Co wiemy? I po co nam to wiedzieć?

1. Europejskie ostoje entomofauny- chruściki (Trichoptera) obszarów chronionych Europy Środkowej i Wschodniej S. Czachorowski, G. Visinskiene, A. Uherkovich, P. Chvojka, M. Kalnins, M. Moroz, P. Neu, L. Ujvarosi, T. Pitsch, V. D. Ivanov, R. Goduńko,

2. Co wiemy? I po co nam to wiedzieć? • Główną przyczyną wymierania chruścików są zmiany w środowisku: zanieczyszczenie i eutrofizacja wód, melioracyjne przekształcanie dolin rzecznych, eksploatacja i osuszanie torfowisk. • W niektórych krajach część gatunków uznano za wymarłe, inne za silnie zagrożone wyginięciem. • Jednocześnie w ostatnich latach zauważyć można procesy oczyszczania wód powierzchniowych i poprawy ich stanu, a także aktywne działania renaturalizacyjne w skali krajobrazu. Fot. E. Serafin Europejskie ostoje entomofauny

3. Refugia i renaturalizacja fauny? • Istniałaby więc szansa na rekolonizacje i odbudowę zagrożonych populacji. • Pod jednym jednakże warunkiem: muszą zachować się ostoje tych gatunków w Europie. • Wydaje się, że parki narodowe, krajobrazowe oraz rezerwaty biosfery mogą pełnić taką funkcję, nie tylko w odniesieniu do pojedynczych krajów, lecz także w odniesieniu dla Europy. Europejskie ostoje entomofauny

4. cel • Ile i jakie gatunki chruścików są zagrożone w poszczególnych krajach? • Czy w Europie występują naturalne ostoje zagrożonych gatunków? • Jeśli tak to gdzie te obszary się znajdują? • Czy obszarowa ochrona przyrody w Europie zabezpiecza bezpieczną egzystencję chruścików? Europejskie ostoje entomofauny

5. Ile gatunków chruścików żyje w obszarach chronionych Polski? • Pierwsza przymiarka - Czachorowski i Majewski 2003 • Brak 36 gatunków, z czerwonej listy 27 • Zaktualizowane dane (sporo niepublikowanych i w druku): • Brak 31 gatunków, z czerwonej listy 22 • Jest więc postęp… ale… pozostało jeszcze dużo do opublikowania i zbadania! Europejskie ostoje entomofauny

6. 38 27 ? 23 61 58 38 64 ? ? ? 25 46 12 53 31 17 60 Parki narodowe, liczba gatunków (pewnie oznaczone) 44 27 125 67 37 Europejskie ostoje entomofauny

7. 3 9 ? 2 8 5 2 9 ? ? ? 2 5 1 4 3 1 8 Parki narodowe, liczba gatunków z czerwonej listy Szczęsnego 5 2 26 6 10 Europejskie ostoje entomofauny

8. ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 17 38 62 56 4 74 38 63 14 41 7 1? 2 7 6 7 3 18 34 1 61 2 5 Parki krajobrazowe i większe rezerwaty, liczba gatunków (pewnie oznaczone) 5 42 Europejskie ostoje entomofauny

9. 1 1 3 0 0 7 2 10 0 5 1 0 0 0 0 0 0 1 1 ? 0 6 0 0 ? 5 Parki krajobrazowe, liczba gatunków (pewnie oznaczone) 6 ? Europejskie ostoje entomofauny

10. Parki narodowe… Europejskie ostoje entomofauny

11. Parki narodowe – czerwona lista Europejskie ostoje entomofauny

12. RED Europejskie ostoje entomofauny

13. REBp (6) (1- 100%) Europejskie ostoje entomofauny

14. Białoruś 6 10 42 10 23 8 3 29 18 7 13 23 26 Europejskie ostoje entomofauny

15. Obszary chronione Białorusi Europejskie ostoje entomofauny

16. Ile gatunków • 130 gatunków Trichoptera na Białorusi • 79 występuje w obszarach chronionych • 51 brak Europejskie ostoje entomofauny

17. Litwa • Zbadano 3 rezerwaty ścisłe, jeden biosfery, 5 parków narodowych. • Do zbadania 30 parków regionalnych i 357 rezerwatów. • 171 gatunków chruścików na Litwie • 134 (78%) obecnych w obszarach chronionych • Czerwona księga: Philopotamus montanus, Semblis phalaenoides, Apatania zonella Europejskie ostoje entomofauny

18. 83 Rezerwaty ścisłe i rezerwat biosfery 21 86 48 Regionalne – 57% Parki narodowe 84 Parki regionalne 66 Rezerwaty 40 krajowe – 19% 19 narodowe – 19% 45 biosfery – 2% Litwa (Trichoptera) Europejskie ostoje entomofauny

19. Łotwa (Trichoptera) • Ochrona obszarowa – 9% republiki • 4 rezerwaty ścisłe, 3 parki narodowe, 1 rezerwat biosfery, 25 parków regionalnych, 6 parków krajobrazowych, ok. 500 małych rezerwatów • 196 gatunków na Łotwie • Brak czerwonej listy • Czerwona księga: Semblis phalaenoides, Arctopsyche ladogensis Europejskie ostoje entomofauny

20. Węgry • 10 parków narodowych, 29 parków krajobrazowych, wiele innych obszarów o różnym statusie ochrony – łącznie 8,5% kraju • 210 gatunków Trichoptera • 11 gatunków objętych ochroną: Rhyacophila hirticornis, Plectrocnemia minima, Oligotricha striata, Apatania muliebris, Limnephilus elegans, Drusus trifidus, Melampophyalx nepos, Chaetopteryx rugulosa, Ceraclea nigronervosa, w tym dwa ochroną ścisłą:Platyphylax frauenfeldi,Chaetopteryx schmidi mecsekensis. Europejskie ostoje entomofauny

21. Węgry – czerwona lista • 6 gat. wymarłych lub prawdopodobnie wymarłych, w tym Limnephilus nigriceps • 67 - silnie zagrożonych • 48 – zagrożonych • 8 (z 10) parków narodowych jest dobrze poznanych (2 bardzo dobrze) • Zaledwie 7 krajobrazowych posiada dane • od 23 do 126 gatunków w parku • Wszystkie gatunki zagrożone występują na obszarach chronionych Europejskie ostoje entomofauny

22. Czechy • 4 parki narodowe, 24 obszary chronionego krajobrazu, ponad 2 tysiące małych rezerwatów i innych obszarów chronionych • Zbadano 15 parków narodowych i krajobrazowych, 11 posiada dane fragmentaryczne • 247 gatunków w Czechach • Czerwona lista: 10 uznanych za wymarłe, 18 – krytycznie zagrożone, 25 zagrożone, 29 – narażone. Europejskie ostoje entomofauny

23. Niemcy • 314 gatunków Trichoptera • 11 uznane za wymarłe: Agrypnia picta, Ceraclea albimacula, Ceraclea aurea, Ceraclea riparia, Hydropsyche tobiasi, Limnephilus externus, Molanna nigra, Rhyacophila pascoei,Stactobia maclachlani,Stactobiella risi, Ylodes conspersus. Europejskie ostoje entomofauny

24. Niemcy c.d. • 24 gatunki silnie zagrożone wymarciem • 41 – zagrożone • 56 – słabiej zagrożone. • Wiele z nich została wykazana z terenów Poski, Białorusi, Litwy i Łotwy, w tym na obszarach chronionych. Europejskie ostoje entomofauny

25. Rumunia • 285 gatunków (lista niepełna) • 18 obszarów chronionych: 2 rezerwaty biosfery, 11 parków narodowych, 5 parków przyrody • Z których wykazano od 1 do 138 gatunków Trichoptera • 220 gatunków obecnych w obszarach chronionych (141 dane współczesne i aktualne), w tym 55 endemitów i rzadkich Europejskie ostoje entomofauny

26. Rumunia 27 57 69 3 1 21 52 138 40 3 41 39 54 70 12 30 4 Europejskie ostoje entomofauny

27. Ukraina • Dopiero w przygotowaniu spis gatunków Ukrainy (Czachorowski i Goduńko, przygotowanie do druku) • 237 gatunków Trichoptera • 3 rezerwaty biosfery • 14 rezerwatów przyrody (duże) • 7 parków narodowych • Brak rozpoznania pod kątem Trichoptera Europejskie ostoje entomofauny

28. Rosja – europejska część • Czerwona księga Karelii • Czerwona księga Obwodu Leningradzkiego (45 gatunków) • Badania są niezbędne w wielu częściach kraju i typach krajobrazu. Europejskie ostoje entomofauny

29. Wnioski • Stan badań w wielu krajach jest niewystarczający. • Niezbędna jest współpraca międzynarodowa. • Zbadać chruściki obszarów chronionych Ukrainy orazeuropejskiej części Rosji. • Kontynuacji wymagają także badania w obszarach chronionych Polski, Białorusi, republik bałtyckich, Rumunii, Słowacji. • W niektórych krajach opracować czerwone listy Trichoptera, a w dalszej kolejności europejską czerwoną listę. Europejskie ostoje entomofauny

30. Współpraca międzynarodowa Wiele silnie zagrożonych gatunków oraz uznanych za wymarłe w niektórych krajach, ma swoje silne populacje w innych obszarach chronionych Europy Centralnej i Europy Wschodniej. Tak więc obszary chronione mogą pełnić rolę europejskich ostoi dla Trichoptera. Konieczne jest jednak lepsze rozeznanie obecnego stanu trichopterofauny oraz niezbędne będą skoordynowane, międzynarodowe działania. Europejskie ostoje entomofauny

31. Dziękuję za uwagę… • Publikować wszystkie dane, nawet drobne i rozproszone (niedoceniana faunistyka) • Ocalić zebrane materiały i oznaczyć (inni hydrobiolodzy i entomolodzy…) • A może by tak połączyć siły (owady wodne) i ze wspólnym grantem wystąpić? Stanisław Czachorowski, UWM w Olsztynie www.uwm.edu.pl/czachor stanislaw.czachorowski@uwm.edu.pl Europejskie ostoje entomofauny