SES

1. SES Hazırlayanlar:Ebru Özçiftçi Ekin Kasap, İrem Pekşen, KezbanKaradayı, Hande Memiç, Başak Yolun

2. Ses Nedir? • “Ses” maddeden oluşan bir ortamda yayılan, mekanik bir titreşim dalgasıdır.

3. Ses Nasıl Yayılır? • Ses bir enerji türüdür ve dalga halinde yayılır.Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir.Bu nedenle ses dalgaları katı sıvı gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yayılabilir.Boşlukta maddesel ortam yani tanecikler olmadığı için ses kaynağının titreşimi sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz.

4. Ses dalgalarına su dalgalarına benzer fakat su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar şeklinde değil görünmeyen küresel dalgalar şeklinde yayılır.Ses dalgaları ortamdaki taneciklerin kendilerinin değil taneciklerin titreşim enerjilerine taşınması sonucu olur.Ses kaynağından çıkan ses dalgaları yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir.Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır.

5. Tanecikler ne kadar sık ise sesin yayılması da o kadar hızlı olur. • Katı cisimlerin tanecikleri daha sık, • Sıvılardaki tanecikler daha seyrek, • Gazlardaki tanecikler ise en seyrektir.

6. Bir Ses Oyunu: Yankı

7. Yankı Olayı • Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp kaynağına geri dönmesine yankı denir. Yankı olayının gerçekleştiğinin anlaşılabilmesi için ses kaynağı ile sesin çarptığı engel arasındaki uzaklık hava ortamında en az 17 m olmalıdır. Ses kaynağından yayılan ses dalgaları hem doğrudan hem de bir yüzeyde yansıma yani yankılanma sonucu kulağa gelir. Ses kaynağı ile yüzey arasındaki uzaklık 17 m’ den daha az olursa kaynaktan yayılıp kulağa gelen ses ile yankılanma yani yansıma sonucu kulağa gelen ses birbirinden ayırt edilemez.

8. SES NASIL YANKILANIR? • Yankı sesimizin veya seslerin bir engelden yansıyıp belirli bir süre sonra tekrar duyulur. • Yarasalar kendi seslerini kullanarak önlerinde bir engel olup olmadığını belirler. • Eğer yarasaların önünde bir taş veya kaya varsa ses yankılanması olayıyla olup olmadığını anlayabiliyorlar. Şimdide yunus balıklarını ele alalım. Yunuslarda kendi sesleriyle nerede balık olup olmadığını anlayabiliyorlar.

9. Ses Bilim ve Teknolojide Nasıl Kullanılır? • Ses ve basınç dalgalarını kullanarak objelerin yerini tespit etme teknolojisi 20. yüzyılda geliştirilmiştir. Bu teknoloji, her ne kadar savaşta kullanılmak amacıyla geliştirilmişse de, günümüzde batık gemilerin yerlerini belirleme ya da deniz dibi haritalarının çıkarılması gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Ancak doğadaki canlılar bundan milyonlarca yıl önce, henüz insanlar bu sistemleri keşfetmemişken, etrafa yayılan ses dalgalarını kullanıyor ve bu sayede yaşamlarını sürdürüyorlardı. • Örneğin yunuslar, yarasalar, balıklar ve güveler yaratıldıkları ilk andan beri "sonar" adı verilen bu sisteme sahip olan canlılardandır. Üstelik bu sistemler bugün bizim kullandıklarımızdan çok daha duyarlı ve kullanışlıdır.

10. Sonar Teknolojisi • Yunuslar, başlarında bulunan "melon" (kavun) adındaki özel bir organdan sıklığı saniyede 200 bin titreşime ulaşan ses dalgaları yollar. Bu canlı, kafasını hareket ettirerek dalgaları istediği tarafa doğru yönlendirebilir. Yayılan ses dalgaları katı bir cisme çarptığında yansıyarak yunusa geri döner. Balığın ağzının alt tarafı alıcı görevi görür. Alınan dalgalar önce iç kulağa, oradan da beyne gönderilir. Bu veriler oldukça hızlı olarak yorumlanır. Bu yorumlama sayesinde son derece hassas ve kesin bilgiler elde edilir. Yunus, bu sayede ses dalgasının çarptığı objenin hareket yönünü, hızını ve büyüklüğünü ayrıntılarıyla belirleyebilir.

11. Yunusun dalgaları yorumlama sistemi o kadar üstündür ki, bir balık sürüsü içindeki tek bir balığı bile izleyebilir. Hatta zifiri karanlıkta suda kendinden 3 km. uzakta duran iki ayrı metal parayı birbirinden ayırt edebilir.

12. Sesin Soğurulması

13. Ses Nereye Gidiyor? • Otomobille seyahat etmek,traktörle seyahat etmekten daha konforludur.Otomobilin motor sesi içeriye çok az gelir .Traktörün sesi ise kullanan kişiyi rahatsız eder..Çıkardığı sesin büyük bir kısmı kulağınıza ulaşır.Bazı alt geçitleri kullanırken gürültü duyduğunuz halde bazılarında çok az gürültü duyarsınız.

14. Sesi,tünellerde,aracınızın camı açık olduğunda ya da kapalıyken farklı işitirsiniz.Şimdide sizlere ders kitabımızdan bir deney göstereceğim. • Ses sert ve düz yüzeylerde yansır.Bu özelliğini düz aynaya gelen ışığın yansımasına benzetebilirsiniz.Sesi soğurmak için gözenekli ve pürüzlü yüzeylerin tercih edilmesi sesin yansıma özelliğini en aza indirmek içindir.Halı,kilim,perde,kumaş ve mobilyalar sesi soğurur.

15. Pürüzlü ve gözenekli yüzeyler,yansıyan sesleri birbirine karıştırır.Böyle yüzeyler,hava moleküllerinin düzenli hareket etmesini engeller.Bu nedenle pürüzlü yüzeylerde yankı oluşmaz ve ses daha kolay soğurulur.Yüzeylerde soğurulan sesin bir kısmı isi enerjisine dönüşür.Ortamda çok az miktarda sıcaklık artışı olur.

16. Sesin Yayılması İçin Maddesel Ortama İhtiyacı Var • Astronotlar, uzayda karşılıklı olarak birbirleri ile konuşamazlar. • Gök cisimlerinde meydana gelen şiddetli patlamalın sesleri Dünya’mıza kadar ulaşamaz. • Gaz taneciklerinin aralarındaki boşluk fazladır. Sıvıları oluşturan tanecikler arasındaki boşluklar gazlara göre daha azdır. Katılardaki tanecikler ise birbirlerine temas etmektedir.

17. Sesin yayılmasını, resimdeki domino taşlarının birbirleri ile etkileşmesine benzetilir. Hava molekülleri, domino taşları gibi birbirlerine çarparak enerjilerini aktarır.

18. Maddesel Hareket • Maddesel ortamlarda sesin iletilebilmesi için maddeyi oluşturan taneciklerin titreşim hareketiyle enerjilerini aktarmaları gerekir.

19. Ses, Farklı Bir Madde İle Karşılaşırsa Ne Olur? • Ses bir madde ile karşılaşırsa gelen sesi soğurur. Bir kısmı , duvarın yüzeyindeyken oda içerisine geri yansır. Bir kısmı da duvardan geçerek bize kadar ulaşabilir. Ses madde ile karşılaştığında geçme, yansıma ve soğurulma olayları aynı anda gerçekleşebilir. Bu olayların gerçekleşmesi, sesin karşılaştığı maddenin özelliklerine göre farklılık gösterir.

20. Akustik ve Önemi • Sesin özelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir. Akustik, gürültünün azaltılmasını, yankılanmanın önlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin kontrol altında tutulmasını sağlar. Akustik biliminin kullanılabilir olması için farklı cisimlerin sesle nasıl etkileştiğinin bilinmesi gerekir.Akustik düzenlemeler sayesinde gürültü azaltılabilir yani gürültüye neden olan ses titreşimleri kontrol altında tutulabilir. (Gürültü nüfus artışı sonucu ortaya çıkar ve insanları rahatsız eder. Bunun için binalar inşa edilirken akustik özelliklerinin iyi olmasına dikkat edilir). Akustik özelliğin olmadığı veya zayıf olduğu ortamlarda gürültü kirliliği olur ve bu da insan sağlığına zarar verir.

21. Ultrasonik Ses • Saniyedeki titreşim sayısı 20.000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses üstü) ses denir. Ultrasonik ses, günlük hayatta ve teknolojide kullanılır. Ultrasonik ses insan kulağı tarafından duyulamaz.• Ultrasonik sesler, bazı hayvanlar tarafından (kedi, köpek, yunus) duyulabilir. Bu hayvanların eğitiminde ultrasonik ses çıkartan düdükler kullanılır.

22. • Ultrasonik seslerin yan etkisi bulunmadığı için hamile bayanların bazı hastalıklarının teşhis ve tedavisinde kullanılır. (Kalp problemi, tümör, böbrek taşı, safra kesesi taşı tespitinde ve böbrek ve safra taşlarının kırılmasında kullanılır). • Ultrasonik ses, titreşim sayısı fazla olduğu için duyulabilen sese göre 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir. Bu sesler duyulabilen seslere göre daha kolay yönlendirilir ve bu nedenle de teknolojide kullanılır. (Borunun kalınlığı veya çatlak olup olmadığı kontrol edilebilir). • Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi için kullanılır. (Gözlük ve takıların temizlenmesi için kullanılır).

23. • Heterojen karışımların karıştırılması için kullanılır. • Beton blokların delinmesi için kullanılır. • Katı maddelere şekil vermek için kullanılır. • Anne filin çıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak için, erkek filin çıkardığı ultrasonik ses diğer filleri uzaklaştırmak için kullanılır. • Karanlık ortamlarda uçabilen yarasalar ultrasonik sesler çıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yönlerini bulurlar veya avlanırlar. • Ultrason cihazı, ultrasonik sesin üretilmesi prensibine göre çalışır. Ultrason cihazı sayesinde iç organlara ultrasonik sesler gönderilir ve bu ses dalgaları iç organlara tarafından yansıtılarak bilgisayarlar sayesinde görüntü halinde ekrana düşürülür.