Privatizacija i teorija javnog izbora

1. Privatizacija i teorija javnog izbora Ekonomika tranzicije

2. Problemi javnog vlasništvapodsetnik • Razlike u ciljnoj funkciji privatnog i državnog preduzeća • Maksimizacija bogatstva posredstvom proizvođačkog viška (profita) • Maksimizacija blagostanja posredstvom kombinovanja proizvođačkih i potrošačkih viškova (plus problem transfera i zaposlenih u državnom preduzeću) ili: W = S + απ – λT - βx

3. Problemi javnog vlasništvajoš neka pitanja • Regulacija nedovoljno efikasna • Srastanje interesa regulatora i regulisanog (regulacijska zamka) • Regulacija inspirisana povećanjem blagostanja ali... • ...slično Mizesu, postoji ideja i dokaz ali ne i efikasan mehanizam • Sada: još jedan korak dalje...

4. Teorija javnog izbora • Da li su nepotpuni mehanizmi jedini ‘krivac’ za neuspehe regulacije ? • Da li postoje neki elementi koji nisu uočeni? • Odgovor: teorija javnog izbora • Začetnik: J. Buchanan • Ideja: Javni službenici imaju svoje funkcije korisnosti • Ako su suprotne javnom interesu one se, svejedno, javljaju i utiču na napor službenika • Otpor javnosti – mali (problem troškova)

5. Još o teoriji javnog izbora • Problem državnih službenika se komplikuje • Odnosno, problem se širi: • Grupe u potrazi za rentom (rent seeking groups) • Racionalni pripadnici grupe (rational partisans) • Primer: direktori kao regulatori, ministri ili (samo) članovi stranke • Grupni ili ekonomski interes • Slično i u privatizaciji

6. Otkuda otpor privatizaciji ? • Primer preduzeća koje kroz privatizaciju snižava troškove: Tp< Ts • Ako prosečni T (po jed.) = 100, a posle privatizacije = 50 i ako tražnja = 1000 kupaca, a zaposlenost = 50 ljudi • Kupci privatizacijom dobijaju: 100.000 – 50.000 = 50.000, a pojedinačno = 50.000/1000 = 50 • Svaki zaposleni gubi 50.000 : 50 = 1000 !!! • U borbu protiv privatizacije mogu da ulože do 1000 naspram 50 koliko bi uložio kupac za privatizaciju • Uz to, zaposleni su i bolje organizovani • Efekat: privatizacija se odlaže, suprotno javnom interesu !!!

7. Da li privatizovati profitabilno preduzeće? Odgovor: da, ako postiže još bolje performanse Naš primer T pada sa 100 na 50 Pretposatvimo: cena = 125 (pfs = 25.000; pfp= 75.000 D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Privatizacija profitabilnog preduzeća Država gubi█, a društvo dobija █

8. D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Javni izbor kao podsticaj (1) Ako država gubi BCEF Ako trošak pada na OA Ako cena ostane OC Kupac može da nudi BCEF državi, zatim da spusti cenu i ostvari profit Na bazi teorije JI “kupuje” naklonost države (vlade)

9. D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Javni izbor kao podsticaj (2) Može i više: Ponudi i deo ABFG On ništa ne gubi Ako cena ostane ista Društvo štedi resurse (manji troškovi)

10. D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Javni izbor kao podsticaj (2a) Porez državi kao nadmetanje investitora Cena = AC T po jed. = OA Obim Q ostaje OH Porez (po jed.) = ACE Prihod vlasnika = OAGH Prihod države  raste

11. D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Javni izbor kao podsticaj (2b) Smanjenje T  manja zaposlenost  otpor zaposlenih Ako: Cena = OB Proizvodnja = OI Kompenzacija = AB (po jedinici) Ukupna = ABKJ Socijalni program (?) Na bazi teorije JI “kupuje” naklonost zaposlenih

12. D C E N A C E F K B Trošak (drž) G J L A Trošak (priv) TRAŽNJA O H I M KOLIČINA Javni izbor kao podsticaj (2c) Ako cena = OA Proizvodnja = OM Potrošački višak raste za ACEL tj. potrošački višak = ADL Zapazimo: ADL>CDE CDE = potroš. višak uz državnu svojinu Na bazi teorije JI “kupuje” naklonost potrošača

13. ZAKLJUČAK • Teorija javnog izbora može da objasni zakašnjenja u privatizaciji • Teorija javnog izbora ukazuje na moguće razloge otpora privatizaciji • Teorija javnog izbora može da pomogne ubrzanju privatizacije, odnosno, • podsticanju države, zaposlenih, potrošača da ubrzaju proces