مناطقي كه ما بين محل هايي با اندازه گيري هاي مطمئن قرار دارند را فراهم كند. و بدين وسيله سنجش هاي مشكوك را می توان كنترل نمود.

7. هدف از اجراي طرح تحقيقاتي حاضر اين طرح بنا به درخواست شرکت سهامي آب منطقه اي استان آذربايجانغربی و تصويب کميته تحقيقات آن سازمان، انجام گرفته و هدف از آن مطالعه موضوع تبخير و اندازه گيري دقيق آن در درياچة اروميه با استفاده از اندازه گيری تبخير آب شيرين و با به کار گيری تشتک تبخير مي باشد. هدف اصلی، يافتن رابطه ای منطقی ما بين تبخير از آب های شور و شيرين در تشتک تبخير و ارتباط آن با اندازه گيري های ميزان واقعی تبخير از سطح آب درياچة اروميه مي باشد. نظر به اينکه تبخير يکي از اساسي ترين پارامترها در اين طرح تحقيقاتي و چرخه هيدرولوژيکی آب در طبيعت به شمار می آيد، لذا لازم است ابتدا به آن موضوع و تحقيقات پيشين انجام يافته روی تبخير از سطح آب درياچه ها و به ويژه تبخير از سطح درياچه هاي شور پرداخته شود. از جانبی به منظور انجام تحقيقات آتی روی تبخير از سطح آب درياچة اروميه (جهت تهيه مدل مناسب برای پيش بينی ميزان تبخير آب درياچة اروميه) لازم می دانم آن موضوع را قدری کامل تر بررسی نمايم (البته برخی موارد جنبه يادآوری دارد) که به شرح زير در عناوين 3 تا 7 از نظر محققان و کارشناسان گرامی مي گذرد.

8. تبخير از سطح آب درياچه ها تبخير فرآيندي است که در نتيجه آن آب از خاک و توده هاي آب موجود در کره زمين به اتمسفر باز مي گردد(موحد دانش، 1366). به عبارت ديگر تبخير فرآيندي است که توسط آن آب از حالت مايع يا جامد به حالت گاز يا اصطلاحاً بخار در مي آيد. در اين فرآيند انرﮊي مورد نياز از محيط خارج گرفته مي شود. اين انرﮊي در واقع براي تضعيف نيروهاي ميان مولکولي يخ يا آب استفاده مي شود، لذا همواره تبخير سبب کاهش درجه حرارت آب، در محيطي که فرآيند اتفاق مي افتد، مي شود. بيشترين مقدار تبخير از سطح آزاد آب رخ مي دهد (براي مثال تبخير از سطح آب اقيانوسها، درياها،مخازن سدهاو غيره). اهميت تبخير از آنجا آشکار مي شود که سالانه ميليونها مترمکعب آبهاي شور و شيرين موجود در درياها و درياچه هاي طبيعي و درياچه هاي مصنوعي سدها و..... تبخير يافته و به هدر مي روند. اين موضوع باعث تغيير شديد در اکوسيستم های درياچة اروميه و افزايش شديد در غلظت آب نمک درياچه مي شود.

9. تبخير از سطح آب درياچه ها (ادامه) به منظور تخمين ميزان تبخير آبها، شدت تبخير را مي سنجند. بنابه تعريف، سرعت انتقال آب به هوا را "شدت تبخير" مي نامند. به عبارتي، شدت تبخير عبارت از مقدار بخار آب اضافه شده به اتمسفر در واحد زمان مي باشد. شدت تبخير يکي از عوامل مهم و موثر در محاسبه و تخمين ميزان آب مورد نياز يک منطقه است. به عنوان مثال، شدت تبخير عامل تعيين کننده اي در مخازن ذخيرهاي مناطق خشک مي باشد. اگر سطح درياچه هاي مصنوعي که در نتيجه ايجاد سدها در کشوري 350 کيلومتر مربع و مقدار تبخير را بطور متوسط 2/1 متر در سال فرض کنيم، مقدار آب شيرين تغيير يافته به حدود 420 ميليون مترمکعب مي رسد که برا ي کشوري مثل ايران که در ناحيه خشک و نيمه خشک واقع شده است اهميت حياتي دارد. قابل توجه اينکه حدود 75 درصد کل بارندگي ساليانه در سطح کره زمين دوباره بصورت تبخير و تعرق به جو بر مي گردد.

10. عوامل موثر در مقدار تبخير از سطح درياچه ها • از مهمترين عواملي كه در مقدار تبخير موثرند، عبارتند از: • درجه حرارت يا گرماي محيط، • باد، • فشارجو، • مقدار مواد محلول در آب (مثل نمک طعام)، • وضعيت سطح تبخير.

11. اندازه گيري مقدار تبخير از سطح درياچه ها الف ـ تعيين مقدار تبخير با استفاده از تشتك تبخير (Pan Evaporation) ساده ترين، متداول ترين و عملي ترين روش برای تعيين مقدار تبخير، استفاده از تشتك تبخيراست. منظور از تشتك تبخير يك ظرف استوانه اي شكل است كه معمولاً از آهن گالوانيزه بدون رنگ ساخته شده كه آن را از آب پر نموده و در معرض تابش اشعه خورشيد قرار مي دهند و مقدار تبخير را بر حسب ارتفاع اندازه مي گيرند. در آمريكا از يك نوع تشتك به نام تشتك تبخير استاندارد نوع A (Pan Evaporation Class A)، كه توسط اداره هواشناسي آن كشور پيشنهاد شده است، بهره گرفته مي شود. ابعاد اين تشتك به ترتيب 122 سانتي متر قطر، 4/25 سانتي متر عمق، 5/11674 سانتي مترمربع سطح و حجم آبي كه در اين تشتك در موقع اندازه گيري ريخته مي شود، در حدود 23/237 ليتر و حداكثر عمق آب در تشتك 32/20 سانتي متر انتخاب شده است. هنگامي كه مقدار تبخير به 5/2 سانتيمتر برسد، دوباره تشتك را تا ارتفاع 32/20 سانتي متر پر مي نمايند و در واقع با 5/2 سانتيمتر تبخير، حجم آبي كه از تشتك تبخير شده به 65/29 ليتر مي رسد.

12. شکل (3). تشتک تبخير تيپ A امريکايي (U.S. Pan Evaporation Class A)

13. ب- روش پنمن (Penman, 1948) براي تعيين تبخير از سطح آب درياچه ها • ب- روش پنمن (Penman, 1948)پنمن يك مقاله بسيار مهمي در سال 1948 ميلادي چاپ نمود كه امكان محاسبه شدت تبخير (E0) از سطح آزاد آب مشابه يك درياچه با سطح وسيع كه تحت تأثير عوامل مختلف اقليمي قرار مي گيرد، ميسر كرد. فرمول پنمن چندان سخت نبوده ولی جالب و استادانه است. معادله پنمن براساس شش معادله اساسي به شرح زير است. • معادله دالتن • تعريف مقاومت ديفيوژن • مابين آب و هوا • تعريف كاهش اشباع (S) • شيب سايكرومتريك (D)، تانژانت منحني نسبت فشار بخار اشباع به درجه حرارت است • شار انتقال حرارت (H) از سطح آب به هوا

14. تعيين نسبت نرخ تبخير آب درياچه به تبخير آب از تشتک اندازه گيري تبخير مهمترين کاربرد اطلاعات تبخير تشتکEp در تخمين تبخير درياچهE0 (يا سرعت تبخير در محصولات کشاورزی Et) به وسيله عوامل تجربی می باشد. با سنجش همزمان و موازی E0 و Ep می توان ضريب تشتک (E0/Ep) را به دست آورد (مراجع 6 تا 8) و دانستن اين فاکتور به همراه اندازه گيری محلی تشتک به ما تخمينی برای تبخير از درياچه، E0 ، بدست می دهد. اندازه گيري نرخ تبخير آب از يک درياچه E0 کار ساده ای نيست (Penman, 1948). بهتر است از فرمول پنمن يا شکل ساده شده آن معادله استفاده نمود، در صورتي که صرفاً داده هاي اندکي در اختيار باشد (Linacre, 1993 & 1994). با اين وجود، آلترناتيوديگر عبارت از اندازه گيري تبخير آب از يک تشتک (Ep) است. از قبيل تشتک تبخير نوع A امريکائي که در شکل (3) نمايش داده شده است و آنگاه ا ز ضرب نمودن (Ep) دريک ضريب، تبخير از سطح درياچه قابل برآورد است. مقادير ضريب تشتک برای تشتک کلاس A امريکايی در محدوده ای حول عدد 77/0 پراکنده شده اند، که اين مقادير درجدول زير ذکر شده است.

15. جدول 1. مقادير ضريب تشتک تبخير سنج، ap ، ارائه شده توسط ساير محققين

16. جدول 1. (ادامه)

17. مقادير ضريب تشتک تبخير سنج، اين ضريب به طور فصلی به دليل تغييرات درجه حرارت آب درياچه متغير می باشد ((Allen & Crow, 1971و افزايش آن رابطه ای خطی با مقدار رطوبت در بازه 8/0- 62/0 دارد (Eagleman, 1971). چنين تغييراتی باعث شده است تا ما اين روش بدست آوردن E0 را به روش تخمين مستقيم از معادله مشهور پنمن ترجيح دهيم (Penman, 1948). نمودار خطی شده EPen / Ep مقداری در حدود 7/0 را نشان می دهد ولی انحنای منحنی که از نقاط می گذرد نشان می دهد که اين تست ثابت نيست همچنين پراکندگی نقاط نشان دهنده اين امر می باشد که هيچ فرمولی برای تبخير درياچه که بر پايه معادله اصلی پنمن باشد نمی تواند به وسيله سنجش های تشتک به خوبی تست شود. يکی ازمشکلات فرمول پنمن در محاسبهE0 اين است که ما به مقادير درجه حرارت، رطوبت، باد و تابش خالص خورشيد نيازمنديم و اين اطلاعات در همه جا در دسترس نيستند.

18. ارائه داده های تهيه شده اين داده ها شامل درجه حرارت، و تبخير از تشتک آب شيرين و آب شور می باشد، که توسط دفتر مطالعات پايه منابع آب، شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربايجانغربی در ايستگاه گلمان تهيه شده و در اختيار نگارنده قرار داده شده است. داده ها در مورد درجه حرارت متوسط ماهيانه برای سالهای آبی 1368 تا 1380 در هر دو آب شيرين معمولي و آب شور درياچه تهيه شده است. داده های مربوط به تبخير متوسط ماهيانه برای سالهای آبی 1368 تا 1381 در هر دو تشتک های آب شيرين معمولي و آب شور درياچه تهيه گرديده است. تنها اين دو تيپ داده ها در تحقيق حاضر در دسترس نگارنده بوده است.

19. ارائه داده های تهيه شده (ادامه) اين داده ها مرتب شده و در نمودار های (5 و 6) برای درجه حرارت متوسط ساليانه و در نمودار های (7 و 8) برای تبخير متوسط ساليانه ارائه شده اند. نمودار های (5 تا 8) نشان می دهند که تغييرات ميزان متوسط درجه حرارت و تبخير به تقريب (به جز در موارد نادر) از همديگر تبعيّت می نمايند. تداخل برخی از منحنی ها در همديگر نشانگر آن است که تنها عامل دما در ميزان تبخير دخيل نبوده است بلکه ساير شرايط اقليمی نيز بايستی مد نظر قرار بگيرند. اين داده ها در بخش بعدی آناليز شده و مورد بحث قرار مي گيرد.

20. نمودار (5). تغييرات درجه حرارت متوسط ساليانه برای ماههای مختلف در سالهای آبی 1368 تا 1375 برای آب شور درياچه

21. نمودار (6). تغييرات درجه حرارت متوسط ساليانه برای ماههای مختلف در سالهای آبی 1368 تا 1378 برای آب شيرين معمولي

22. نمودار (7). تغييرات ميزان متوسط ساليانه تبخير برای ماههای مختلف در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شور درياچه

23. نمودار (8). تغييرات ميزان متوسط ساليانه تبخير برای ماههای مختلف در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي

24. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل داده های قيد شده در بخش قبل مورد بررسي قرار گرفته و به روش های متعدد تجزيه و تحليل شده اند. نمودار (9) چگونگی تغييرات ميزان متوسط تبخير ساليانه را در سالهای آبي مختلف برای هر دو آب معمولی و آب شور درياچه را نشان مي دهد. همچنان که ملاحظه مي شود هر دو منحنی از يک روند و آهنگ مشابهی تبعيت نمي نمايند. اين موضوع بيانگر آن است که تغييرات شرايط اقليمي بر روی ميزان تبخير در هر دو نوع آب به يک صورت اثر نمی کند. بنا براين بايستی در اندازه گيريهای مربوط به براورد دقيق تبخير، ساير پارامترهای اقليمي مثل باد، تابش خورشيد و غيره نيز برداشت شوند. البته گفتنی است که روند تغييرات ميزان متوسط تبخير ساليانه در سالهای آبي 1368 تا 1372 و همچنين در سالهای آبي 1377 تا 1380 به نسبت مشابه است ولی برای سالهای ديگر متفاوت نشان می دهد.

25. نمودار (9). تغييرات ميزان متوسط ساليانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه به همراه معادلات برازش يافته آنها

26. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) در نمودار 10 منحنی تغييرات ضريب نسبت تبخير، و نمودار 11 عکس تغييرات آن عدد ترسيم يافته است. ضريب نسبت تبخير،a ، عبارت از نسبت تبخير از آب شيرين معمولی به آب شور درياچه است. معادله خطی برازش يافته در نمودار (10) نشان دهنده تغييرات نسبی کاهشی آن است. اين شکل نشان می دهد کهنسبت تغييرات ميانگين تبخير ساليانه در آب شور درياچه به آب شيرين معمولي از معادله غير خطی پيروی می کند.اين نتيجه نشان مي دهد که در سالهای مختلف ميزان متوسط تبخير تابع يک قاعده و فرمول خاص نيست. با اين حال، مقدار ميانگين اين عدد (2/1a= ) می باشد.

27. نمودار (10). ضريب تغييرات ميزان متوسط ساليانه تبخير ،a ، در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای نسبت آب شور درياچه به آب شيرين معمولي، به همراه معادله برازش يافته

28. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) در نمودار (12)، تغييرات متوسط ماهيانه درجه حرارت در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه نمايش داده شده است. ملاحظه می شود اين تغييرات به صورت شبه سينوسی است و در برخی ماهها اين اعداد عين هم نيستند که حاکی از تغييرات در جذب دما برای دو نوع آب می باشد. لذا مي توان نتيجه گرفت که ميزان تبخير در اين دو نوع آب نيز بايستی متفاوت باشند.

29. نمودار 12 . تغييرات متوسط ماهيانه درجه حرارت در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه

30. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) نمودار (13)، منحنی های تغييرات متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه را نشان می دهد. ملاحظه می شود اين تغييرات نيز به صورت شبه سينوسی است و در برخی ماهها اين اعداد مشابه هم نيستند و تبخير از آب شور بيش از مقدار آن برای آب معمولی است. اين نمودار بيان می کند که تغييرات در جذب دما و اثر ساير عوامل اقليمی برای دو نوع آب قيد شده متفاوت می باشد. لذا مي توان به اين نتيجه رسيد که به منظور مدل نمودن ميزان تبخير در اين دو نوع آب بايستی داده های کامل تری برداشت شود تا دقت پيش بينی آن در حد قابل قبول باشد.

31. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) تغييرات ميزان متوسط ماهانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 در ارتباط با متوسط ماهانه درجه حرارت در آب شيرين معمولي و آب شور درياچه، به همراه معادلات برازش يافته در نمودار (14) ارائه گرديده است. از اين نمودار ملاحظه می شود که آهنگ ميزان متوسط تبخير در آب شيرين معمولي بيش از مقدار آن برای آب شور درياچه است و از طرفی روند تغييرات ميزان تبخير تا حدودی تابع درجه حرارت است. اين نتيجه مؤيد آن است که املاح و نمک موجود در آب شور درياچه سبب کاهش مقدار تبخير می شود اگرچه در برخی از ماههای سال (مطابق نمودار 13) چنين نيست. اين نتيجه نيز بيان می کند که اثر ساير عوامل اقليمی برای دو نوع آب مورد بررسی بطور دقيق بايد برداشت شده و آناليز شوند.

32. نمودار (13). تغييرات ميزان متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه، به همراه معادلات برازش يافته

33. نمودار (14). تغييرات ميزان متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 در ارتباط با متوسط ماهيانه درجه حرارت در آب شيرين معمولي و آب شور درياچه، به همراه معادلات برازش يافته

34. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) نمودار (15)، تغييرات ميزان متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای متوسط ماهيانه در آب شيرين معمولي نسبت به آب شور درياچه، به همراه معادله برازش يافته آن را نشان می دهد. معادله به صورت يک تابع خطی بوده و به فرم زير است: که در آن، Es وEn به ترتيب متوسط ماهيانه تبخير در آب شور درياچه و تبخير آب شيرين معمولي است و R2 درصد همبستگی داده هاست که همبستگی خوبی می باشد. اين رابطه برای داده های موجود به صورت خطی برقرار است و برای معادلاتی مثل نمايي و لگاريتمی، داده ها از همبستگی چندان خوبي برخوردار نيستند، اگرچه ممکن است با زياد شدن تعداد آمار تغييری در آن رابطه ملاحظه شود.

35. نمودار (15). تغييرات ميزان متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 در آب شيرين معمولي نسبت به آب شور درياچه، به همراه معادله برازش يافته

36. تجزيه و تحليل داده ها و بحث روی نتايج حاصل(ادامه) بر اساس آنچه که در بحث تعيين نسبت تبخير از تشتک تبخير سنج و تبخير واقعی آب درياچه مطرح شد، مقدار متوسط ضريب تشتک به حدود 77/. تعيين گرديد. از مقايسة آن با رابطة (19) نتيجه می گيريم، آب درياچة اروميه به ميزان حدود 74/1 درصد کمتر از آب تبخير يافته از تشتک تبخيرسنج آب شيرين معمولی، تبخير می يابد.

37. نتيجه گيری • از بررسی ادبيات موضوع و آناليز داده های در دسترس، نتايج زير ارائه می شود: • ادبيات موضوع تبخير از سطح آب درياچه ها مورد بررسی قرار گرفته و روش های برخورد با موضوع جهت بهره برداری کارشناسان و محققان بيان شده است. • داده های مربوط به درجه حرارت و تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 در هردو اندازه گيری برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچة اروميه، در ايستگاه اندازه گيری گلمان، وابسته به شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربايجانغربی، مورد بررسی قرار گرفت و از جهات گوناگون آناليز و تحليل شده اند. • نمودارهای تغييرات درجة حرارت، تبخير و همچنين تغييرات مقادير متوسط ساليانهو ماهيانة آنها تهيه شده اند.

38. ادامه: نتيجه گيری • 4. از بررسی نتايج چنين بر می آيد که بهتر است داده ها برای مقادير متوسط ماهانه در سالهای مختلف آناليز شده و نتيجه گيری شوند. روند بررسی داده ها برای مقادير متوسط ساليانه فقط برآوردهای کلي را نشان مي دهند. • 5. نتايج تحليل داده ها نشان می دهد که نسبت تغييرات ميانگين تبخير ساليانه در آب شور درياچه به آب شيرين معمولي از يک معادله و فرمول خاصي پيروی نمی کند. لذا با اين بررسی نتيجه مناسبی را نمی توان بدست آورد. البته اين موضوع حاکی از پيچيدگی برآورد دقيق ميزان تبخير در درياچه است و لذا بايستی اندازه گيريهای ديگری نيز به داده های موجود اضافه شوند.

39. ادامه: نتيجه گيری 6. از مقايسه منحني های تغييرات ميانگين اندازه گيری دما و تبخير برای آب شيرين معمولي و آب شور درياچه، ملاحظه مي شود هر دو منحنی از يک روند يکسان برخوردار نمي باشند (نمودارهای 11 و 12). اين موضوع بيانگر آن است که تغييرات شرايط اقليمي بر روی ميزان تبخير در هر دو نوع آب به يک صورت اثر نمی کند. بنابراين، بايستی در اندازه گيريهای مربوط به برآورد دقيق تبخير، ساير پارامترهای اقليمي مثل باد، تابش خورشيد، مقدار مواد محلول، غلظت و غيره نيز برداشت شوند.

40. ادامه: نتيجه گيری • 7. غلظت مايع رابطة معکوس با ميزان تبخير دارد. اين موضوع در مورد آبهای شور سبب کاهش ميزان تبخير نسبت به آبهای شيرين معمولی می شود. چنين بيان می شود که به ازای هر 1% نمک موجود در آب، 1% از شدت تبخير کاسته می شود (که اين تحقيق نيز آن را تأييد می کند) . ولی در آبهای دارای پلانکتونها (مانند آرتميای درياچة اروميه)، جذب انرژی بيشتری صورت گرفته و ميزان تبخير افزايش پيدا می کند. لذا موضوع بررسی ميزان تبخير از سطح درياچة اروميه کار چندان ساده ای نيست و تا به حال روش مطمئنی برای اين منظور ارائه نشده است.

41. ادامه: نتيجه گيری 8. بررسی تغييرات ميزان متوسط ماهيانه تبخير در سالهای آبی 1368 تا 1380 برای متوسط ماهيانه (در سالهای مختلف) نشان می دهد که روند ميزان متوسط تبخير در آب شيرين معمولي و آب شور درياچه از يک معادله خطی پيروی مي نمايد. با استفاده از اين معادله می توان تنها با اندازه گيری تبخير در آب شيرين، به ميزان تبخير در آب شور درياچه دست يافت. در اين صورت نه تنها از خطای اندازه گيری احتراز می شود بلکه زمان اندازه گيری نيز کاهش يافته و حتی به عنوان يک رابطه کنترل کننده نيز مي تواند مورد استفاده قرار گيرد. البته اين معادله با دسترسی به تعداد زيادی از داده های آماری تهيه شده از ساير ايستگاههای اندازه گيری در اطراف درياچة اروميه قابل بهبود است.

42. خاتمه: نتيجه گيری • 9. بررسی نتايج نشان می دهد که ميزان متوسط تبخير در آب شيرين معمولي بيش از مقدار آن برای آب شور درياچه است و از طرفی روند تغييرات ميزان تبخير تا حدودی تابع درجه حرارت می باشد. اين نتيجه مؤيد آن است که املاح و نمک موجود در آب درياچه سبب کاهش مقدار تبخير در آن می شود. • 10. نتايج حاصل نشان می دهد، آب درياچة اروميه به ميزاني حدود 74/1 درصد کمتر از آب تبخير يافته از تشتک تبخيرسنج آب شيرين معمولی، تبخير می يابد.

43. پيشنهادات • از بررسی ادبيات موضوع، تحقيقات انجام شده توسط ساير محققين و همچنين آناليزهای انجام شده، به منظور رسيدن به شرايط مطلوب در امر پيش بينی ميزان تبخير و ارزيابی دقيق آن پيشنهادات زير بيان می شود: • پيشنهاد می شود تعداد ايستگاه های تبخيرسنج در حاشية درياچه افزايش داده شود. • شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربايجانغربی، داده های جمع آوری شده توسط ساير سازمانها و دستگاههای اجرايي در حاشية درياچه را به صورت دسته بندی شده تهيه نمايد تا بتوان کليه شرايط و همچنين از اثر ساير مناطق اطراف درياچه نيز که در تبخير مؤثرند، برای پيش بينی ميزان دقيق تبخير بهره برداری نمود.

44. ادامه: پيشنهادات • برای رسيدن به يک مدل مناسب که بيانگر پيش بينی ميزان تبخير دقيق باشد، لازم است اندازه گيری: سرعت باد، تابش آفتاب، فشار جو، رطوبت نسبی محيط، وجود تلاطم در جريان درياچه، مقدار مواد محلول در آب درياچه (مثل نمک طعام)، وجود آرتميا، غلظت آب درياچه و ويسکوزيته آن، نيز انجام بگيرد. تا بتوان از روش های موجود مانند روش پنمن، روش آيروديناميک و يا ساير روشها که در اين پژوهش به آنها اشاره شده است، ويا روش بيلان آبی، جهت برآورد دقيق ميزان تبخير از سطح آب درياچة اروميه استفاده شود. البته اثر عوامل فوق روی اندازه گيريها از تشتک تبخير نيز نبايستی ناديده گرفته شود.

45. ادامه: پيشنهادات • پيشنهاد می شود در ادامه اين طرح تحقيقاتی، با ارائه و تصويب يک طرح پژوهشی ديگری با همکاری نگارنده، يک مدل کامپيوتری مناسبي برای پيش بينی ميزان دقيق تبخير در حوضة آبريز درياچه و در سطح آب درياچه (به طور جداگانه) تهيه شود، تا بتوان از نتايج آن برای مديريت بهنگام درياچة اروميه و منابع آبي موجود در حوضة آبريز آن استفاده نمود.

46. تشکر و قدرداني اين تحقيق توسط کميته تحقيقات شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربايجانغربی به تصويب رسيده و طی قرارداد شماره 123/23658 آن سازمان پشتيبانی مالی شده است. داده های مورد نياز، توسط دفتر مطالعات پايه منابع آب آن شرکت در اختيار نگارنده قرار گرفته است. ضمن تقدير و تشکر از آن شرکت، هماهنگی و همکاری دفتر معاونت پژوهشی دانشگاه اروميه و دانشکده فنی موجب امتنان است.