Krzysztof Jurek Statystyka Spotkanie 1

1. Krzysztof JurekStatystykaSpotkanie 1 Podstawowe pojęcia i definicje

2. Plan prezentacji: • Czym jest statystyka, jakie są jej działy • Cel, zadania statystyki • Pojęcia statystyczne • Etapy procedury badawczej • Rodzaje badań • Pomiar • Tworzenie indeksów • Zadanie

3. Statystyka to nauka o metodach prowadzenia badań statystycznych Statystyka to: • to dane liczbowe, zestawienia liczbowe, informacje liczbowe • to czynność zbierania i opracowywania danych liczbowych (np. dane Głównego Urzędu Statystycznego) • to miary, mierniki, charakterystyki, które wyliczamy z próby badawczej • to metody służące analizie zjawisk, prawidłowości rządzących zjawiskami masowymi

4. Statystyka dzieli się na: Statystykę opisową, która zajmuje się projektowaniem badań, procedurą i sposobami gromadzenia informacji, opracowania danych ilościowych, ich prezentacją i sumarycznym opisem. Statystkę indukcyjną, która zajmuje się regułami wnioskowania o właściwościach populacji, opierając się na własnościach wylosowanej z niej próby.

5. Socjologię najbardziej interesują zjawiska masowe, a statystyka pozwala uporządkować te zjawiska, wychwycić pewne prawidłowości, które określamy mianem prawidłowości statystycznych. Prawidłowości te są wypadkową oddziaływania na zjawisko masowe przyczyn głównychi przyczyn ubocznych. Przyczyny uboczne i główne oddziałują na dające się zmierzyć zjawiska masowe przy czym: Przyczyny główne oddziałują na zjawisko trwale i jednolicie oraz podobnie lub tak samo na elementy składowe badanej zbiorowości. Przyczyny uboczne są wynikiem oddziaływania czynników indywidualnych, losowych. Innymi słowy: gdyby były tylko przyczyny główne to wszystko dałoby się przewidzieć, zaś gdyby były tylko przyczyny uboczne to nic nie dałoby się przewidzieć.

6. Podstawowym zadaniem statystyki jest dostarczanie wiarygodnych informacji, niezbędnych do podejmowania różnego rodzaju decyzji, dlatego zadaniem statystyki jest: • ujawnienie prawidłowości rządzących zjawiskami; • służenie do opisu ilościowego tych zjawisk; • określenie na ile uzyskane wyniki można uogólniać

7. PODSTAWOWE POJĘCIA • ZBIOROWOŚĆ STATYSTYCZNA: • (socjologowie) to skończony lub nieskończony zbiór jednostek w stosunku do których będziemy formułować wnioski w badaniu pełnym. • PRÓBA: • Jest częścią populacji, wybrana na podstawie pewnych kryteriów, zbieramy dane w próbie, ale wnioski odnosimy do całej populacji. • JEDNOSTKA STATYSTYCZNA: • Element zbiorowości statystycznej np. osoba, gospodarstwo domowe, student • CECHA STATYSTYCZNA: • Właściwości jednostek zbiorowości

8. Cechy jakościowe Warianty (odmiany) cech mogą być opisane słownie i wtedy mówimy o cechach jakościowych np. wykształcenie podstawowe, kolor oczu niebieski Cechy ilościowe To cechy, które występują z różnymi natężeniami i te można je zmierzyć np.: wzrost 178 cm, waga 65kg

9. Wśród cech ilościowych możemy wyróżnić: SKOKOWE: wartości cechy zmieniają się co „skok” np.: wiek (19, 20, 21, 22) , zbiór licz całkowitych CIĄGŁE: mogą przyjmować każdą wartość z określonego przedziału liczbowego – czyli mogą być mierzone z różną dokładnością np.: wiek (19, 19 i 3 mieś, 19 i 5 mieś), zbior liczb rzeczywistych Wyróżnia się także cechy QUASI ILOŚCIOWE: można je przedstawić za pomocą liczb, ale nie znaczy to, że dokonano precyzyjnego pomiaru np.: oceny w szkole (1,2,3,4,5,6) można je też opisać słownie Zaobserwowane w badaniach cechy przyjmują określony rozkład, który może być zaprezentowany w postaci np. tabel.

10. ZMIENNE – to zjawiska, które się zmieniają i przyjmują różne wartości np. poparcie polityczne dla partii, wiek, płeć. To co badamy to JEDNOSTKA ANALIZY, to nie jest zmienna ale obiekt, który zmienną charakteryzuje np. osoba, obszar, instytucja HIPOTEZA – wymienia dwie zmienne, które pozostają w związku i określa ten związek np. Im wyższe wykształcenie tym większe zarobki respondenta ZMIENNA NIEZALEŻNA – to tą zmienną uważamy za przyczynę zjawiska, to zmienna wyjaśniająca ZMIENNA ZALEŻNA – to tą zmienną uważamy za skutek zjawiska, to zmienna wyjaśniana

11. ETAPY PROCESU BADAWCZEGO

12. ETAPY PROCESU BADAWCZEGO SFORMUŁOWANIE PROBLEMU BADAWCZEGO – ustalić przedmiot , cel, metodę, populację, jednostkę statystyczną. Określić cechy – czyli zmienne określające badanie ZBIERANIE DANYCH – otrzymuje się w ten sposób MATERIAŁ STATYSTYCZNY, który powie nam wszystko o jednostkach statystycznych. OPRACOWANIE I PREZENTACJA MATERIAŁU STATYSTYCZNEGO grupowanie jednostek badawczych w szersze jednostki zliczanie – liczenie ile osób znajdzie się w poszczególnych grupach, kategoriach, grupowanie typologiczne – wyodrębnienie na podstawie pewnych typów OPIS i WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE - wnioskowanie statystyczne pomaga formułować wnioski na podstawie obserwacji, z reguły wnioski oparte są na badaniach na próbie, wnioskowanie oparte jest na metodach statystyki indukcyjnej Opis statystyczny to analiza rozkładu cechy za pomocą określonych procedur statystycznych których efektem są pewne charakterystyki liczbowe np. średnia arytmetyczna jako właściwości badanej zbiorowości

13. RODZAJE BADAŃ • CIĄGŁE – prowadzone ciągle np.: ewidencja urodzeń • OKRESOWE – prowadzone w odstępach czasu np.: spisy ludności • DORAŹNE (ad hoc) – podejmowane wtedy, gdy są potrzebne np.: spisywanie strat po powodzi • PEŁNE - spis, rejestracja bieżąca, sprawozdawczość • CZĘŚCIOWE – reprezentacyjne (celowy/losowy dobór próby); monograficzne; ankietowe; O tym czy badanie jest pełne czy nie decyduje temat badania, a nie liczba przebadanych. • SZACUNEK STATYSTCZNY – w przypadku braku możliwości przeprowadzenia zarówno badania pełnego, jak i częściowego – liczebność zbiorowości ustalana jest na podstawie informacji o innej zbiorowości logicznie powiązanej z badaną - interpolacja- szacowanie nieznanej wartości na podstawie znajomości wcześniejszych i późniejszych realizacji - ekstrapolacja- ustalanie nieznanych wartości znajdujących się poza przedziałem wartości znanych.

14. Pomiar Badaniu statystycznemu podlegają cechy zmienne – różnicujące jednostki statystyczne. Wielkość, nasilenie badanej cechy określana jest w procesie POMIARU POMIAR: to przyporządkowanie cechom statystycznym określonych symboli. W naukach społecznych wyróżnia się różne poziomy pomiarów, którym odpowiadają określone SKALE POMIAROWE.

15. SKALA NOMINALNA: A=B, A≠B Można wykonać jeden rodzaj operacji, wskazać, że jeden element jest taki sam jak drugi, albo różny od drugiego np.: PŁEĆ: kobieta i mężczyzna, ZAWÓD: kategorie zawodów, Dotyczy zazwyczaj cech jakościowych wyrażone w postaci opisowej lub liczbowej Pomiar nominalny to zbiór nazw lub określeń cech. W kategorii zmiennej nominalnej możemy o 2 osobach powiedzieć tylko tyle, że są takie same lub różne. Uzyskujemy informacje, które umożliwiają podstawowe rozróżnienia i podział obiektów ze względu na odmiany, warianty a następnie przypisanie ich do określonych kategorii.

16. Wyczerpywalność i rozłączność kategoryzacji Gdy weźmiemy pod uwagę zmienną płeć sprawa jest oczywista, zmienna ta ma dwie kategorie: kobieta i mężczyzna Weźmy na przykład zmienna religia. Sprawa nie jest już taka oczywista. Przykłady: Religia: 1. prawosławie 2. katolicyzm 3. protestantyzm Ale można inaczej: 1. Hinduizm 2. Islam 3. Dżinizm 4. Buddyzm 5. Chrześcijaństwo Wszystko zależy od tego gdzie prowadzimy badania, druga kafeteria jest adekwatna dla badań na przykład w Indiach

17. SKALA PORZĄDKOWA- A<BA>B Wzbogacona o kategorię większości i mniejszości - dzięki czemu można porządkować elementy np.: pytania o opinie, postawy – uporządkowane Jest to uporządkowanie, które nie pozwala określić „o ile” cos jest większe/mniejsze. W kategoriach zmiennej porządkowej można nie tylko określić nie tylko czy dwie osoby są takie same , czy też różne, lecz również stwierdzić , że jedna z nich jest „bardziej” /”mniej” niż druga np. bardziej zadowolona

18. SKALA INTERWAŁOWA - A-B Pozwala na wskazanie różnic między elementami - zaczyna się operowanie liczbami, możemy wykonywać operacje matematyczne. Możemy ocenić odległość między poszczególnymi wariantami poszczególnej cechy. Ważnym wyróżnikiem w tej skali jest to, że nie ma tutaj zera bezwzględnego np.: skala temperatury Celsjusza- 0 – krzepniecie wody Punkt zerowy można umieścić w dowolnym punkcie. Nie można więc powiedzieć, że coś jest „dwa razy bardziej...”, można tylko powiedzieć, że coś jest „o 2....” np: skala dystansu społecznego Bogardusa – nie ma zera bezwzględnego Mierniki konstruowane sztucznie- takie jak mniej lub bardziej akceptowane standaryzowane testy na inteligencję to niemal jedyne mierniki interwałowe stosowane w naukach społecznych. Np.: jeśli ktoś ma IQ 150, a ktoś inny 100 NIE możemy powiedzieć, że ktoś jest o 50% inteligentny.

19. SKALA ILORAZOWA - A•B A/B A-B A+B Pomiar oparty na prawdziwym punkcie zerowy (zero bezwzględne). Można wykonywać wszelkie operacje matematyczne – mnożenie, dzielenie, dodawanie, odejmowanie np. dochody, waga itd.

20. Skala Likerta Pozwala na poznanie opinii respondenta na dany temat, ma charakter porządkowy – zdecydowanie to więcej niż raczej, opinia naturalna w środku • To jest poziom porządkowy: 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. trudno powiedzieć 4. raczej nie 5. zdecydowanie nie • To nie jest poziom porządkowy: 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. raczej nie 4. zdecydowanie nie 5. trudno powiedzieć

21. ZASADA KUMULATYWNOŚCI Każda kolejna skala ma wszystkie własności skal poprzednich PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE SKAL POMIARU: pojawia się przede wszystkim na etapie analizy danych, ale należy je przewidywać na etapie tworzenia struktury projektu badawczego. Jeśli zmienna ma być używana na wiele sposobów wymagających różnych poziomów pomiaru badanie powinno być zaprojektowane tak, aby pozwoliło na osiągniecie najwyższego wymaganego poziomu. Np. wiek • Wiek – podać: 3,4,5,5,2,6 – skala ilorazowa • Wiek – określić: 2-3, 3-4, 5-6 – skala przedziałowa

22. Nie można przekształcić zmiennej na niższym poziomie pomiaru w zmienną na poziomie wyższym.

23. OGRANICZENIA STATYSTYKI • - badacz musi dysponować danymi statystycznymi ilościowymi; • - metody statystyczne zawsze prowadzą do standaryzacji, eliminują zjawiska nietypowe (które mogą być najbardziej interesujące); • - dosyć łatwo o błędne wnioski, które wynikają z różnych źródeł, niewynikające z osoby badacza

24. Indeksy • Wyobraźmy sobie że chcemy zbadać postawę konserwatywną. Możemy spytać wprost o poglądy ale wydaje się że najlepiej postawę tą oddadzą odpowiedzi na kilka pytań: • Czy aborcja powinna być zakazana? • Czy pornografia powinna być zakazana? • Czy kara śmierci powinna być przywrócona?

25. Wyobraźmy sobie że możemy udzielić następujących odpowiedzi: 1. zdecydowanie tak 2. raczej tak 3. trudno powiedzieć 4. raczej nie 5. zdecydowanie nie Każda odpowiedź ma swoją punktację: i tak kolejno: 1. zdecydowanie tak - 20 2. raczej tak - 15 3. trudno powiedzieć - 10 4. raczej nie - 5 5. zdecydowanie nie – 0 Respondent najbardziej konserwatywny udzieli odpowiedzi „zdecydowanie tak”, wartość indeksu na 3 pytania wyniesie 20+20+20=60 Umiarkowanie konserwatywnej = 15+15+15=45 Dla osoby skrajnie liberalnej wyniesie 0

26. Wartości indeksu społecznego konserwatyzmu są traktowane jako interwałowy poziom pomiaru. Uwaga: W badaniach „rzeczywistych” indeks tworzy zazwyczaj 5 i więcej pytań!!! Trafność indeksu – mierzy to co chcemy zbadać Rzetelność – jest spójny i stabilny w czasie (powtarzalność wyników)

27. Zadanie • Jak zbadasz szczęście?