GÜNEŞ SİSTEMİ

1. TERİMLER OLUŞUMU VE EVRELERİ YAPISI GÜNEŞ GEZEGENLER GÜNEŞ SİSTEMİ RESİMLER UYDU VE GÖK ADA İÇ VE DIŞ GEZEGEN NEDİR? ETKİNLİKLER SORULAR CEVAPLAR

2. GEZEGENLER 1)İÇ GEZEGENLER 2)DIŞ GEZEGENLER 3)CÜCE GEZEGENLER

3. GÜNEŞ SİSTEMİ Güneşten ve onun çekim etkisi altında kalan sekiz gezegen ve onların bilinmeyen 166 uydusundan,üç cüce gezegenden (Ceres,Pluton,Eris ile onların bilinen dört uydusu),ve milyarlarca küçük gökcisminden oluşur.Küçük cisimler kategorisine asteroitler,Kuiper kuşağı nesneleri,kuyrukluyıldızlar,göktaşları ve gezegenler arası toz girer. Güneş sistemi;Güneş dört yer benzeri iç gezegen küçük taş asteroitlerden oluşan bir asteroit kuşağı,dört gaz devi dış gezegen,ve Kuiper kuşağı denen buzsu cisimlerden oluşan ikinci bir kuşaktan ibarettir.Kuiper kuşağının ötesinde ise seyrek disk,gün durgun ve en son olarak da varsayımsal Oort bulutu bulunur. Güneş’ten olan uzaklıklarına göre gezegenler sırasıyla Merkür,Venüs,Dünya,Mars,Jüpiter,Satürn,Uranüs,Neptün’dür.bu sekiz gezegenin altısının çevresinde doğal uydular döner.Ayrıca dış gezegenlerin her birinin toz ve diğer parçacıklardan oluşan bir gezegen kuşağı vardır.

4. TERİMLER Güneş’in yörüngesinde dönen cisimler üç’e ayrılır.Gezegenler,cüce gezegenler ve güneş sistemi küçük gökcisimleri. Güneş’in çevresinde dönen, kendine küresel bir biçim verecek kadar kütlesi olan ve yörüngesinin yakın çevresini(doğal uyduları dışında) temizlemiş gökcisimlerine”gezegen” denir.Bilinen sekiz gezegen vardır:Merkür,Venüs,Dünya,Mars,Jüpiter,Satürn,Uranüs ve Neptün. 24 Ağustos 2006’da Uluslar arası Astronomi Birliği (IAU) Plüton’u dışarıda bırakarak ilk defa ’gezegen’ terimini tanımladı.Plüton ile birlikte , Eris ve Ceres yeni bir kategori olan cüce gezegen olarak tanımlandı. Cüce gezegenler yörüngeleri etrafındaki diğer cisimleri temizleyecek yer çekimsel güce sahip olmayan gök cisimleridir.Doğal uydular yada aylar Güneş’in çevresinde değil de gezegenlerin, cüce gezegenlerin yada güneş sistemi küçük gök cisimlerinin çevresinde dönen gökcisimleridir.bir gezegenin güneş’ten olan uzaklığı kendi yılı boyunca değişir.Güneş’e en çok yaklaştığı duruma günberi , en uzak olduğu durumda da günöte denir NOT:

5. NOT: Güneş sisteminin asıl bileşeni sistemin bilinen kütlesinin %99,86 sını oluşturan ve çekim kuvveti ile sistemi bir arada tutan GÜNEŞ’TİR Sistemin kalan kütlesinin % 90ından fazlasını da yalnızca güneş’im çev- resinde dönen 2 gök cismi olan Jüpiter ve Satürn oluşturur.

6. OLUŞUMU VE EVRİMİ Gökbilimciler güneş sisteminin güneş ana diziden uzaklaşmaya başlayıncaya kadar bugünkü haliyle kalacağı tahmin etmektedir.güneş hidrojen yakıtını yaktıkça geride kalan yakıtı yakabilmek için giderek ısınır, dolayısıyla da daha hızlı yakmaya devam eder.sonuç olarak kabaca her n 1,1 milyar yılda bir yüzde on oranında parlaklığı artmaktadır.tahminlere göre bugünden yaklaşık 6,4 milyar yıl sonra güneş’in çekirdeği o kadar sıcak olacak ki daha az yoğun olan üst katmanlarda da hidrojen kaynaşması oluşmaya başlayacak.bunun sonunda Güneş şu anki çapının kabaca 100 katı kadar genişleyecek ve bir kızıl dev olacaktır.Sonrada oldukça artmış olan yüzey alanı nedeni ile soğumaya başlayacak ve parlaklığını yitirecektir.

7. YAPISI Gezegenlerin hepsi ve diğer gökcisimlerinin çoğu, Güneş’in çevresindeki yörüngede saat yönünün tersine dönmektedir.Ancak Halley kuyruklu yıldızlar gibi istisnalar bulunur.Her gökcismi, odak noktalarından birinde Güneş’in bulunduğu yaklaşık bir elips yörünge üzerinde hareket eder.Güneş’e daha yakın olan gökcisimleri daha hızlı hareket eder.Gezegenlerin yörüngeleri hemen hemen daireseldir ama birçok kuyruklu yıldız, asteroit ve Kuiper kuşağı gökcisimleri oldukça dar eliptik yörüngeler izler.

8. GÜNEŞ • Güneş, Güneş sisteminin ana yıldızı ve en önemli öğesidir.Dünyaya en yakın yıldızdır ve 8 ışık dakikası uzaklıktadır.Bu aynı zamanda güneşe baktığımızda onun 8 dakika önceki halini görürüz demektir.700.000 km. yarıçapıyla cüce yıldızlar sınıfına girer.Güneş sisteminin saman yolunda Oort bulutundan oluştuğu sanılmaktadır. Güneş'in ana dizideki konumunun bir yıldızın yaşamının en güzel dönemi olduğuna inanılmaktadır. Henüz nükleer kaynaşma için kullandığı yakıt olan hidrojen kaynaklarını tüketmemiştir. Güneş gittikçe daha parlaklaşmaktadır, yaşamının başlarında şu ankinden 75% daha az parlaktı. • Güneş'in içinde bulunan hidrojen ve helyum oranlarının hesaplanması sonucunda yaşam süresinin yarısında olduğu ortaya çıkmaktadır. Sonunda ana diziden uzaklaşacak ve daha büyük, daha parlak ama daha soğuk olacak, kızıllaşarak yaklaşık beş milyar yıl içinde de kızıl dev hâline gelecektir.Bu noktada parlaklığı şu anki değerinin birkaç bin katı olacaktır. • Güneş Öbek yıldızıdır; yani evrenin gelişiminin son dönemlerinde doğmuştur. Daha yaşlı olan Öbek II yıldızlardan daha fazla miktarda, hidrojen ve helyumdan ağır elementler (gökbilimsel anlamda "metaller" barındırır. Hidrojen ve helyumdan daha ağır olan elementler eski ve patlayan yıldızların çekirdeklerinde oluşmuştur. Yani evrende bu elementlerin bulunabilmesi için ilk kuşak yıldızların ölmesi gerekmiştir. En eski yıldızlarda çok az miktarda metal varken, daha sonra doğan yıldızlarda daha fazla metal vardır. Bu yüksek metallik oranının Güneş'in gezegen sistemi oluşturmasında çok önemli olduğuna inanılmaktadır çünkü gezegenler bu metallerin kaynaşmasından oluşmuştur.

9. MERKÜR Güneşe en yakın gezegendir.Çıplak gözle gökyüzüne bakıldığında günbatımından sonra yada gündoğumundan önce ufka yakın bir noktada parlak bir yıldız gibi görünür.Güneş Sistemindeki en küçük 2. gezegendir.Herhangi bir uydusu ve halkası yoktur.Büyüklüğünü Dünya ile kıyaslayacak olursak Dünyayı bir pinpon topu büyüklüğünde düşünürsek Merkür ün çapı 50 kuruşun çapı büyüklüğünde olur.Merkür Güneş çevresindeki bir turunu 88 günde, kendi çevresindeki dönüşünü ise 59 günde tamamlar.Kendi çevresindeki dönüşünün bu denli uzun oluşu nedeniyle Merkür'de geceler ile gündüzler arasındaki sıcaklık farkı yüksektir. NOT:

10. UYARI Gezegenlerin güneş çevrelerindeki do- lanımları için geçen süreye o gezegenin yılı, kendi çevrelerindeki turlarını ta- mamlayıncaya kadar geçen süreye ise o gezegenin günü denir.

11. VENÜS En küçük dördüncü gezegendir.Güneşe yakınlıkta 2. sırada yer alır.Yılın belirli dönemlerinde çıplak gözle görülebilir.Dünya ile yaklaşık aynı büyüklüktedir.Venüs'ün Güneşin çevresinde dolanması için geçen süre 244 gün kendi çevresinde dolanımı ise 223 gündür.Venüs'ü diğer gezegenlerden ayıran özellik ise ; diğer gezegenlerin kendi etrafındaki dönüş yönünün tersidir.Venüs, Merkür'e göre Dünyaya daha uzak olmasına rağmen daha sıcaktır.Bu durumun sebebi atmosferde çok büyük oranda karbondioksitin bulunuyor oluşudur.Venüs'ünde Merkür gibi uydusu ve halkası yoktur.

12. DÜNYA Dünya, (yer) Güneş sisteminin Güneşe uzaklık açısında 3. sıradaki gezegenimizdir.Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir.katı yada kaya ağırlığı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir.Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük gezegendir.tek doğal uydusu aydır.yüzey sıcaklığı ortalama 14derecedir.Dünya Güneş etrafında 1 turunu 365 gün 6 saatte , kendi çevresindeki 1 turunu 24 saatte tamamlar.

13. MARS Dünyadan çıplak gözle kırmızımsı bir yıldız şeklinde görünen Mars en küçük 3. gezegendir.Güneşe yakınlık açısından 4. sırada bulunan Marsın kırmızı görünmesinin sebebinin yüzeyinin demirce zengin olması ve bu nedenle pas rengi olarak gözlendiği olarak düşünülmektedir.Mars kendi çevresindeki 1 turunu 25 saatte, Güneş çevresindeki bir turunu ise 687 günde tamamlar.Marsın halkaları yoktur fakat 2 adet Deimos ve Phobos adı verilen iki uydusu vardır.Mariner ve Viking uzay sondaları Marsın yüzeyinde yanardağlar, düzlükler ve kraterler olduğunu tespit etmişlerdir.

14. JUPİTER Çıplak gözle bakıldığında parlak bir yıldıza benzeyen Jüpiter, Güneşe uzaklık bakımından 5.dir. Jupiterin hemen hemen tamamı gazla doludur, üzerinde kaya parçası bulunmamaktadır.gezegenlerin en büyüğü olan Jupiterin çapı Dünyanın çapının yaklaşık 11 katıdır.Jupiterin çevresinde Dünyadan gözlenemeyen üç tane halkası halkası vardır, bununla birlikte 16 tane uydusu vardır.En ünlüleri; Amalta, Lo, Europa, Ganimed ve Kalistodur.Jüpiter Güneş çevresindeki 1 turunu 11,86 yılda Kendi çevresindeki 1 turunu yaklaşık 10 saatte tamamlar.

15. SATÜRN Satürn çıplak gözle Dünyadan gözlenebilen en uzak gezegendir.Büyüklük bakımından Jüpiter'den sonra en büyük gezegendir.Güneşe uzaklık bakımından ele alındığı zaman ise 6. sıradadır.Satürn de tıpkı Jüpiter gibi gazdan oluşmuştur. Üzerinde kara parçası bulunmamaktadır.Satürnün toplam 20 uydusu bulunmaktadır.bunlardan en ünlüleri ise; TİTAN, LAPETUS, DİONE, MİMAS, TETİS ve REA dır.Satürn de ilk fotoğraflar Pionaner uzay sondası tarafından çekilmiştir.Satürnün halkalarına ait birçok bilgiyi ise Voyager uzay sondasından öğrenilmiştir.Satürn Güneş çevresindeki 1 turunu 29,49 yılda, kendi etrafındaki 1 turunu ise 10 saat 39 dakikada tamamlar.

16. URANÜS Çıplak gözle bakıldığında ancak en parlak döneminde bir yıldız gibi görünebilir.Uranüs, Güneş çevresindeki yörüngesinde dolanırken yan yatmış gibi görünür.Gezegen yaklaşık olarak dünyanın 4 katıdır.Uranüs güneş sistemindeki en büyük 3. gezegendir.Güneşe uzaklık bakımından ise 7. sıradadır.Uranüs ün 11 halkadan oluşan bir halka sistemi ve 15 adet uydusu vardır.Bunlardan en ünlüleri;MİRANDA, ARİEL,UMBRİEL dir.Uranüs ün atmosferi çok zehirli gazlardan oluşmuştur.Uranüs, Güneş çevresindeki 1 turunu 84,01 yılda, kendi çevresinde 1 turunu ise 17 saat 14 dakikada tamamlar.

17. NEPTÜN Neptün çıplak gözle gözlenememektedir. Büyüklük açısından 4. ,Güneşe uzaklık bakımından ise 8. sırada yer alır.Fakat bazen Plüton un yönergesi Neptün'ün ki ile kesişir, Neptün bu durumda Güneşten en uzak gezegen ünvanını alır.Yukarıdaki şekilde Plüton 2, Neptün 1 konumuna geldiğinde Neptün Güneşten en uzak gezegen konumuna gelir.Neptün'e dair tüm bilgilerimizi VOYAGER 2 uzay sondasında edinmiş bulunmaktayız.Neptün'ün toplam 8 adet uydusu vardır.Bunların içinde en bilinenleri TRİTON ve NEREİD’ DİR.Neptün Güneş çevresindeki 1 turunu 164,79 yılda kendi çevresindeki 1 turunu ise 16 saat 3 dakikada tamamlar

18. CÜCE GEZEGENLER • Cüce gezegen, Uluslararası Astronomi Birliği'nce (UAB) gezegenler konusunda, 24 Ağustos2006 tarihinde yapılan yeni tanımlamada getirilmiş bir gökcismi kategorisi. Bu tanım, şu an yalnızca Güneş sistemi için geçerlidir.[1] UAB'nin kabul ettiği kullanıma göre "cüce gezegen" kategorisi, "gezegen" kategorisinden ve bir diğer yeni kategori olan "küçük güneş sistemi cisimlerinden" (Small Solar-System Body - SSSB) farklıdır. • Alınan karara göre bir cüce gezegen: • Güneş çevresindeki bir yörüngede dolaşır. • Sabit bir şekle sahip olmasına engel olabilecek güçleri alt edebilecek yeterlilikte bir kütleçekimine sahip olmasını sağlayacak bir kütle ve bundan ötürü hidrostatik denge (dairesele yakın) şekline sahip olmalıdır. • Yörüngesinin çevresindeki "civarı temizlememiş" olmalıdır. • Bir gezegenin veya başka bir yıldız harici cismin uydusu durumunda Abulunmamalıdır. • Gezegen tanımını cüce gezegen tanımından ayıran nokta, cüce gezegenlerin yörüngesinin civarını temizlememiş olmasıdır. Bu tanım Plüton'un gezegen yerine cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırılmasına neden olmuştur, çünkü Plüton yörüngesinin civarını temizlememiştir (Kuiper kuşağı). • Cüce gezegenler, Uluslar arası Astronomi Birliği tarafından belirlenen cüce gezegenler: Ceres, Plüton ve Eristir. Şimdilik sayıları üç adet olsa da daha fazla cüce gezegene sahip bir güneş sistemimiz olacak. Çünkü şu anda bile sırada cüce gezegen olmayı bekleyen birçok aday bulunmakta.

19. PLÜTON Güneşe en uzak ve en küçük gezegendir.1930 yılında bulunmuştur.bilim insanları Plüton’un yüzeyinin donmuş gazlardan oluştuğunu, parlak kutupları ve ince bir atmosfer olduğunu düşünmektedirler.Plüton un çevresinde halka olduğuna dair herhangi bir bilgi mevcut değildir. Fakat Charon (karon) adında bir uydusu olduğu bilinmektedir.Plüton, Güneş çevresindeki 1 turunu 248,5 yılda, kendi çevresindeki 1 turunu ise 6,387 günde tamamlar.Ayrıca yüzey sıcaklığı bakımımdan Güneş sisteminin en soğuk gezegenidir.

20. UYDU VE GÖK ADA Gezegenlerin çevrelerindeki yörüngelerde dönme hareketi yapan gök cisimlerine uydu denir.Gezegenlerin çevrelerinde dolanım yapan doğal gök cisimlerinin yanında Dünyamız çevresinde, yeryüzü gözlemleri ve haberleşme amaçlı binlerce yapay uydu bulunmaktadır. Ay, Dünya, Güneş, diğer yıldızlar, gezegenler ve bulutsuzlar gök ada adı verilen dev sistemlerin birer üyesidir.astromonlar, uzayın derinliklerinde milyonlarca gök ada gözlemlemişlerdir.Dünya’nın içinde bulunduğu Samanyolu gök adası gibi bir başka ada da Andromeda’dır.Gök adaların da yer aldığı gök cisimlerinin tümü aralarındaki boşluklara birlikte evreni temsil etmektedir.Dünya dışındaki evren parçası da uzay olarak adlandırılır. NOTLAR

21. NOT: Dünyanın uydusu Ay’dır.Ay Dünya’nın çevresindeki bir turunu 27 günde tamamlar.Dünya’nın ve Ay’ın birbiri üzerinde kütle çekim kuvveti etkileri vardır.Dolayısıyla Ay’ın Dünya’nın dönüşü sırasında Dünya’nın Ay’a bakan yüzündeki çekim etkisi o sırada arkada kalan yüzüne göre daha fazladır.Bu çekim karalar üzerinde fark edilir fakat fazla etkili olmaz.Okyanuslar ve denizler ise Ay’a doğru bir miktar yükselir.Sonuçta günde iki kez oluşan gelgit hareketleri meydana gelir. İLERİ

22. NOT: • Ay gerek kendi ekseni gerekse Dünya çevresindeki dönüşünü27,3 günde tamamladığı için Ay’ın Dünya’mıza daima aynı yüzü dönüktür.dolayısıyla Ay’ın yeni Ay’dan son dördüne gözlediğimiz tüm evreleri,Ay’ın Güneş ve Dünya’ya göre konumundan kaynaklanmaktadır. GERİ:

23. ETKİNLİK ZAMANI

24. SAMANYOLU • Samanyolu galaksisi birçok galaksiden daha büyük, daha parlak ve daha büyük bir yoğunluğa sahiptir. Bu nedenle çekim kuvveti çok küçük olan 10 tane sönük galaksi, aynen bir gezegenin etrafında dolanan uydular gibi dolanmaktadır.  • Samanyolu galaksisi; yalnızca büyük bir spiral galaksi olmayıp, milyonlarca ışık yılına uzanan büyük bir imparatorluğun merkezidir. Samanyolu'nun imparatorluğun merkezi oluşunun nedeni; çevresinde bulunan 10 tane galaksiyi çekimsel olarak yönetmesidir.

25. DOĞRU YANLIŞ 1 2 3 4 6 7 8 5 ÇOKTAN SEÇMELİLER 2 3 4 1 7 8 6 5

26. SORU 1 ( ) Uranüs güneş sistemindeki en büyük 3. gezegendir. GERİ

27. SORU 2 ( ) Gezegenlerin çevrelerindeki yörüngelerde dönme hareketi yapan gök cisimlerine Gelgit denir. GERİ

28. SORU 3 ( )Dünya üzerinde yaşamın olduğu tek gezegendir. GERİ

29. SORU 4 • ( ) Tüm gezegenler Güneş’in çevresindeki yörüngede saat yönünde dönmektedir. GERİ

30. SORU 5 ( )Ay dünya çevresindeki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. GERİ

31. SORU 6 ( )Güneş bir yıldızdır. GERİ

32. SORU 7 ( ) Neptün Güneşe uzaklık bakımından 7. sırada yer alır. GERİ

33. SORU 8 ( )Dünya güneş etrafında dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.Dünya kendi etrafında ise 27 günde tamamlar. GERİ

34. SORU 1 GEZEGENLERİN BÜYÜKLÜKLERİ GÖZ ÖNÜNE ALINDIĞINDA AŞĞIDAKİLERDEN HANGİSİ MERKÜR İLE VENÜS ARASINDA YER ALIR? A)DÜNYA B)PLÜTON C)MARS D)SATÜRN GERİ

35. SORU 2 AŞAĞIDAKİ GEZEGENLERDEN HANGİSİ İÇ GEZEGENLER ARASINDA YER ALMAZ? A)MARS B)VENÜS C)MERKÜR D)JÜPİTER GERİ

36. SORU 3 GÜNEŞ SİSTEMİNDE YER ALAN EN BÜYÜK VE EN KÜÇÜK GEZEGEN HANGİ SEÇENEKTE DOĞRU OLARAK VERİLMEKTEDİR? A)JÜPİTER-MERKÜR B)SATÜRN-VENÜS C)DÜNYA-MERKÜR D)URANÜS-NEPTÜN GERİ

37. SORU 4 AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİNİN SONUCUNDA MEVSİMLER OLUŞUR? A)DÜNYA’NIN KENDİ EKSENİ ETRAFINDA DÖNÜŞÜ İLE B)AY’INDÜNYA ETRAFINDA DÖNMESİ İLE C)DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ İLE D)AY’IN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ İLE GERİ

38. SORU 5 DÜNYAMIZIN UYDUSU NEDİR? A)AY B)TÜRKSAT C)GÜNEŞ D)VENÜS GERİ

39. SORU 6 GÜNEŞE EN YAKIN GEZGEN HANGİSİDİR? • URANÜS • PLÜTON C) MERKÜR D) SATÜRN GERİ

40. SORU 7 AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ GÜNEŞE DAHA UZAKTIR? A)MARS B)DÜNYA C)SATÜRN D)JÜPİTER GERİ

41. SORU 8 BİRGÜN NASIL OLUŞUR? A)DÜNYA’NIN KENDİ ETRAFINDA DÖNMESİ İLE B)GÜNEŞİM KENDİ ETRAFINDA DÖNMESİ İLE C)AY’IN DÜNYA ETRAFINDA DÖNMESİ İLE D)DÜNYA’NIN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ İLE GERİ

42. CEVAPLAR DOĞRU YANLIŞ TEST 1)D 1)C 2)Y 2)D 3)D 3)A 4)Y 4)C 5)Y 5)A 6)D 6)C 7)Y 7)C 8)Y 8)A

43. RESİMLER İLERİ

44. İLERİ

45. GERİ

46. İÇ VE DIŞGEZEGEN • İç gezegenler • Dört iç gezegen yoğun, kayaç bir yapıya sahiptir. Doğal uyduları ya çok azdır, ya da hiç yoktur. Gezegen halkaları bulunmaz. Yüksek ergime noktasına sahip olan minerallerden oluşmuştur. Silikatlar katı taşküreyi ve yarı akışkan mantoyu oluşturur. Demir ve nikel gibi metaller ise gezegenlerin çekirdeğini oluşturur. İç gezegenlerden üçünün (Venüs, Dünya ve Mars) önemli birer atmosferi vardır. Hepsinde göktaşlarının oluşturduğu kraterler ve yanardağlar ile yarık vadiler gibi tektonik yüzey şekilleri bulunur. • Dış gezegenler • Dört dış gezegen ya da gaz devi Güneş'in çevresindeki yörüngede dönen kütlenin 99%'unu oluşturur. Jüpiter ve Satürn'ün atmosferleri asıl olarak hidrojen ve helyumdan oluşur. Uranüs ve Neptün'ün atmosferlerinde yüksek yüzdelerde su, amonyak ve metan "buz"u bulunur. Bazı gökbilimciler bu iki gezegenin "buz devi" adı verilen başka bir sınıfta değerlendirilmesini önermiştir.[54] Gaz devlerinin dördünün de gezegen halkaları vardır ancak sadece Satürn'ün halkaları Dünya'dan kolaylıkla gözlemlenmektedir.