EEN GEDRAGSCODE VOOR ECONOMEN?

1. EEN GEDRAGSCODE VOOR ECONOMEN? Eric van Damme Universiteit van Tilburg KVS Gedragscode

2. INHOUD • Wat is eengedragscode? • Waaromeengedragscode? • Eenvoorbeeld: gedragscodevoor de wetenschapsbeoefening • Waaromeengedragscodevooreconomen? • Waaromeenrolvoor de KVS? • Voorbeeldenbijandereberoepsverenigingen • Conclusie KVS Gedragscode

3. WAT IS EEN GEDRAGSCODE? • Zelfregulering door een gemeenschap van professionals • Een verzameling normen voor “goed (en gewenst) gedrag” gebaseerd op de gedeelde waarden van die gemeenschap • Gecombineerd met een verzameling van mogelijke sancties bij het constateren van normafwijkingen • Op schrift gesteld, zodat ze gedeeld en overgedragen kunnen worden en de leden van de gemeenschap, indien nodig, elkaar er op aan kunnen spreken KVS Gedragscode

4. WAAROM EEN GEDRAGSCODE? • De gemeenschap G levert diensten, maar er is informatie-asymmetrie: afnemers, A, kunnen kwaliteit niet goed beoordelen • Gedragsregels (gij zult eerlijk zijn) dienen om • Misleiding van A te voorkomen • De collectieve reputatie van G te beschermen • Speciaal geval (wetenschap): onderlinge dienstverlening binnen G • Gedragsregels verlagen transactiekosten (verificatie) • Handhaven van vertrouwen in de wetenschap • Gedragsregels: pro en con • Meer transparantie bevordert marktwerking en welvaart • Marktafsluiting kan tot marktmacht leiden KVS Gedragscode

5. GEDRAGSCODE VOOR DE WETENSCHAP • Hoe moet een wetenschapper zijn beroep (het doen van en rapporteren over onderzoek, en het doceren) uitvoeren? • Er zijn gedragscodes van (bijvoorbeeld) VSNU en ALLEA • Principes • (Eerlijk) • Zorgvuldig • Betrouwbaar • Controleerbaar • Onpartijdig • Onafhankelijk • Er zijn zeker dilemma’s, vooral in een omgeving met concurrentie • Bijvoorbeeld inflatie van beoordelingen; bij onderzoek in opdracht, etc. KVS Gedragscode

6. OPMERKINGEN OVER WETENSCHAPSCODE • De code is intern voor de wetenschap (doen van, rapporteren over), inclusief omgang van wetenschappers met studenten • Voorbeelden van specifieke regels: • Niet pronken met andermans veren • Deskundigheid op peil houden; geen taken aanvaarden waarvoor je de deskundigheid mist; grenzen van eigen deskundigheid aangeven • Scheiden van resultaten en speculatie • Scheiden van kennis en eigen opinie • Bevorderen van handhaving van de code • De code zegt weinig (of niets) over de omgang met gebruikers, media of het algemeen publiek • Die minder weerbaar, en daar ligt de verleiding mogelijk juist op de loer KVS Gedragscode

7. (VEEL) SOORTEN ECONOMEN • Academisch economen • Beleidseconomen • Economen die als experts voor Gerecht en Hof dienen • Praktiserend economen • Bedrijfseconomen • Populariserend economen • Generalisten (Public Intellectuals) KVS Gedragscode

8. PROBLEMEN BIJ BELEIDSECONOMEN • Geen onafhankelijkheid, maar belangenverstrengeling • VS; Film Inside Job; o.a. Mishkin • Geen bescheidenheid NL: • Follow the Money http://www.ftm.nl/exclusive/ijdelheid-economen-gekwantificeerd/ • Waarom vind het NL publiek zo’n ijdelheidsindex leuk, economen lachwekkend, en is dat iets om ons zorgen over te maken? • Vergelijk ook Koesveld (ESB): onjuistheden in het debat • Vergeten wat Lionnel Robbins (en anderen) doceerden • Geen scheiding tussen positieve analyse en normatieve uitspraken • Geen scheiding tussen kennis en opinie/speculatie KVS Gedragscode

9. APPLIED ECONOMISTS AS ENGINEERS • Colander (2011) “argues that economists have a tendency to convey more scientific certainty in their policy positions than the theory and evidence objectively would allow. Too many economists are willing to make seemingly definitive scientific statements about policy based on models, that they know, or should know, are highly imperfect.” • “To deal with that problem, this paper suggests that applied economists should see themselves as engineers, not as applied scientists. It argues that doing so is important because engineering has a broader and more humble methodology than does science” KVS Gedragscode

10. OPLOSSINGEN VOOR BELEIDSECONOMEN • VS: Aanpassing ethische code AEA: • Disclosure van belangen bij publicaties in AEA-tijdschriften • Aansporing dat ook elders te doen • Bescheidenheid in NL: • Beleidseconomen als ingenieurs i.p.v. wetenschappers? • Heeft het beleid meer aan ingenieurs? Wat is het verschil? • Beleidseconomen meer als economisch experts bij rechtbank? • Vergeten wat Robbins ons vertelde • Transparantie • Geschiedenis van het economisch denken • Luisteren naar wijze heren (o.a. Heertje) die dat ook zeggen KVS Gedragscode

11. BELEIDSECONOMEN ALS EXPERTS BIJ GERECHT • Procedureregels zijn in verschillende landen verschillend • Claim: in Nederland werkt slechter als in het VK • Hoe werkt het in het VK? • Elke conflictpartij heeft eigen expert • Experts zijn “experts on facts” (uitsluitend positief) • Concurrentie: dit leidt tot selectie van experts • Elke expert heeft de plicht het gerecht te dienen • Experts hebben de plicht met elkaar te overleggen en “tonarrowtheirdisagreement on facts”; “toagree on whattheydisagree” • Expert kan door advocaat van de andere kant doorgezaagd worden • Indien nodig benoemt het gerecht ook nog eigen expert KVS Gedragscode

12. ROL VOOR DE KVS? • Den Butter (1999) t.g.v. het 150 jarig bestaan van KVS: • “Geen van de hier beschouwde buitenlandse beroepsverenigingen voor economen kent, evenmin als de KVS, een gedragscode. De aard van de economische professie geeft hier eigenlijk ook geen aanleiding toe. Zo bestaat onder economen wel een zekere mate van overeenstemming over wat een professionele, en over wat geen professionele economische analyse is, maar een scheidsrechterlijk oordeel in een conflict tussen economische vakbroeders is toch vaak een hachelijke zaak. Daarom lijkt het terecht dat de economische beroepsverenigingen buiten dit soort conflicten willen blijven” • Wat zijn de waarden van de KVS? • Is het zinvol die te expliciteren en normen vast te stellen? • Andere beroepsverenigingen • Waarom hebben zij een andere afweging gemaakt? KVS Gedragscode

13. TERZIJDE: DAN ARIELY (H. 11) • Deelnemers participeren in een experiment • Ieder moet 20 sommen oplossen • Krijgt daarna de antwoorden • Moet dan zeggen hoeveel antwoorden hij goed heeft: N • Een random geselecteerde deelnemer krijgt $10N • Drie groepen • Groep 1: de antwoorden worden gecontroleerd • Groep 2: geen controle, maar schrijf vooraf 10 titels van boeken op • Groep 3: geen controle, maar schrijf zoveel mogelijk van de 10 geboden op • Antwoorden: KVS Gedragscode

14. ANDERE BEROEPSVERENIGINGEN • American SociologicalAssociation • Practioners must strivefor the highest levels in theirwork, remainhumble in their expertise andacknowledgetheirlimitations • Nederlandse Sociologen Vereniging • Sociologen dienen onderscheid te maken tussen uitspraken met een empirisch karakter en uitspraken met een normatief karakter • Nederlands Instituut voor Psychologen • Verantwoordelijkheid, integriteit, respect, deskundigheid • American Marketing Association • Do no Harm; honesty, responsibility, fairness, respect transparancy • National Association of ForensicEconomics • Diligence, disclosure, consistency, maintaincurrentknowledge base KVS Gedragscode

15. ANDERE BEROEPSVERENIGINGEN (2) • KIVI (ingenieurs) • Wij baseren onze conclusies, aanbevelingen en aanbiedingen op de meest actuele beschikbare informatie (technische info, of ook wetenschappelijke kennis?) • De ingenieur zal eigen fouten erkennen en uit zichzelf melden • De ingenieur zal als getuige-deskundige alleen een mening geven waar deze is gebaseerd op de eigen deskundigheid en competentie en waar deze mening kan worden gebaseerd op feiten • De ingenieur zal (…) publicaties onderbouwen met argumenten en feiten, duidelijk gescheiden van speculaties en preposities • Nederlandse beroepsorganisatie van Accountants • Advocaten • Artsen • Etc, Etc, Etc KVS Gedragscode

16. CONCLUSIE • Er zijn goede theoretische argumenten voor zelfregulering (Tirole) • Binnen de wetenschap zijn reeds gedragsregels, maar deze “binden” alleen wetenschappers en alleen in hun wetenschapsuitoefening • M.b.t. economie lijkt het grootste probleem zich voor te doen op het raakvlak van wetenschap en maatschappij, met name bij de beleidseconomie en de relatie met de media • Ik heb niets gezegd over de interactie met de media • Er is (nog) geen goed empirisch inzicht in de grootte van het probleem • Het argument dat er op het terrein van de beleidseconomie geen taak voor de KVS ligt, is niet overtuigend: expliciteren van normen is zinvol zelfs zonder specificatie van sancties • De uitzonderingspositie van economen geeft te denken KVS Gedragscode

17. CONCLUSIE (VERVOLG) • Voorbeelden? • Ingenieurs • Forensisch economen • Psychologen • Tandartsen (Keynes) • Etc • Hoe concurrentie optimaal te benutten? KVS Gedragscode

18. DRIE MEER FUNDAMENTELE VRAGEN • Is de KVS inderdaad (nog) een beroepsvereniging? • Zo ja, voor welk beroep (economen of beleidseconomen)? • Wat is de taak van de KVS? • Wat zijn de gedeelde waarden van de Nederlandse beleidseconomen? • Zijn die zuiver wetenschappelijk of anders? • Wat is goede beleidseconomie? • Robbins’ onderscheid tussen “economists” en “politicaleconomists” • Hoe leiden wij goede beleidseconomen op? • Hebben we de goede mix tussen wetenschap en engineering? • Combinatie van precisie, moed en inzicht? • Hebben we de juiste combinatie van verschillende wetenschappen? KVS Gedragscode