GENEL MUHASEBE

1. GENEL MUHASEBE

2. BİRİNCİ BÖLÜMTEMEL BİLGİLER

3. 1. MUHASEBE KAVRAMI

4. 1.1. MUHASEBENİN TANIMI Muhasebe, işletmeyle ilgili mali nitelikli olayları tespit eden, tasnif eden, kayıt eden, raporlayan ve yorumlayan bilim dalıdır. Tanımın unsurlarını şu şekilde açıklayabiliriz:

5. Muhasebenin kapsamına giren olaylarda şu iki şart birlikte olmalıdır: 1) İşletme ile ilgili bir olay olmalıdır. Örneğin A işletmesi için, B ve C işletmeleri arasındaki bir olay A işletmesi muhasebesini ilgilendirmez. Ancak B ve/veya C işletmeleri ile A işletmesi arasındaki olaylar A işletmesi muhasebesini ilgilendirir.

6. 2) Mali nitelikli (ekonomik değeri olan parasal olay) bir olay olmalıdır. Örneğin işletmede çalışan iki kişi arasındaki bir kavga, muhasebeyi ilgilendirmez. Ancak kavga nedeni ile verilecek parasal bir ceza, muhasebeyi ilgilendirir.

7. Muhasebe işletme ile ilgili mali olaylarla şu dört süreçte ilgilenir: 1) Tespit Eder→Belge Sistemi→Ticari Belgeler ile (Saptama işlevi) Fatura, Bordro, dekont a) Ekonomik olaylar dinamik yapılı, muhasebe kayıt süreci ise statik yapılıdır. Bu iki yapı belge düzeni ile uyumlu duruma getirilir. b) Bir belgede en az 5 unsur olmalıdır: Bunlar; yer bildirimi, zaman bildirimi, kişi bildirimi, konu bildirimi ve finansal boyut bildirimidir.

8. 2) Tasnif Eder → Hesap Sistemi → Tekdüzen Hesap Planı ile (Gruplandırma / sınıflandırma işlevi) (Değişik Hesap Planları) Mali olayların farklı nitelikte olması bunların farklı kümelerde biriktirilmesinin gerektirir. Bu kümelere hesap denir. Bir işletmenin kullanacağı hesapların tümünün yer aldığı sisteme hesap planı denir. Hesap planın işletme ihtiyacına cevap verecek ayrıntıda ve sık değişiklik gerektirmeyen esneklikte olması gerekir.

9. 3) Kayıt Eder → Defter Sistemi → Defter kayıtları ile(Kayıt İşlevi) Birinci Sınıf Tüccarlar İkinci Sınıf Tüccarlar 1. Yevmiye Defteri 1. İşletme Hesabı Defteri 2. Defteri Kebir 2. Günlük Perakende Satış ve Hasılat Defteri 3. Envanter Defteri 3. Diğer Defterler 4. Diğer Defterler

10. 4) Rapor Eder → Raporlama Sistemi → Mali (Finansal) Tablolar (Raporlama işlevi) 1. Bilanço 2. Gelir Tablosu 3. Diğer Mali Tablolar

11. *) Yorum Yapar→ Muhasebe Bilgi Sistemi→ Bilgi kullanıcılarının amaçlarına uygun raporlar üretir ve yorumlar. Muhasebenin ürettiği mali bilgiler, işletme ile ilgili kişi ve kurumlara, işletme hakkında yapacakları değerlendirmeler için sunulur ve ne anlama geldikleri açıklanır.

12. 1.2. MUHASEBENİN ÖNEMİ 1.2.1. Ülke Ekonomisi Açısından Önemi Devletin gelirlerini sağlıklı belirlemesi ülke ekonomisini oluşturan işletmelerin devlete sağlıklı mali bilgi vermesi ile mümkündür. İşletmelerin sağlıklı mali bilgi vermesi ise uyguladıkları muhasebe sisteminin sıhhati ile doğru orantılıdır.

13. Devletin gelirlerini sağlıklı belirlemesi yatırım kararlarının sağlıklı olmasını doğurur. Bu da o ülkenin ekonomik, sosyal ve sürdürülebilir kalkınmasını olumlu yönde etkiler. Bunun tersi de doğrudur.

14. 1.2.2. İşletmeler Açısından Önemi Muhasebenin işletmeler açısından önemi, başta yöneticiler olmak üzere işletme ilgililerine doğru mali bilgiler aktarması ile ilgilidir. Şöyle ki; İşletmeler belirli amaçları gerçekleştirmek için kurulurlar ve çalışırlar. Bu amaçlardan en vazgeçilmez olanları, süreklilik ve kâr elde etmektir.

15. Bu iki amaç birbiriyle ilişkilidir. Sürekliliği sağlamak için kâr elde etmek gerekir. Ayrıca kârı doğru hesaplamak ve doğru değerlendirmek de gerekmektedir.

16. Genel olarak amaçları etkin ve verimli gerçekleştirmek, özel olarak ise kâr sağlamak için, akılcılığın ve bilimselliğin gereği olarak; a) Faaliyetlerin önceden planlanması, b) Mümkün olduğunca plan doğrultusunda hareket edilmesi ve gerçekleşen faaliyetlerin sürekli izlenmesi c) Sonuçların kontrol edilmesi gerekir.

17. Bu çerçevede muhasebe işletme yönetimine şu katkıları sağlar: a) Muhasebe yazılı bir hafıza niteliğinde olduğundan, geçmiş mali olaylar hakkında bilgi verir. Bu bilgiler gelecek faaliyetlerin planlanmasında kullanılabilir. b) İşlemlerin günlük takibini yaparak gerçekleştirilen faaliyetlerin izlenmesine katkı sağlar.

18. c) Plan ve Bütçe verileri ile, uygulama sonuçlarının karşılaştırılmasını yaparak, işletme faaliyetlerinin kontrol edilmesine katkı sağlar. Böylece işletmeler kârlılıklarını artırabilirler. Ayrıca kâr en başta gelir ve giderin doğru belirlenmesine, kaydedilmesine ve hesaplanmasına bağlıdır. Bu da işletmelerdeki muhasebe sisteminin sağlıklı çalışmasına bağlıdır.

19. 1.2.3. Muhasebe Bilgilerine İhtiyaç Duyanlar (İşletme İlgilileri) Açısından Önemi İşletme ile ilgili çeşitli kişi ve kuruluşlar, işletme hakkında yapacakları değerlendirmeler ve verecekleri kararlar için muhasebenin sağlayacağı mali bilgilere ihtiyaç duyarlar. Mali bilgilerin doğruluğu, işletme hakkında yapılacak değerlendirmeler ve verilecek kararların doğruluğu ve geçerliliği açısından önemlidir. Bu nedenle işletmelerin amaçlarını etkin ve verimli gerçekleştirmelerinde, iyi örgütlenmiş bir muhasebe bölümüne sahip olmaları önemlidir.

20. İşletme ilgililerini; başta yöneticiler olmak üzere, işletme sahipleri, işletmede çalışanlar, kredi kuruluşları, potansiyel yatırımcılar, sendikalar, devlet (kamu maliyesi/vergi idaresi), diğer işletmeler, çeşitli sivil toplum örgütleri (çevre örgütleri, tüketici örgütleri) ve kamuoyu (halk) şeklinde sıralamak mümkündür. Bunların her birinin işletme üzerindeki amaçları farklıdır, buna bağlı olarak ihtiyaç duyacakları bilgilerin de farklı niteliklerde olması olağandır.

21. 1.3. MUHASEBENİN TARİHİ GELİŞİMİ Muhasebenin tarihi süreç içindeki gelişimi, ekonomik yaşamın gelişimi ile doğru orantılı olmuştur. M.Ö. 5000 yıllarından itibaren; Babil, Mısır, Eski Yunan ve Roma’da, basit düzeyde (envanter listeleri, borç alacak hesapları, ücret ödemeleri gibi) çeşitli muhasebe kayıtlarının kullanıldığı bilinmektedir. Muhasebenin gelişimi ile ilgili önemli noktalar aşağıda özet olarak sunulmuştur:

22. M.Ö. 5000 - 3000 Yılları →Yazılı Muhasebe Belgeleri • 1363 İranlı Düşünür Al Mazandarani’nin kitabı → Çift taraflı kayıt yöntemi ile ilgili • İtalyan Düşünür LucaPaciola’nın kitabı → Çift taraflı kayıt yöntemi ile ilgili • Kanunname-i Ticaret → Muhasebenin hukuki bir düzene bağlanması (Fransız Ekolu) • İstanbul Ticaret Mekteb-i Ali’de temel derslerden biri olarak okutulması

23. Türk Ticaret Kanununun Kabulü →Alman muhasebe literatürünün etkisi (Alman Ekolü) • Genel Vergi Reformu →Gelir Vergisi ve Vergi Usul Kanunlarının çıkarılması • KİT’lerde (Kamu İktisadi Teşebbüsleri) TEKDÜZEN Muhasebe sistemine geçiş

24. KİT’lerde Maliyet Muhasebesinin uygulanması • SPK’ya (Sermaye Piyasaları Kurulu) bağlı şirketler ve aracı kurumlar için TİP Mali Tablo uygulaması ile, İsteğe bağlı Standart Genel Hesap Planı (SGHP) uygulaması • Bankalarda Tekdüzen Hesap Planı Uygulaması

25. Muhasebecilik mesleğinin yasal bir yapıya kavuşturulması • 1991 TÜRMOB’un (Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği) kurulması • 1994 Ülke genelinde Tekdüzen Muhasebe Sistemine geçiş (TMS) • TMUDESK’in (Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu) kurulması

26. Bir Ülkede Muhasebenin Gelişimini Etkileyen Faktörler Gelişmekte olan ülkelerde, çoğu sektörler “Satıcı Pazarı” koşulları içinde çalışır. Bu tür ekonomik yapıya sahip ülkelerde muhasebe; başta işletme yöneticileri olmak üzere, işletme ilgililerine bilgi sunma amacına yönelik değildir. Yani muhasebe, bir planlama ve denetim aracı olarak kullanılmaz.

27. Bunun yerine muhasebe, genellikle yasaların zorunlu kıldığı angarya bir iş olarak kabul edilir. Bu koşullarda muhasebe daha çok, vergi muhasebesi niteliğinde ve basit anlamıyla bir defter kayıt sistemi olarak kalır. Muhasebenin bir bilgi sistemi şeklinde, planlama ve denetim aracı olarak kullanılması, piyasa koşullarının etkisiyle, özellikle zorlaması ile olur.

28. Piyasa modelleri ile muhasebe arasındaki ilişkiyi basitçe aşağıdaki şekil yardımıyla gösterebiliriz: PİYASA MODELİ Tekel Piyasası (Satıcı Pazarı) Rekabet Piyasası (Alıcı Pazarı) (Satıcı Tek - Alıcı Çok) (Satıcı ve Alıcı Çok) Muhasebenin Önemi Azalır Muhasebenin Önemi Artar. Ülke genelinde, ekonomik ve siyasi istikrar olması da muhasebenin gelişimine olumlu yönde etki eder.

29. 1.4. MUHASEBENİN BÖLÜMLERİ 1.4.1. Genel Muhasebe Genel muhasebe, işletme ile, işletme ilgilileri arasındaki mali ilişkiyi sağlayan muhasebe dalıdır. İşletmenin gerçekleştirdiği mali olayları ve bu olayların sonuçlarını sürekli olarak kaydederek saklayan yazılı bir hafıza niteliğindedir. Genel muhasebede mali olaylara ilişkin veriler, objektif belgelere dayanılarak, değiştirilmeden olduğu gibi kaydedilir.

30. Genel muhasebenin yararları şu şekilde özetlenebilir: • Bir anlaşmazlık durumunda, daha önce gerçekleştirilmiş bir mali olayın; varlığı, yapılma biçimi ve dayanağı hakkında bilgi verir. • Belirli tarihlerde yapılacak işlemlerin unutulmamasını sağlar.

31. İşletmeye ait varlıkların, amacı dışında kullanılıp kullanılmadığının ve işletmede bulunup bulunmadığının denetimine katkı sağlar. • Belli bir dönem sonucuna ilişkin, kar veya zarar durumunun hesaplanmasına katkı sağlar.

32. 1.4.2. Maliyet Muhasebesi Maliyet muhasebesi, üretim yapan işletmelerde, üretilen mamul ve/veya hizmetlerin birim maliyetin sağlıklı hesaplanması ile maliyet planlaması ve denetiminin etkin şekilde yapılması amacıyla kullanılan muhasebe türüdür. Üretim işletmelerinde, genel muhasebeye ek olarak kullanılır.

33. 1.4.3. Yönetim Muhasebesi Yönetim muhasebesi, işletme yöneticilerinin, başta karar verme olmak üzere, diğer tüm yönetim işlevlerinde (yönetim sürecinde) ihtiyaç duydukları ayrıntılı bilgi ihtiyacını karşılamak için geliştirilmiş muhasebe türüdür. Yönetsel başarının değerlendirilmesinde, faaliyet ve sorumluluk denetimlerinin yapılması ve işletmede gerçekçi bir ödüllendirme ve cezalandırma sisteminin kurulmasına ve çalıştırılmasına katkı sağlar.

34. 1.4.4. Muhasebe Denetimi Tüm muhasebe türlerinin üretip sunduğu mali bilgilerin, beklenen amaçları yerine getirebilmesi, öncelikle bu bilgilerinin doğruluğuna bağlıdır. İşte tüm muhasebe belgelerinin, verilerinin ve bilgilerinin doğruluğu hakkında bir kanıya ulaşmak için özel bir muhasebe türü geliştirilmiştir. Bu muhasebe türüne, muhasebe denetimi denmektedir. Muhasebe denetimi, denetim kavramları komitesi tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır:

35. Denetim; iktisadi faaliyetlerle ilgili iddiaların, önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla, tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyerek, sonunda muhasebe veri ve bilgileri hakkında bir kanıya ulaşma sürecidir.

36. 1.4.5. Özel İhtisas Muhasebeleri Yukarıda sıralanan temel muhasebe türleri kapsamında olmakla birlikte; işletmelerin türleri, işin özellikleri, sektörün yapısı ve benzeri değişkenlere göre uygulanan çeşitli muhasebe türleri geliştirilmiştir.

37. Bunların başlıcalarını; banka muhasebesi, yapı işleri (inşaat) muhasebesi, konaklama muhasebesi, şirketler muhasebesi, sigorta işletmeleri muhasebesi, ulaştırma işletmeleri muhasebesi, dış ticaret muhasebesi, tarım işletmeleri muhasebesi, kâr amaçsız kuruluşlar muhasebesi vb. şeklinde sıralayabiliriz.

38. 1.5. MUHASEBE-BİLGİSAYAR İLİŞKİSİ Bilgisayar, kendisine yüklenen programlar aracılığıyla, verileri kabul eden, depolayan ve veriler üzerinde çeşitli işlemler yapan ve ürettiği bilgileri kullanıcıya (dış ortama) önceden belirlenen şekilde sunan elektronik bir araçtır. Bilgisayarın dört temel özelliği bulunmaktadır.

39. Çok hızlı işlem yapma (elektrik hızı ile) • Hatasız işlem yapma (tam otomatik çalışma) özelliği (programlama ile) • Yüksek kapasitede veri/bilgi depolama özelliği (magnetik ortamlar ile) • Çeşitli iletişim araçları ile bütünleşeme özelliği (Fax/modem kartı ile)

40. Bu özellikleri ile bilgisayar, muhasebe uygulamalarına özellikle iş hacmi yüksek olan işletmelerde önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Mali olaya ilişkin belgeler ilgili programda belirtilen şekilde (formatta) bilgisayara girildiğinde kayıtlar ve raporlar otomatik olarak yapılmaktadır. Ancak muhasebe mantığının anlaşılabilmesi açısında, muhasebenin klasik yöntemlerle öğretilmesinde yarar vardır. Bilgisayar muhasebeciler için amaç değil araçtır.

41. Bilgisayarın işlem yapma yeteneği, teknik özelliklerinin yanı sıra özellikle üzerindeki programla doğru orantılıdır. Bu nedenle işletmeler muhasebe ile ilgili hazır yazılımlardan (paket programlardan) birini seçebilecekleri gibi, kendi bünyelerine özgü bir program da yazdırabilirler. Her iki seçeneğinde; bünyeye uygunluk (esneklik), zaman ve maliyet yönlerinden çeşitli üstün ve zayıf yönleri vardır.

42. 1.6. MUHASEBENİN TEORİK YAPISI Günümüzün gittikçe karmaşıklaşan iş dünyasında; mali olayların ve bu olayları oluşturan ilişkilerin anlaşılması, geniş kapsamlı teorik temellerin bilinmesine bağlıdır. Gerçekte sistematik bilgiler bütünü olarak tanımlanan bilimin temel amacı, sorunlara çözüm üretmek ve yaşam kalitesini artırmak şeklinde özetlenebilir.

43. Bu faydacı amaca yönelik olarak muhasebe teorisi; mevcut muhasebe uygulamalarının değerlendirilmesinde ölçü, geliştirilmesinde ise yol göstericidir. Muhasebenin teorik yapısı, aşağıda çeşitli başlıklar altında incelenmektedir. Muhasebe teorisi ile ilgili yapılan tüm açıklamalar, sistem yaklaşımı çerçevesinde bir bütünlük ve çok yönlü etkileşim içinde ele alınmalıdır.

44. 1.6.1. Muhasebenin Temel Kavramları Sosyal bir bilim dalı olan muhasebe yöntem ve uygulamalarının kişisellikten mümkün olduğunca kurtarılması için uluslararası nitelik taşıyan bazı kavramlar üretilmiştir. Muhasebe uygulamalarında yön veren bu kavramlara “Muhasebenin Temel Kavramları” denir. Muhasebenin temel kavramları, doğa yasaları gibi değişmez ve kesin olmayıp, zaman içerisinde ihtiyaca göre değişebilen dinamik bir yapıya sahiptir. Muhasebenin temel kavramları aşağıda incelenmektedir:

45. 1.6.1.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını göstermektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.

46. Muhasebenin sunduğu mali bilgiler, tüm işletme ilgilileri için önemlidir. Bu nedenle muhasebeci, muhasebenin bilgi sunma görevini yerine getirirken, hukuki sorumluluktan daha geniş kapsamlı olan sosyal sorumluluk (tüm ilgililerin ortak çıkarını koruma, birini diğerine tercih etmeme gibi) bilinci ile hareket etmelidir. Bu şekilde sunulan bilgiler; gerçekçi ve tarafsız olabilir.

47. Örnek (1): İşletme bir kredi kuruluşundan kredi talebinde bulunurken kârı yüksek göstermek, vergi beyannamesi verirken karı düşük göstermek muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum işletme sahipleri yararına, vergi idaresi zararına bir sonuç doğurur.

48. Örnek (2): Kardan prim alarak çalışan bir üst düzey yöneticinin, karın olduğundan çok açıklanmasını istemesi, muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum, yönetici lehine, işletme sahiplerinin aleyhine bir sonuç doğurur.

49. Örnek (3): Toplu sözleşme yetkisi olan bir işçi sendikasına karı olduğundan az beyan etmek, muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum, işletme sahipleri yararına, çalışanlar aleyhine bir sonuç doğurur. Karı olduğundan çok açıklamak, kısa dönemde çalışanların lehine gibi gözükse de, uzun dönemde işletmenin mali krize girmesine ve işletme ile ilgili bir çok kuruluşun (çalışanlar, kredi kuruluşları, satıcılar, müşteriler, sahipler vb.) aleyhine sonuç doğurabilir.

50. Sosyal sorumluluk kavramının dikkate alınmadığı bir muhasebe uygulamasında, diğer kavram ve ilkeler anlamını yitirir. Bu durum mikro düzeyde işletmeler, makro düzeyde ise genel ekonomik durum üzerinde önemli aksaklıklar (örneğin gelir dağılımının bozulması, olmayan refahın bölüşümü vb.) oluşturur.