Rozwój uzębienia i anatomia zębów mlecznych.

1. Rozwój uzębienia i anatomia zębów mlecznych. Marcin Kubiak i Paweł Kubiak

2. Jama ustna powstaje w 4. tyg. życia płodowego z endodermy odcinka głowowego cewy pokarmowej. • Pod koniec 3 tyg. pojawiają się zawiązki części twarzowej czaszki – 5 wyrostków otaczających pierwotną jamę ustną (czołowo-nosowy oraz parzyste szczękowe i żuchwowe). • Pierwotna jama ustna wysłana jest nabłonkiem wnikającym z zewnętrznej powłoki głowy zarodka (ektoderma).

3. Tworzenie zawiązków zębów • 4. tżp – powstaje C-kształtna listewka zębowa (szersza w szczęce) • z pierwotnej listewki zębowej tworzą się zawiązki zębów mlecznych, z wtórnej (leżącej dojęzykowo) powstają zawiązki zębów stałych, (za wyj. pierwszych trzonowców) • jako pierwsze powstają zawiązki zębów przednich w żuchwie, po 1-2 dniach – w szczęce

4. Tworzenie zawiązków zębów • 7. tżp: na pierwotnej listewce zębowej powstaje 20 pączków zębowych (narządów szkliwotwórczych), z których rozwiną się zęby mleczne • 16.-17. tżp: na tylnych biegunach pierwotnej listewki zębowej rozwijają się zawiązki stałych zębów trzonowych I • 24.-30. tżp: z listewki wtórnej różnicują się pączki stałych: siekaczy, kłów i przedtrzonowców • 6. mż: początek rozwoju II zęba trzonowego • 5. rż: początek rozwoju III zęba trzonowego

5. Tworzenie zawiązków zębów • zawiązki stałych siekaczy i kłów leżą językowo/podniebiennie wobec mlecznych aż do czasu wyrzynania się • zawiązki zz. przedtrzonowych przemieszczają się ku przedsionkowi i umiejscawiają między zawiązkami zz. mlecznych

6. Tworzenie zawiązków zębów • pączki zębowe powstające wskutek proliferacji listewki zębowej początkowo przybierają kształt kolbowaty • kolejne podziały i wpuklanie się tkanki mezodermalnej powoduje, że przybierają formę czapeczki • postępujący wzrost skutkuje powstaniem dzwonu otaczającego tk. mezodermalną, zwaną brodawką zęba

7. Tworzenie zawiązków zębów • w okresie dzwonu tk. mezodermalna wnika w szyjkę narządu szkliwotwórczego (warstwa nabłonka łącząca listewkę zębową z narządem szkliwotwórczym), powodując oddzielenie zawiązka zęba od listewki zębowej • później tk. mezodermalna wnika w listewkę, prowadząc do jej zaniku, a pozostałości nabłonkowe zwane są ciałkami Sorresa lub resztkami nabłonkowymi Malasseza

8. Tworzenie zawiązków zębów • tk. mezodermalna otaczająca formujący się zawiązek układa się w dwie warstwy: - obfitokomórkową, dobrze unaczyniona warstwę wewnętrzną - zewnętrzną - włóknistą warstwę zbitą • obie te warstwy tworzą woreczek zębowy, który wraz z brodawką zębową i narządem szkliwotwórczym tworzy pęcherzyk zębowy

9. Tworzenie zawiązków zębów • w narządzie szkliwotwórczym wyodrębnia się: nabłonek wewnętrzny, warstwę pośrednią (bierze udział w wapnieniu istoty międzypryzmatycznej), miazgę (odżywia nabłonek zew.) i nabłonek zewnętrzny. nabłonek zew. i wew. budują ameloblasty. zgięcie w miejscu przejścia nabłonka zew. w wew. tworzy pętlę, zwana pochewką nabłonkową korzenia (Hertwiga), która w przyszłości kształtuje korzeń

10. Tworzenie zawiązków zębów • narząd szkliwotwórczy odpowiada za formowanie korony, korzenia i wytworzenie szkliwa, zaś ameloblasty stymulują komórki mezenchymalne brodawki zębowej do wytwarzania zębiny (indukcja) • brodawka zęba zawiera m. in. odontoblasty i fibroblasty; wytwarza ona zębinę i odżywia cały zawiązek zęba, a w późniejszym okresie przekształca się w miazgę

11. Tworzenie zawiązków zębów • tkanka łączna woreczka tworzy ozębną, zaś komórki jego warstwy wewnętrznej (cementocyty)- cement • po całkowitym ukształtowaniu korony zębowej zaczyna tworzyć się korzeń, powstający wskutek wzajemnych oddziaływań pochewki Hertwiga i brodawki zębowej

12. Tworzenie zawiązków zębów • w brodawce, po zetknięciu z wewnętrznym nabłonkiem pochewki powstają odontoblasty wytwarzające zębinę korzeniową. następnie pochewka zanika (pozostałości - wysepki nabłonkowe Malasseza), a jej miejsce zajmuje tk. łączna woreczka zębowego

13. Tworzenie zawiązków zębów • liczba i kształt korzeni zależy od sfałdowania pochewki Hertwiga • okres formowania się korzeni do osiągnięcia całkowitej długości i wykształcenia wierzchołków, trwa – zależnie od grupy zębów – od 1,5 do 4 lat • zawiązki zębów mlecznych leżą głęboko w kości: w szczęce, prawie pod oczodołem (niewykształcona zatoka szczękowa), w żuchwie bliżej jej krawędzi, tuż nad kanałem żuchwowym

14. Tworzenie zawiązków zębów • początkowo zawiązki zębów mlecznych i stałych usytuowane są we wspólnych zębodołach pierwotnych • później wytwarzają się zębodoły oddzielne dla zębów mlecznych i stałych, a przez wykształcenie przegrody kostnej każdy korzeń ma swój osobny zębodół, zwany ostatecznym lub wtórnym

15. Tworzenie zawiązków zębów • rozwój zębodołu zależy od rozwoju korzenia, powstaje on bezpośrednio przed wyrzynaniem się zęba (równoczasowo kształtuje się korzeń) z woreczka zębowego • mineralizacja zębów mlecznych rozpoczyna się od siekaczy przyśrodkowych górnych w 4. mżp • mineralizacja zębów stałych rozpoczyna się od pierwszych trzonowców szczęki o okresie okołoporodowym

16. Ząbkowanie • Ząbkowanie = wyrzynanie się zębów mlecznych. • Wyrzynanie zęba to proces przemieszczania z miejsca rozwoju (krypty kostnej) do funkcyjnej pozycji w j. ustnej (w zębodole). • 3 fazy wyrzynania: 1. przederupcyjna 2. przedfunkcyjna 3. funkcyjna

17. Faza przederupcyjna • kończy się kształtowanie korony zęba • następuje mineralizacja szkliwa i zębiny • rozpoczyna się kształtowanie korzenia • ekscentrycznemu wzrostowi zawiązka zęba towarzyszą jego ruchy obrotowe i wahadłowe oraz ruch pionowy w długiej osi ku płaszczyźnie zwarcia

18. Faza przedfunkcyjna • rozpoczyna się ukazaniem się korony zęba w j. ustnej i trwa do momentu uzyskania kontaktu z zębem przeciwstawnym • stosunkowo szybkie przesuwanie się zęba • przegrody międzyzębowe pojawiają się, gdy korzeń ma 1-2 mm i rosną wraz z nim, wydłużają się też włókna ozębnej • gdy korona zęba zbliży się do j. ustnej, następuje połączenia nabłonka szkliwnego z nabłonkiem j. ustnej nad brzegiem siecznym lub guzkiem; nabłonki te rogowacieją a następnie rozdzielają się nad zębem

19. Faza przedfunkcyjna • szczelina dziąsłowa powstaje w miarę wyrzynania się zęba • podczas zetknięcia się nabłonka szkliwnego i j. ustnej zachodzi ostra miejscowa reakcja zapalna

20. Faza funkcyjna • powolne tempo przemian, • dalszy wzrost korzenia i tk. okołokorzeniowych z charakterystycznym ukierunkowaniem włókien ozębnej • przyczep nabłonkowy rowka dziąsłowego przesuwa się w kierunku wierzchołka korzenia, zwiększa się więc długość korony klinicznej • w uzębieniu stałym kończy się w 16.- 18. rż

21. Mechanizm wyrzynania • nie jest w pełni wyjaśniony • wiąże się najprawdopodobniej ze stymulacja przez wzrastające korzenie oraz wysuwaniem zębów przez skracające się w miarę dojrzewania kolagenu włókna ozębnej • pewne znaczenie przypisuje się zmianom przepuszczalności ścian lokalnych naczyń krwionośnych (resorpcja płynu pozanaczyniowego nagromadzonego u podstawy korzenia pobudza jego wrost)

22. Okresy wyrzynania zębów • zęby mleczne wyrzynają się między 6. a 30. mż • ząbkowanie o czasie – pierwsze zęby wyrzynają się w 5.-10. mż ( u wcześniaków o ok. 1-2 mies. później) • ząb jest gotowy do wyrznięcia, gdy długość korzenia zrówna się z długością korony • najczęściej jako pierwsze wyrzynają się siekacze przyśrodkowe w żuchwie, ale nawet u 20% dzieci mogą to być siekacze boczne • średni czas od pojawienia się pierwszego zęba w j. ustnej do wyrznięcia ostatniego zęba mlecznego wynosi dla polskich dzieci ok.. 17,5 mies. (a np. 22 mies. w Skandynawii) • rozwój zęba mlecznego trwa jeszcze ok. 1 rok od wyrznięcia

23. Chronologia rozwoju zębów mlecznych

24. Resorpcja korzeni zębów mlecznych • 4.-5. rż - resorpcja korzeni zębów siecznych mlecznych, 6.-7. rż - kłów i I trzonowców, 8.-9. rż - zębów trzonowych II mleczne • resorpcja korzeni i wypadanie zębów mlecznych poprzedza wyrzynanie się zębów stałych i jest kluczowa dla wymiany uzębienia • resorpcja korzeni zz. mlecznych jest fizjologiczna (tzw. rozwojowa), zaś zz. stałych zawsze patologiczna • resorpcja jest procesem długotrwałym, najkrótszym w zz. siecznych • zachodzi pod wpływem wielojądrowych komórek podobnych do osteoklastów i jest stymulowana wzrostem zawiązka zęba stałego (choć zachodzi powoli nawet przy braku tego zawiązka)

25. Resorpcja korzeni zębów mlecznych • rozpoczyna się 2-4 lata przed fizjologiczną wymianą zębów na powierzchni położonej najbliżej zawiązka zęba stałego (zwykle okolica wierzchołka korzenia, niekiedy rozwidlenie korzeni zz. trzonowych) • okresy aktywnej resorpcji przerywane są okresami jej ustania, a nawet odbudowy • przez cały czas ząb mleczny zachowuje funkcjonujące przyzębie • może przebiegać w postaci zatokowej lub linijnej (przy małej odległości zawiązka z. stałego od korzenia z. mlecznego) • początkowe stadium resorpcji można stwierdzić jedynie radiologicznie, później wskazuje na to narastająca ruchomość zęba

26. Resorpcja korzeni zębów mlecznych • tuż przed wypadnięciem korony zęba mlecznego nabłonek dziąsłowy proliferuje poniżej niej, stąd ząb mleczny wypada bez wywołania uszkodzenia • przyspieszoną resorpcję i wcześniejsze wypadanie zz. mlecznych obserwujemy w: cukrzycy, łuszczycy, zatruciu Hg, hipofosfatazji, zesp. Papillona-Lefevre’a, młodzieńczym zap. przyzębia, naświetlaniu promieniami X oraz po leczeniu endodontycznym met. mortalną • opóźniona resorpcja wiąże się zwykle z brakiem, uszkodzeniem lub nieprawidłową lokalizacją zawiązków zz. stałych

27. Wyrzynanie się zębów stałych • wymianę uzębienia zapoczątkowuje wyrzynanie się w 6. rż zębów trzonowych I stałych, choć u 30% dzieci jako pierwsze zęby stałe wyrzynają się siekacze przyśrodkowe w żuchwie • zasadą jest, że zęby stałe wyrzynają się wcześniej w żuchwie niż w szczęce, za wyjątkiem przedtrzonowców • obserwuje się akcelerację wymiany uzębienia • zęby stałe pojawiają się nieco wcześniej u dziewczynek (różnica jest bardziej wyraźna niż w przypadku ząbkowania) • rozwój zęba stałego po jego wyrznięciu trwa jeszcze średnio 3 lata, aż do ostatecznego uformowania korzenia

28. Chronologia rozwoju zębów stałych

29. Anatomia uzębienia mlecznego • zęby mleczne są niebieskobiałe, w odróżnieniu od żółtawych zębów stałych • korony zz. mlecznych są mniejsze, niższe i szersze w wymiarze przednio-tylnym, z pogrubioną listewką szkliwną (tuberculum molare) nad szyjkami powierzchni policzkowych zz. trzonowych (beczułkowaty kształt) • brzegi sieczne przednich zz. mlecznych są równe (brak charakterystycznych dla zz. stałych falistości i wrębów) • powierzchnie policzkowe i językowe trzonowców mlecznych są spłaszczone i ustawione zbieżnie ku pow. żującej • zwężenie szyjek jest bardziej wyraźne w zz. mlecznych

30. Anatomia uzębienia mlecznego • pow. styczne trzonowców mlecznych są szersze i bardziej płaskie • mleczne zęby trzonowe II szczęki mają 4 guzki i 3 korzenie podobnie do zębów trzonowych I stałych • w żuchwie II zęby trzonowe mleczne mają 5 guzków i układ korzeni podobny do I zęba trzonowego stałego • korzenie zz. mlecznych są węższe i dłuższe w stosunku do wysokości koron • korzenie mlecznych trzonowców ustawione są rozbieżnie przy szyjce zęba, zaś zbiegają się nieco w kierunku wierzchołkowym, obejmując zawiązek zęba stałego

33. Oznaczanie zębów mlecznych

34. Cechy zębów mlecznych • szkliwo zz. mlecznych jest mniej zmineralizowane i średnio o połowę cieńsze • pryzmaty szkliwa układają się pionowo (od szyjek ku brzegom siecznym lub powierzchniom żującym), zaś w zz. stałych poziomo • obserwuje się wyraźną linię neonatalną (w zębach stałych występuje tylko w I trzonowcu) • zębina jest słabiej zmineralizowana i o połowę cieńsza, choć w centralnej części pow. żującej trzonowców mlecznych jest grubsza niż w zz. stałych • komory są większe, a ich rogi bardziej wydatne • cement zz. mlecznych jest bardzo cienki, pierwotny (włóknisty)

35. Bibliografia • Karłowska I.: Zarys współczesnej ortodoncji, PZWL, Warszawa 2005. • Proffit W. R., Fields H. W.: Ortodoncja współczesna, Czelej, Lublin 2001. • Szpringer-Nodzak M. :Stomatologia wieku rozwojowego, PZWL, Warszawa 2006. • Zabel M.: Histologia, Urban i Partner, Wrocław 2000.

36. Dziękujemy za uwagę