PANDEMİ PLANLAMASININ İLKELERİ

1. PANDEMİ PLANLAMASININ İLKELERİ Dr. Levent AKIN Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

2. Doğa veya insan kaynaklı bir tehlikenin bir toplum üzerinde gösterdiği tesir sonucu ortaya çıkan • Fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak yaralanmış/hastalanmış • Çok sayıda insana gereksinim duyduğu sağlık hizmetinin, niceliksel ve/veya niteliksel nedenlerle, yerel imkanlarla sunulamaması ve • Meydana gelen arz-talep dengesizliği sonucu insanların sakat kalmaya, organ kaybetmeye, ölmeye başlamasına, • Bu durumla başaçıkabilmek için o toplumun dışarıdan yardım almaya gereksinim duyması AFET nedir?

3. Afet Sınıflaması I. Doğal Afetler I.1. Biyolojik afetler I.1.1 Epidemik afetler I.1.1.1 Viral enfeksiyon hastalıkları I.2. Jeofizik afetler I.3. Klimatolojik afetler I.4. Hidrolojik afetler I.5. Meteorolojik afetler II. Teknolojik Afetler II.1. Endüstriyel kazalar II.2. Çeşitli kazalar II.3. Ulaşım kazaları III. Kompleks İnsani Aciller (Savaş ve anlaşmazlık ile ilgili aciller) IV. Terörizm

4. Pandemi riski • İnfluenza pandemisi gelişmesi için; • Antijenik yapısı farklı yeni bir virüs olmalı, ya da insan popülasyonunda en az bir kuşak görülmemiş olmalı • İnsanlarda çoğalabilmeli ve infeksiyon oluşturmalı • İnsandan insana kolaylıkla geçebilmeli

5. MEVCUT BİLGİLER • Influenza virusları her yıl değişmekte ve populasyon hassas hale gelmektedir. • Influenza çocuklardan erişkinlere yayılmaktadır. • Influenza ölüme ve hospitalizasyona neden olan ciddi bir hastalıktır. • Türkiye’nin epidemiyolojik verileri Avrupa ve Amerika ile benzerdir. • Her yıl influenza aşısı kullanımı hastalığın etkisini azaltır.

6. Pandemiler Her 10 ile 40 yılda bir ortaya çıkar • Bütün dünyayı etkilerler • Antijenik shifti takip ederler • Seyahat yolları aracılığıyla yayılırlar • Bütün yaş gruplarında atak oranları yüksektir • Morbidite ve mortalite belirgin biçimde artar • Yılın herhangi bir zamanında başlayabilirler • Ciddi olmasının nedeni çok sayıda insanın etkilenmesidir CDC. Atkinson W, et al. Chapter 13: Influenza. In: Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases, 4th ed. Department of Health and Human Services, Public Health Service, 1998, 220-221

7. Influenza Epidemiyolojisi - Pandemiler 1889-1892 ? A/H2N2 1900 ? A/H3N8 hafif pandemi 1918 A/H1N1 İspanyol Gribi 1957 A/H2N2 Asya Gribi 1968 A/H3N2 Hong Kong Gribi (1977* A/H1N1 tekrar ortaya çıkış) En kısa interval = 11 yıl En uzun interval = 39 yıl Şimdiki interval = 36 yıl

8. İNFLUENZA VİRÜSLERİ Antikor Prevalansı Virus izolasyonu B H3N2 H1N1 H2N2 H2N? H1N1 H1N1 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 1918 H1N1: İspanyol Gribi

9. 1918 epidemisinin yayılışı - ABD

10. 1918 epidemisinin yayılışı - ABD

11. 1918 epidemisinin yayılışı - ABD

12. 1918 epidemisinin yayılışı - ABD

13. İNFLUENZA VİRÜSLERİ Antikor Prevalansı Virus izolasyonu B H3N2 H3N8 H2N2 H2N? H1N1 H1N1 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 1957 H2N2: Asya Gribi

14. İNFLUENZA VİRÜSLERİ Antikor Prevalansı Virus izolasyonu B H3N2 H3N8 H2N2 H2N? H1N1 H1N1 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 1968 H3N2: Hong Kong Gribi

15. İNFLUENZA VİRÜSLERİ Antikor Prevalansı Virus izolasyonu B H3N2 H3N8 H2N2 H2N? H1N1 H1N1 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 1977 H1N1: Rus Gribi

16. Bir Sonraki Pandemi İçin Avian İnfluenza H5N1 Değişime Katkı Sağlayabilir mi?

17. İNSANLARDA REASSORTMENT

18. DOMUZLARDA REASSORTMENT

19. İNSANLARA ADAPTASYON

20. H5N1 için Neden bu kadar ilgi var? • Yüksek patojenite • Daha önceden sessiz konak olan su kuşlarında mortalitesi yüksek salgınlar • Konak yelpazesi giderek genişliyor • Domuz, at, kedi, kaplan, balina, fok, insan • Genetik alışveriş şansı • İnsanlarda ölümcül infeksiyon • İnsandan insana geçiş (-) • Pandemi (?) riski

21. BİR İNFLUENZA PANDEMİSİNİN SONUÇLARI DSÖ’nün hazırladığı en iyimser senaryolara göre , çok kısa bir zaman dilimi içinde, Dünya çapında 233 milyon hasta polikliniklere başvuracak, 5.2 milyon hasta hastaneye yatacak ve 7.4 milyon ölüm gerçekleşecektir.

23. Olası pandemi durumunda; Mortaliteyi tahmin etmek çok güç. 2 – 50 milyon kişi ? • Olumlu durumlar: • Beslenme şartları • Temel sağlık hizmetleri • İletişim daha iyi • Olumsuz durumlar: • Virüsün virülansı değişken olması • Dünya nüfusunun daha kalabalık olması • Yaşlı nüfusun fazla olması

24. Şu an neredeyiz? İnterpandemik Pandemik Pandemik alarm Faz 1 İnsanda yeni virus yok Hayvan virusları düşük riskli Faz 2 İnsanda yeni virus yok Hayvan virusları yüksek riskli Faz 3 İnsanda yeni virus İnsanlar arasında yayılım yok/çok az Faz 4 Küçük gruplar, lokalize İnsanlar arasında sınırlı yayılım Faz 5 geniş gruplar, lokalize İnsanlar arasında sınırlı yayılım Faz 6 Genel toplumda artmış ve devamlı yayılım ? H5N1’in mevcut durumu

25. ULUSAL GRİP PANDEMİ PLANI

26. DSÖ’nün Pandemik Hazırlılık Planı (2005) Halen revize ediliyor....

27. İngiltere’nin Pandemik Hazırlılık Planı (2008)

29. PANDEMİ PLANI HAZIRLIK GRUBU(59 kişi) • SAĞLIK BAKANLIĞI • TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • REFİK SAYDAM HIFZISIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI • TEDAVİ HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • İLAÇ VE ECZACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ • TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI • KORUMA VE KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • ETLİK VET. ARŞ. VE KONT. ENST. MD.LÜĞÜ • ÜNİVERSİTE VE EĞT. ARŞ. HASTANELERİ • HALK SAĞLIĞI UZMANLARI • ENFEKSİYON HAST. VE KL. MİK. UZMANLARI • GÖĞÜS HAST. UZMANLARI • PEDİATRİK ENF. HAST. UZMANLARI • AŞI VE İLAÇ FİRMALARI

30. Yayına Hazırlama Grubu • Dr Levent Akın • Dr. Turan Buzgan • Dr. Yıldırım Bayazıt • Dr. Vedat Buyurgan • Dr. Şehnaz Tümay

31. ULUSAL İNFLUENZA PANDEMİ PLANI AMAÇ • İnfluenza pandemisi hakkında ülke genelinde kişi , kurum ve kuruluşların bilgilendirilmesi • Plandaki rol ve sorumluluklarına göre hazırlık yapmalarına yardımcı olacak bilgi ve çerçeveyi sağlamaktır.

32. GRİP PANDEMİ PLANI İÇERİĞİ (I) • GİRİŞ, AMAÇ VE HEDEFLER • İNFLUENZA VE EPİDEMİYOLOJİSİ • Virüs, hastalık, tanı • Pandemi dönemleri dışında influenza: Özellikleri ve etkileri • Pandemik influenza: Özellikleri ve etkileri • DSÖ PANDEMİ ALARM DÜZEYLERİ • KAMU SAĞLIĞI MEVZUATI • SÜRVEYANS • Uluslar arası ve bölgesel sürveyans • Türkiye’deki mevcut sürveyans sistemi • Ulusal sürveyans sistemi için gereksinimler • Pandemiler arası dönemdeki sürveyans • Pandemi varlığında aktif sürveyans ve laboratuvar destekli sürveyans

33. GRİP PANDEMİ PLANI İÇERİĞİ (II) • KORUNMA VE TEDAVİ • Aşılar • Aşı uygulamalarında mevcut politika • Aşı türleri • Aşı etkinliği • Aşıların taşınması ve saklanması • Aşılama sonrası istenmeyen etkilerin takibi • Antiviral ilaçlar • Mevcut durum • Mevcut antiviraller, özellikleri, endikasyonları ve temini • Pandemi boyunca tedavi ve proflaksi • İlaçlara bağlı yan etkilerin izlenmesi • Diğer ilaçlar • Enfeksiyon kontrolü

34. GRİP PANDEMİ PLANI İÇERİĞİ (III) • HİZMETLERİN KOORDİNASYONU • 1. basamak • Hastane • Hasta nakil • Lojistik • Morg, ölü, defin • Sağlık kuruluşlarında pandemi planlaması • İLETİŞİM • Geliştirilmiş iletişim planları • Pandemi anında acil iletişim • Ulusal medya ilişkileri

35. GRİP PANDEMİ PLANININ ANAHATLARI 1. KOMUTA VE KONTROL • Pandeminin başladığı konusundaki açıklama Sağlık Bakanlığınca yapılacaktır. • Ulusal kriz yönetim sistemi devreye girecektir. • Pandemi İzleme Kurulu oluşturulacaktır. • Pandemi ile ilgili açıklamalar Sağlık Bakanlığınca yapılacak, yerel olarak uzmanlar hastalıktan korunma yolları konusunda toplumu bilgilendirecektir. • Sağlık kurumları kontrol listeleri ile planlamalarını kontrol edecektir • Kamu sağlığını koruyucu uygulamalar için mevcut yasal mevzuat yeterlidir.

36. GRİP PANDEMİ PLANININ ANAHATLARI 2. SÜRVEYANS • Pandemik sürveyansda amaç, vaka ve ölüm oranlarını izlemek, koruyucu önlemlerin zamanında alınmasını sağlamak. • Bu amaca uygun olarak; Mevsimsel grip sürveyansı güçlendirilerek devam etmektedir. • Bilgi bütün sağlık kuruluşlarından toplanacaktır.

37. GRİP PANDEMİ PLANININ ANAHATLARI 3. VAKA ARAŞTIRMASI, TEDAVİ VE TOPLUMUN KORUNMASI • Mevcut iki laboratuvarın nitelikleri artırılmıştır. Ancak yeni laboratuvarların eklenmesi gerekmektedir. • Vaka inceleme formları pandemi başlangıcında hazır olacaktır. • Tedavi protokolleri belirlenmiştir. • Sağlık kuruluşlarında enfeksiyon kontrolü için yapılacaklar belirlenmiştir. • Aşı henüz yoktur. (Prepandemik aşı??) • Antiviral ilaç stoklamak için çalışmalar yapılmaktadır.

38. GRİP PANDEMİ PLANININ ANAHATLARI 4. HİZMETLERİN DEVAMLILIĞININ SAĞLANMASI • Bütün sağlık kuruluşları iç hizmet planını hasta kapasitesinde olacak artışa göre yapacak. • Hasta kapasitesini karşılamak için kamu binaları ve seyyar hastanelerin kullanımı gerekebilecektir. • Gerektiğinde Kızılay aracılığıyla emekli sağlık personeli ve gönüllüler göreve çağrılacaktır. • Sağlık personeli için koruyucu malzeme standartları belirlenmiş ve bir kit halinde planlanmıştır. • Belediyelerin ölüm artışı göz önüne alarak defin hizmetleri planlaması yapması gerekecektir. • Bazı kamu hizmetlerinin kesintiye uğramaması için kurumsal sağlık hizmeti planlaması yapılacaktır.

39. GRİP PANDEMİ PLANININ ANAHATLARI 5. ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME • Elde edilen veriler değerlendirilerek düzenlemeler yapılacaktır. • Bilimsel araştırmalar yapılacaktır. • Toplumdaki sosyo-ekonomik etkileri değerlendirilecek ve maliyet analizleri yapılacaktır.

40. PLANLAMA

41. Planlamada varsayımlar neden önemli? • Beklenen pandemide epidemiyolojik özellikler bilinmemektedir. • Bu durum pandemik influenza hazırlık ve yanıt planlamasında zorluklar yaratmaktadır. • Varsayımların sağlayacağı kolaylıklar: • Planlamada kararları kesinleştirme • Gereken kaynakları tahmin edebilme

42. Ülke Planındaki Varsayımlar (1) 1- Pandemi birden fazla dalga halinde olabilir (hastalık salgın olarak başlar, salgındurur, ikinci bir kez salgın tekrarlayabilir). 2- Hastalığın kişiden kişiye yayılması damlacık enfeksiyonu şeklindedir. Ancakkontamine ellerin yüze teması ile veya aerosol halinde havada asılı kalarak dabulaşmaya yol açabilir. 3- Bulaştırma süresi 4–5 gün civarındadır. Çocuklar erişkinlere göre virüsü daha uzunsüre bulaştırabilirler. Asemptomatik kişiler de enfeksiyonu bulaştırabilir. Semptomatik olan kişi sayısı kadar asemptomatik olan kişi vardır. 4- Bir kişinin çevresini enfekte etme olasılığı R0 : 1,4–1,8 civarındadır.

43. Ülke Planındaki Varsayımlar (2) 6- İnfluenza mevsiminde atak hızı %5–10 olarak bilinmektedir. 15 haftalık dönemdebirden fazla salgın dalgası yaşanırsa kümülâtif atak hızı %25 dir. Ancak toplamkümülâtif atak hızı %50’den fazla olamaz. 7- Hastalananlar arasında sağlık kurumuna başvuru %50 olarak öngörülebilir. 8- Yaşa özel atak hızları benzerdir. Ancak çocuk ve yaşlı gruplarda olursa mortalite,çalışan veya okula devam eden çocuklarda olursa işe/okula devamsızlık yüksektir. 9- Hastaneye yatış hızı %5,5 olabilir. 10- Pandemi arası yıllara göre mortalite daha yüksektir. İnfluenza fatalite hızı %0,37–2,5 arasında değişebilir

44. TÜRKİYE İÇİN PANDEMİ SENARYOLARI

45. TÜRKİYE İÇİN PANDEMİ SENARYOLARI“3 BÜYÜK İL” – PANDEMİNİN 6. ve 7. HAFTASI

46. Pandeminin olası etkilerini azaltmak için Stratejiler • Topluma yayılmasını önlemek ya da geciktirmek (zaman kazandırmak) • Hasta ve ölen sayısını azaltmak • Antiviral tedavi ve hastaların izolasyonu • Etmenle karşılaşanlara karantina • Sosyal faaliyetleriazaltma • Aşılama (üretilince)

47. LOJİSTİK HAZIRLIKLAR • OSELTAMİVİR TEMİNİ • SAĞLIK PERSONELİ İÇİN KORUYUCU MALZEME TEMİNİ • EĞİTİM MATERYALLERİ HAZIRLANMASI VE TEMİNİ

48. LOJİSTİK HAZIRLIKLAR OSELTAMİVİR TEMİNİ -İlk Hedef 1.000.000 Kutu -Kullanım Stratejisi : Tedavi Önceliklendirme 1. Sağlık Personeli 2. Kritik Hizmetlerdeki Kamu Personeli 3. Sağlık Yönünden Riskli Olan Kişiler (Hastaneye Yatan ve Risk Faktörü Taşıyanlar)

49. ANTİVİRAL İLAÇ DEPOLANMASI TAMİFLU (ROCHE) TEDAVİ VE PROFLAKTİK KULLANIMA UYGUN KAPSÜL VE SÜSPANSİYON FORMU ZANAMAVİR ?? AŞI ÜRETİLENE KADAR RİSKLİ GRUPLARIN TEDAVİSİ İÇİN KAMU HİZMETLERİNİN AKSAMAMASI İÇİN TEDAVİ AMAÇLI KRİTİK KAMU PERSONELİ İÇİN KORUMA AMAÇLI

50. ANTİVİRAL İLAÇ DEPOLANMASI SAĞLIK PERSONELİ İÇİN %30 =100.000 KUTU BELEDİYE HİZMETLERİ İÇİN %30 = 80.000 KUTU EMNİYET HİZMETLERİ İÇİN %30 = 50.000 KUTU SİLAHLI KUVVETLER İÇİN %30 =250.000 KUTU KRİTİK KAMU PERSONELİ = 25.000 (?) ----------------------------------------------------------- RİSKLİ TOPLUM İÇİN %30 =3.000.000 KUTU (!..)