POZNAJEMY ŚWIAT PASOŻYTÓW

1. POZNAJEMY ŚWIAT PASOŻYTÓW Autor: Marzena Borkowska Warszawa 2005

2. Plan prezentacji • Cele • Zagadnienia • pojęcie pasożyt, półpasożyt, żywiciel • cechy pasożytów • podział pasożytów • przegląd pasożytów • przystosowania do pasożytnictwa • zapobieganie zakażeniom pasożytami • Podsumowanie i ćwiczenia utrwalające

3. Cele prezentacji • poznanie pojęcia pasożyt, półpasożytżywiciel • wskazanie przykładów pasożytów • umiejętność podziału pasożytów • znajomość przystosowań pasożytów do prowadzonego trybu życia • znajomość sposobów ochrony człowieka przed pasożytami

4. Dziedzina biologii, która zajmuje się pasożytami to parazytologia. Pasożytem nazywamy organizm (np. roślinny, zwierzęcy) żyjący i rozwijający się, czasowo lub stale, na innym lub w innym organizmie, który jest jego żywicielem i któremu przynosi szkodę.

5. Żywiciel- organizm zwierzęcy lub roślinny, na którym (lub, w którym) bytuje organizm pasożytniczy należący do innego gatunku. Wyróżnia się: • żywiciela pośredniego (czasem może ich być kilku), w którym przebywają lawy pasożyta i  • żywiciela ostatecznego, w którym pasożyt osiąga dojrzałość płciową i rozmnaża się.

6. Cechy pasożytów: • pasożyt jest mniejszy od swojego żywiciela i często w (na) jednym żywicielu żyje ich dużo, • osłabia swojego żywiciela, czasami doprowadza do śmierci, • pasożyt jest zwykle wyspecjalizowany, związany z konkretnymi gatunkami żywicieli.

7. Pasożytnictwo jest zjawiskiem dość rozpowszechnionym w przyrodzie i jest przyczyną wielu chorób występujących u żywicieli. Do chorób tych zaliczamy m.in. bakteriozy, choroby wirusowe, grzybice, choroby zakaźne, pasożytnicze. Pasożyty można klasyfikować na różne sposoby.

8. Ze względu na miejsce bytowania pasożyty dzielimy na: ZEWNĘTRZNE pasożytują na zewnątrz organizmu WEWNĘTRZNE pasożytują wewnątrz organizmu, stanowią bardzo liczną grupę np. np. wszy tasiemce pchły glisty pijawki

9. Ze względu na czas pasożytowania dzielimy je na: CZASOWE pasożytują krótko, aby pobrać pokarm np. kleszcze wszy pijawki OKRESOWE pasożytują tylko w pewnym stadium rozwoju np. larwy gzów STAŁE pasożytują przez całe życie np. tasiemce owsiki

10. Ze względu na ilość żywicieli pasożyty dzielimy na: JEDNODOMOWE bytują tylko u jednego żywiciela np. owsiki glista ludzka WIELODOMOWE zmieniają żywicieli np. tasiemiec uzbrojony motylica wątrobowa

11. Pasożytami są: • wszystkie wirusy, • wiele bakterii, • niektóre grzyby, • niektóre roślinykwiatowe, • wiele pierwotniaków, • niektóre bezkręgowce, • niektóre ryby.

12. wirus HIV - wywołuje groźną chorobę AIDS wirus grypy Wirusy Są to bezkomórkowe formy życia o prostej budowie. Namnażają się tylko w komórkach innych organizmów, niszcząc je przy tym. Wywołują wiele chorób np. grypę, żółtaczkę, ospę wietrzną, różyczkę i AIDS.

13. Bakterie Są to organizmy, które mają komórki o prostej budowie, pozbawione jądra komórkowego. Ich ciałem jest zwykle pojedyncza komórka. Bakterie są wszędzie. Niektóre z nich żywią się kosztem innych żywych organizmów i wywołują choroby, np. gruźlicę, cholerę, dur brzuszny. Pałeczka salmonelli

14. Pasożytnicze grzyby Grzyby to organizmy cudzożywne, jednokomórkowe lub wielokomórkowe. Niektóre z nich są pasożytami i pobierają potrzebny im do życia gotowy pokarm z żywego organizmu. Atakują przede wszystkim rośliny a także ludzi i zwierzęta. Do grzybów atakującychrośliny należą np. buławinka czerwona lub rdza źdźbłowa atakujące zboża oraz huby atakujące gł. osłabione lub uszkodzone drzewa. Huby

15. Grzyby pasożytnicze wywołują u ludzigrzybice skóry, paznokci, włosówa także narządów wewnętrznych, powodowane przez drożdże, kropidlaki i inne. Grzybica paznokcia Grzybice są bardzo zaraźliwe! Aby zapobiegać zarażeniu należy przestrzegać higieny osobistej, tj. dokładnie wycierać fałdy między palcami po zajęciach na basenie; używać własnego ręcznika oraz przestrzegać higieny ubrań.

16. Pasożytnicze rośliny Istnieje też pewna grupa roślin, które same nie przeprowadzają fotosyntezy i wykorzystują substancje pokarmowe wytworzone przez zaatakowanego żywiciela, np.: Łuskiewnik różowy – pasożytuje na korzeniach drzew Kanianka pospolita – pasożyt wielu roślin uprawnych

17. Jemioła to roślina, o której przypominamy sobie szczególnie w okresie Bożego Narodzenia. Jest półpasożytem zapuszczającym rozgałęzione ssawki pod korę drzewa - gospodarza. Jest rośliną zieloną - zatem sama potrafi syntetyzować potrzebne do życia substancje za pomocą światła słonecznego. Od drzewa - gospodarza potrzebuje jedynie wody z solami mineralnymi. Jemioła pasożytująca na topoli

18. Pierwotniaki Pierwotniaki zalicza się do Protistów – prostych organizmów jądrowych, nie pasujących do innych królestw. Wiele pierwotniaków pasożytuje na innych organizmach i wywołuje choroby. Zarodziec malarii przenoszony jest przez komara widliszka, pasożytuje w czerwonych krwinkach krwi Świdrowiec gambijski jest przenoszony przez muchy tse-tse i wywołuje u ludzi ciężką chorobę – śpiączkę afrykańską

19. Płazińce Wspólną cechą tych zwierząt bezkręgowych jest spłaszczone ciało. Część z nich jest pasożytami np. tasiemce i przywry. Motylica wątrobowa należy do przywr. Jest grożnym pasożytem ssaków m.in. bydła. Czasami można ją spotkać u człowieka. Ssak jest żywicielem ostatecznym motylicy, a żywicielem pośrednim ślimak – błotniarka stawowa. Motylica osiąga długość ok. 2 cm.

20. Tasiemiec Tasiemiec bąblowcowy – pasożyt psów; człowiek może się nim zarazić przez kontakt z sierścią psa lub jego odchodami Dość powszechnie występuje tasiemiec uzbrojony i nieuzbrojony. Ich żywicielem ostatecznym jest człowiek, natomiast pośrednim - świnia (u tasiemca uzbrojonego) lub bydło (u tasiemca nieuzbrojonego) Larwa tasiemca bąblowcowego – tzw. wągier – w mózgu żywiciela pośredniego

21. Nicienie Nicienie to zwierzęta bezkręgowe, których ciało jest obłe w przekroju. Wiele z nich jest pasożytami roślin, zwierząt i ludzi. Pasożyty człowieka to np. owsiki, glista ludzka, włosień spiralny. Glistaczłowiek może się nią zarazić jedząc nie myte owoce lub warzywa Włosień spiralnyczłowiek może się nim zarazić jedząc zakażone mięso wieprzowe

22. Pasożytnicze pierścienice Należą do nich znane nam powszechnie pijawki. Pijawka lekarska Pijawki rybie

23. Stawonogi Wśród tak licznej i różnorodnej grupy bezkręgowców spotykamy także wiele pasożytów. Pasożytnicze pajęczaki: Kleszcze - mogą przenosić choroby np. kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę Świerzbowiec wywołujący u ludzi uciążliwą chorobę - świerzb

24. są czasem naszym utrapieniem Pasożytnicze owady… Wszy Pchły Komary

25. Przystosowania do pasożytnictwa • Spłaszczone ciało i różne narządy czepne (haczyki, przyssawki) np. u tasiemców – utrudnia to wydalenie pasożyta z organizmu żywiciela • Zanik narządów ruchu i innych narządów wewnętrznych np. przewodupokarmowego u tasiemca • Zwielokrotnienie narządów rozrodczych i ogromna produktywność

26. Zanik narządów zmysłów • Gruby oskórek chroniący przed działaniem enzymów żywiciela • Zdolność do oddychania beztlenowego • Zdolność do produkcji enzymów rozpuszczają-cych tkanki żywiciela i ułatwiających wnikanie do jego narządów lub czepianie się • Ciągłe przemieszczanie się utrudniające zlokalizowanie pasożyta przez układ odpornościowy gospodarza

27. Zasady profilaktyki – czyli jak ustrzec się przed pasożytem? • Dbaj o higienę - myj ręce, szczególnie przed jedzeniem ! • Myj owoce i warzywa przed spożyciem  unikniesz zakażenia np. glistą ludzką !

28. Zasady profilaktyki – cd. • Nie kupuj i nie jedz mięsa nie badanego przez weterynarza lub z niewiadomego źródła  unikniesz groźnych pasożytów np. włośnia, tasiemca ! • Unikaj kontaktów z osobami kaszlącymi i kichającymi  unikniesz chorób zakaźnych !

29. Podsumowanie • Pasożyty to organizmy, które żywią się kosztem innych żywych organizmów. • Spotykamy je wśród zwierząt, roślin, grzybów, pierwotniaków, bakterii i wirusów. • Wykształciły wiele przystosowań, które umożliwiają im przeżycie w ciele (lub na ciele) gospodarza. • Pasożyty wywołują wiele groźnych chorób. Jeśli jednak będziemy przestrzegać podstawowych zasad higieny i spożywać pokarmy świeże i z pewnych źródeł to unikniemy spotkania z pasożytami.

30. Ćwiczenia utrwalające Ćw. 1. Zdefiniuj pojęcia: • pasożyt • półpasożyt • żywiciel

31. Ćw. 2. Rozwiąż krzyżówkę i podaj ukryte w niej hasło. • rodzaj pasożyta zewnętrznego, którego można spotkać u psa, • forma pasożyta, która przebywa u żywiciela pośredniego, • nicień, którym człowiek może się zarazić jedząc np. nie myte owoce, • pasożyty stałe, bytują w jelicie grubym, częste u dzieci, w nocy powodują swędzenie w okolicy odbytu, • organizm zwierzęcy lub roślinny, na którym (lub, w którym) bytuje organizm pasożytniczy należący do innego gatunku, • samice tych owadów żywią się krwią ssaków, pewien ich gatunek może przenosić malarię, • jest pasożytem wewnętrznym, wielodomowym, przebywa w jelicie cienkim, posiada spłaszczone ciało złożone z wielu członów.

32. Pasożyty Pasożyty jednodomowe  zewnętrzne  wielodomowe  wewnętrzne  (Ćw. 3. Podział pasożytów - ewentualnie zamiast ćw. 2)Podaj po jednym przykładzie przedstawionego niżej pasożyta.

33. Ćw. 4. Rozpoznawanie pasożytów Rozpoznaj przedstawione na poniższych ilustracjach pasożyty. A B C D

34. E F G H

35. ż = z logia sol Ćw. 5. * Rozwiąż rebus Czy wiesz co oznacza hasło ukryte w rebusie?

36. Praca domowa 1. Wymień pięć przystosowań pasożytów do prowadzonego trybu życia. 2. Podaj znane Ci sposoby, które mogą uchronić przed inwazją pasożytów.

37. W prezentacji wykorzystano materiały z: • encyklopedii multimedialnej, • stron internetowych, • „Biologii XXI” dla gimnazjum pod red. A. Jerzmanowskiego.

38. A to jest inwazja glist w jelicie psa. Tak samo może być w twoich jelitach, jeśli nie będziesz myć rąk oraz warzyw i owoców przed jedzeniem!!! Mniam mniam!