Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny

1. Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny Jerzy Wilkin Opracowała Renata Korzeniowska

2. „(…)prawa i społeczne instytucje, nieważne jak sprawne i dobrze zorganizowane, muszą zostać zreformowane bądź zniesione, jeśli są niesprawiedliwe.”John Rawls

3. Plan prezentacji Różne sposoby definiowania terminu „sprawiedliwość” Efektywność (wydajność) ekonomiczna i paradygmat kapitalizmu Trzy wymiary sprawiedliwości Równość i efektywność, więc „coś za coś” Przenikanie praw obywatelskich w „sferę dolara” wg Okuna Metafora o „dziurawym wiadrze” P.Samuelsona i W. Nordhausa Teoria sprawiedliwości J. Rawsa Badania sprawiedliwości Badania postrzegania zasad sprawiedliwości Raport Banku Światowego (1993)

4. Różne sposoby definiowania terminu „sprawiedliwość” • Sprawiedliwość • to bezstronność w ocenianiu ludzi i traktowanie ich tak, jak na to zasługują. • Sprawiedliwość społeczna • to przyznanie ludziom tego, co im się należy ze względu na ich pracę lub zasługi. (Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN) • termin equity • „odspołecznienie” ekonomii • od „nauki moralnej” do nauki poszukującej uniwersalnych praw i zależności między nakładem a efektem

5. Efektywność (wydajność) ekonomiczna podstawowe kryterium wartościowania w ekonomii „J.S. Mill twierdził, że niezmienne „prawa produkcji” należy oddzielić od zmiennych „praw dystrybucji”, a przez to uwolnić ekonomistę od dylematu spraw podziału i sprawiedliwości.” „M. Blaug dodaje: przeświadczenie, iż efektywność i sprawiedliwość mogą być rozdzielone stanowi jedno z najstarszych marzeń ekonomistów.”

6. Paradygmat kapitalizmu • Upodabnianie społeczności ludzkich do rynków i mechanizmów społecznych do mechanizmów rynkowych. • „koncepcja ładu społecznego, która nie odwołuje się do niczego poza działaniami jednostek dążącymi do osiągnięcia swoich celów indywidualnych.” J. Szacki

7. Trzy wymiary sprawiedliwości • -równość wobec prawa, • jednakowe prawa obyw., • brak dyskryminacji rasowej, • jednakowe kryteria oceny • takich samych kategorii • pracowników. • -w dostępie do kształcenia, • -w korzystania z • dóbr publicznych, -w realizacji aspiracji. • -majątkowej, • -w korzystaniu z • dóbr i usług.

8. Równość i efektywność, więc „coś za coś” • Rozróżnienie równości wg. A.M. Okuna: • warstwa polityczna a ekonomiczna • Dylemat między równością a efektywnością • efektywność ekonomiczna równości polityczne • Analiza kosztów i korzyści: „Równość materialnego dobrobytu przynosi znacznie mniejsze korzyści i wymaga dużo wyższych kosztów niż równość praw politycznych i obywatelskich.”(A.M.Okun)

9. Przenikanie praw obywatelskich w„sferę dolara” wg. Okuna Wolności polityczne Zapewnienie praw obywatelskich „Społeczeństwo chce, aby rynek pozostał na właściwym miejscu. Sfera działania praw obywatelskich stanowi część mechanizmu równoważącego wobec rynku i nakierowana jest na zachowanie wartości, których nie można wymierzyć w dolarach”

10. Metafora o „dziurawym wiadrze” • Sprawiedliwość dystrybucyjna • dotyczy relacji między nakładem ponoszonym przez poszczególnych uczestników życia gospodarczego i społecznego a wynagrodzeniem otrzymywanym za owe nakłady. • Analiza P.Samuelsona i W. Nordhausa „cieknące wiadro” • analiza skutków redystrybucji dochodów przez instrumenty polityki ekonomicznej państwa

11. Metafora o „dziurawym wiadrze” c.d. W wyniku redystrybucji dochodów marnotrawiona jest część wytworzonego dochodu. „Wysiłki na rzecz zmniejszenia nierówności dochodowej mogą osłabić bodźce i obniżyć produktywność krajową. Do przecieków należą koszty administracyjne, osłabienie bodźców do pracy i oszczędzania(…)”(P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia) Problematyka sprawiedliwości łączy w sobie kwestie rozwiązań systemowych i instytucjonalnych z całym wachlarzem polityk społeczno ekonomicznych.

12. Teoria sprawiedliwości J. Rawsa • Społeczny sens sprawiedliwości • Pojęcie to ma swoje instytucjonalne formy i staje się formą regulującą zachowanie ludzi. • Współczesna teoria sprawiedliwości J. Rawsa • nazywana egalitaryzmem- stoi w opozycji do utylitaryzmu • wiąże pojęcie sprawiedliwości z kategorią umowy społecznej.

13. Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. „Zasadniczym przedmiotem sprawiedliwości jest podstawowa struktura społeczeństwa, a dokładniej- sposób w jaki główne instytucje społeczne rozdzielają zasadnicze prawa i obowiązki oraz określają podział korzyści wynikających ze społecznej kooperacji”(J. Raws)

14. Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. • „demokracja właścicielska” • umożliwia jak największej liczbie obywateli posadanie środków produkcji • Bezstronność jako istota sprawiedliwości • dotyczy sytuacji wyjściowej, kiedy umowa społeczna tworzy się w wyniku porozumienia lub przetargu w warunkach, w których nikt nie jest uprzywilejowany. • Teoria Rawlsa łączy w sobie trzy wymiary równości jako podstawy sprawiedliwości społecznej.

15. Teoria sprawiedliwości J. Rawsa c.d. „Sprawiedliwość nie pozwala na ograniczenie wolności niektórych w imię większego dobra pozostałych. (…) Zatem w społeczeństwie sprawiedliwym podstawowe wolności są traktowane jako coś oczywistego, a prawa oparte na sprawiedliwości nie podlegają przetargom czy rachunkowi społecznemu.”(J.Raws)

16. Badania postrzegania zasad sprawiedliwości • Badania Cichomskiego i Morawskiego(1988) • Nierówności polityczne i brak wolności • International Justice Project (1991) • Potwierdzają, że postrzeganie sprawiedliwości społecznej ma istotny wpływ na zachowanie ludzi, na stabilność społeczną i na legitymizację porządku ekonomiczno- politycznego państwa. • Wskaźniki: poparcia dla systemu ekonomicznego; satysfakcji ekonomicznej • Widać istotne znaczenie społecznego postrzegania zasad sprawiedliwości społecznej dla procesu tworzenia ładu instytucjonalnego gospodarki i społeczeństwa.

17. Raport Banku Światowego (1993) • Poszukiwanie źródeł sukcesu ekonomicznego krajów Azji Wschodniej • Najważniejszym czynnikiem dynamiki gospodarczej okazały się niewielkie zróżnicowanie dochodów połączone z niskim bezrobociem i upowszechnieniem się dostępu do różnych poziomów oświaty. • Nastąpił wzrost oszczędności i inwestycji prywatnych, wzmocnienie stabilności politycznej i makroekonomicznej, podniesienie jakości kapitału ludzkiego i wzmocnienie motywacji pracowników.

18. „Ostatecznie nie ma podstaw intelektualnych dla oddzielenia efektywności od spraw podziału.” (J. Stiglitz)

19. Pytania • Czy kiedykolwiek podczas nauki ekonomii spotkaliśmy się z pojęciem sprawiedliwości w wymiarze ekonomicznym i naukowym? • W jakim stopniu osiągnięto cel uwzględnienia sprawiedliwości w momencie tworzenia nowego systemu gospodarczego w Polsce? • Czy państwa Europy słusznie prowadzą rozbudowaną politykę pomocy socjalnej? W jakim stopniu analiza P.Samuelsona i W. Nordhausa „cieknące wiadro” zmienia spojrzenie na ten problem?

20. Dziękuję za uwagę.