PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

1. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

2. Demografia świata • Raport ONZ z 2005 roku podaje liczbę 6,478 mld mieszkańców Ziemi zamieszkujących wszystkie kontynenty; • Opracowane pod koniec XX w. prognozy wzrostu liczby ludności przewidują, że w połowie XXII w. liczba mieszkańców Ziemi zbliży się do 12 mld. Liczbę 10 mld przekroczy zaś w połowie XXI w.; • W II połowie ubiegłego stulecia zaobserwowano dynamiczny wzrost populacji w krajach biedniejszych, czego skutkiem było zwielokrotnienie liczby mieszkańców Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji (także Australii i Oceanii). Można zatem mówić o eksplozji demograficznej; • Wybiegająca 50 lat w przyszłość prognoza ONZ zakłada, że w 2050 roku cała populacja na Ziemi będzie liczyć ponad 9 mld ludzi. Najludniejszym krajem będą Indie (ok.1,6mld),które wyprzedzą Chiny (ok.. 1,4 mld), a zmiana na pozycji lidera nastąpi ok. 2035 roku. Trzecią pozycje utrzymają Stany Zjednoczone (ok. 400 mln)

3. Skutki eksplozji demograficznej • Przyrost demograficzny oznacza odmłodzenie społeczeństw. Można przypuszczać, że już w wkrótce kolejne państwa, zawłaszcza afrykańskie, zaczną przekraczać 50 % próg osób poniżej 15 roku życia; • Gwałtowny wzrost liczby ludności w krajach Trzeciego Świata może spowodować, że najbardziej rozwinięte kraje mogą zostać zalane milionami emigrantów i uchodźców. Już dziś uwidacznia się to w kierunkach migracji uchodźców i poszukujących pracy; • Eksplozja demograficzna rodzi pytanie o możliwości globu pod względem takich czynników, jak żywność , surowce czy energia. Część demografów i ekonomistów uznała, że stan graniczny został już przekroczony, skoro wciąż miliard ludzi cierpi głód, a zasoby surowców nieodnawialnych się wyczerpują

4. Bogata Północ i biedne Południe • U progu XXI w. Wciąż istnieje przepaść między Północą a Południem (tzw. Kraje Trzeciego Świata). Podział na bogatą Północ i biedne Południe jest umowny, ponieważ do Północy zalicza się także Australię i Nową Zelandię, a do Południa większą część Azji; • Wysoko rozwinięte bogate państwa osiągają roczny PKB brutto na mieszkańca przekraczający 10 tys. dolarów (najbogatsze nawet 20 tys.). Najbiedniejsze kraje osiągają zaś poziom nieprzekraczający 2 tys. dolarów; • W najbiedniejszych krajach żyje połowa mieszkańców naszego globu, z czego miliard ludzi musi się wyżywić za jednego dolara dziennie. Ta sytuacja wynika z nierównomiernego rozłożenia efektów wzrostu gospodarczego. Z głodu umiera rocznie 30 mln ludzi, choć dla zaspokojenia elementarnych potrzeb żywieniowych i sanitarnych całego świata wystarczyłoby kilkanaście miliardów dolarów (kwota odpowiadająca wydatkom na zakup perfum w USA i krajach UE);

5. Bogata Północ i biedne Południe • U progu XXI w. społeczność międzynarodowa wyznaczyła sobie Milenijne Cele Rozwoju, aby zmniejszyć te dysproporcje. UE planuje wydać w latach 2007-2013 ponad 300 mld euro. Tę pomoc wciąż jednak osłabiają i utrudniają wojny domowe, korupcja rządów w wielu ubogich krajach, nierównomierne rozmieszczenie bogactw naturalnych oraz warunki klimatyczne; • Praktycznie cała Afryka (oprócz RPA) jest zdana na wsparcie bogatej Północy. Szczególnie trudne warunki życia panują we wschodniej części kontynentu. Na kontynencie azjatyckim do najbiedniejszych krajów należą m.in. Laos, Papua-Nowa Gwinea oraz Filipiny. Trudna sytuacja jest też pokłosiem dawnego układu kolonialnego. Kraje kolonialne były w przeszłości traktowane jako źródło surowców. Obecnie ze względu na zmiany technologiczne surowce nie gwarantują im już dochodów umożliwiających szybki rozwój. Można wręcz mówić o spowolnieniu rozwoju i wielokrotnym powiększeniu się dysproporcji w stosunku do najlepiej rozwiniętych państw.

6. Migracje ludności • Coraz większa liczba ludności z Południa zaczyna się kierować ku północnym oazom bogactwa. W wielu wypadkach migracja jest jedyną szansa na przeżycie. Dzięki nowoczesnym systemom komunikacji wiedza o szansach na lepsze życie dociera już praktycznie wszędzie; • Szacuje się, że współcześnie już blisko 200 mln ludzi żyje poza krajem swojego urodzenia. Najwięcej ludzi kieruje się do USA oraz krajów UE. Niektóre państwa (np. Australia) stwarzają cały system zachęt socjalnych dla imigrantów. Inne wprowadzają ograniczenia z obawy, że niedostatek miejsc pracy może wywołać problemy społeczne, np. wzrost przestępczości czy marginalizację społeczną; • Należy przewidywać, że w XXI w. powszechne będą migrację w ramach kontynentów i wspólnot ponadnarodowych (UE). Nie zmienia to jednak faktu, że konieczne jest zrealizowanie zamiarów szybszego zmniejszenia dysproporcji między Północą a Południem. W przyszłości mogą się one bowiem stać zarzewiem konfliktów zbrojnych.

7. PROBLEMY EKOLOGICZNE • Zanieczyszczenia powietrza • Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza jest emisja do atmosfery związków węgla, siarki i azotu, spowodowane rozwojem przemysłu i komunikacji. Gazy te tworzą warstwy utrudniające oddawanie ciepła przez powierzchnię Ziemi, powodując efekt cieplarniany. Jednocześnie są niszczone warstwy ozonu (głownie w wyniku emisji freonu), co ułatwia przenikanie promieni słonecznych – zwłaszcza ultrafioletowych; • Z powodu efektu cieplarnianego w ciągu najbliższych 50 lat temperatura na Ziemi może się podnieść nawet o 5 stopni. Niesie to ze sobą niebezpieczeństwo topnienia lodowców, zwiększenia ilości wody w oceanach i zatopienia znacznych obszarów lądu, np. w Egipcie, Bangladeszu czy Chinach; • Zagrożeniem dla atmosfery są także pyły, których emisja towarzyszy produkcji przemysłowej i energetyce konwencjonalnej.

8. PROBLEMY EKOLOGICZNE II. Zanieczyszczenia wody i gleby • Degradacja gleby stanowi istotny problem z powodu potrzeby wyżywienia zwiększającej się populacji. Konieczne jest utrzymanie gleb w takim stanie, aby umożliwić produkcję rolniczą zwłaszcza w krajach Afryki i Azji Południowo-Wschodniej; • Istnieje niebezpieczeństwo zalania przez oceany części pól uprawnych. Redukcja powierzchni lasów oraz przemysł wydobywczy powodują erozję gleb, zmiany ukształtowania terenu, a także obniżenie poziomu wód głębinowych; • Problemem towarzyszącym degradacji gleb jest brak wody. Dotyczy to zarówno wody pitnej, jak i potrzebnej do produkcji rolnej i przemysłowej. Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami jest konieczna głównie w krajach uprzemysłowionych, a jej gromadzenie (np. w Afryce) to wciąż nierozwiązany problem wywołujący wiele konfliktów.

9. PROBLEMY EKOLOGICZNE III Działania na rzecz ochrony środowiska • W kontekście wzrostu zanieczyszczenia środowiska szczególnego znaczenia nabiera zasada zrównoważonego rozwoju. Wyraża ona troskę o zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń. Oznacza rozsądne gospodarowanie zasobami środowiska bez przekraczania granic ich naturalnej odnowy; • W krajach uprzemysłowionych poważną kwestią staje się utylizacja odpadów, opakowań i zużytych produktów. Szczególną dbałość w tym zakresie wykazuje UE, wydając stosowne dyrektywy (np. w sprawie starych samochodów, artykułów gospodarstwa domowego oraz odpadów toksycznych). Również utylizacja ścieków komunalnych i przemysłowych ma istotne znaczenie dla ochrony wód i gleby. Stąd UE chętnie wspiera budowę lokalnych oczyszczalni; • Z inicjatywy i pod auspicjami ONZ w 1992 r. odbył się w Rio de Janeiro Światowy Szczyt Ziemi, na którym przyjęto m.in. konwencję klimatyczną (uzupełnioną w 1997 r. protokołem z Kioto), dotyczącą redukcji emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Zatwierdzono tam również program Agenda 21, będący zbiorem zaleceń dotyczących działań, które należy podjąć w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju. W 2002 r. na szczycie w Johannesburgu uwypuklono związek między biedą a eksploatacją zasobów naturalnych oraz ochroną środowiska. Zdeklarowano tam również zaprzestanie do 2020 r. wytwarzania i stosowanie środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska.

10. POSTĘP NAUKOWO--TECHNICZNY Nowe sposoby komunikacji • Na przełomie XX i XXI w. szczególny postęp dokonał się w sposobach komunikacji. Po telegrafie, telefonie, radiu i telewizji upowszechnia się telefonia bezprzewodowa (obecnie już IV generacji) i satelitarna, a także Internet. Kształtuje się społeczeństwo informacyjne, które wykorzystuje nowe technologie komunikacyjne we wszelkich obszarach życia. Tego typu postęp jest niewątpliwie zjawiskiem pozytywnym, jednak coraz częściej specjaliści wskazują niebezpieczeństwo uzależnienia się od tych technologii, np. w zarządzaniu działalnością biznesową; • Nowoczesne techniki komunikacji są wykorzystywane przez rynki finansowe. Pojawienie się nowych produktów sprawia, że przepływ kapitału staje się szybszy i dostosowany do prowadzonych form działalności. W świecie finansów zaczyna dominować pieniądz wirtualny, który powoduje inne funkcjonowanie rynku, handlu i produkcji.

11. POSTĘP NAUKOWO--TECHNICZNY Postęp w nauce • Postęp techniczny jest nierozerwalnie związany z z rozwojem nowych dziedzin nauki, które łącza tradycyjne dyscypliny. Przykładami mogą być fizyka jądrowa, biotechnologia, genetyka, technologia informacyjna; • Postęp naukowy dokonuje się w coraz szybszym tempie. Do niedawna za kamień milowy w nauce uważano syntezę termojądrową. Obecnie zaś dla naukowców nie stanowią już tajemnicy takie działania, jak synteza słoneczna, klonowanie żywych organizmów i zapłodnienie pozaustrojowe oraz modyfikacje genetyczne roślin i zwierząt; • Największe nadzieje i oczekiwania budzi postęp w dziedzinie biotechnologii. Od czasu odkrycia i syntezy antybiotyków intensywnie poszukuje się leków interweniujących na poziomie komórkowym. Dzięki nim będzie w przyszłości możliwe pokonanie najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych: AIDS, chorób o podłożu genetycznym oraz nowotworów; • W informatyce znaczne nadzieje wiąże się ze stworzeniem przestrzeni informacyjnej oraz swobodnym dostępem do wielu kanałów przepływu informacji. Poza tym istotne jest umożliwienie gromadzenia informacji oraz udostępniania ich w różnych postaciach. Można oczekiwać, że w niedalekiej przyszłości zdalna komunikacja stanie się podstawową formą komunikowania międzyorganizacyjnego;

12. POSTĘP NAUKOWO--TECHNICZNY • Postęp naukowo-techniczny dokonuje się w zawrotnym tempie i przez większość ludzi jest postrzegany jako zjawisko bardzo pozytywne. Jednak istotnym i wciąż nierozwiązanym problemem pozostaje kwestia, czy społeczność międzynarodowa jest w stanie zabezpieczyć się przed wykorzystaniem jego owoców przeciwko jednostce ludzkiej. Klonowanie • W związku z postępem naukowym duże emocje budzi problem klonowania, czyli otrzymywania istot o identycznych kodach genetycznych; • Pierwszym ssakiem powstałym w wyniku klonowania była owca Dolly, która przyszła na świat w 1996 r.; • Sklonowanie Dolly wywołało liczne obawy, m.in. Przed klonowaniem ludzi, a także zrodziło pytanie o granicę badań naukowych. W związku z tym w wielu krajach wprowadzono zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych (m.in. w większości krajów UE i USA). W wypadku klonowanie embrionów ludzkich prawodawstwo większości krajów zmierza w kierunku zezwolenia na nie.

13. GLOBALIZACJA Pojęcie globalizacji • Globalizacja obejmuje rożne obszary życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Oznacza proces wzrostu zależności i postępującej integracji społecznej państw w skali całego globu; • Główną cechą tego procesu jest swobodne przemieszczanie się kapitału na nowe obszary oraz jego koncentracja, połączone z powstawaniem ogromnych międzynarodowych organizacji gospodarczych (koncernów i konsorcjów). Umożliwia to maksymalne zwiększanie zysków przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcji (materialnych i osobowych). Istotne znaczenie w zmniejszeniu tych kosztów mają udogodnienia podatkowe, stosowanie nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych; • Globalizacji sprzyja światowa sieć komunikacji. Stwarza ona możliwość wymiany informacji w ciągu ułamków sekund wielu odbiorcom naraz (łączność bezprzewodowa, satelitarna, Internet). Przyczyniają się do niej też rozbudowane sieci transportowe (lądowe, morskie, lotnicze) z centrami logistycznymi koordynującymi przpływ strumieni towarów i minimalizującymi koszty.

14. GLOBALIZACJA Globalizacja gospodarki • Charakterystyczną cechą globalizacji w dziedzinie gospodarki jest powstawanie korporacji transnarodowych. Ponadpaństwowe koncerny zatrudniają już setki milionów ludzi (już 2 koncerny zatrudniają więcej niż milion pracowników). Liczba takich organizacji przekracza 60 tys. , a ich filii 600 tys. Stała tendencją jest przejmowanie mniejszych podmiotów gospodarczych przez większe oraz fuzje korporacji. Powoduje to, że obroty największych firm sięgają setek miliardów dolarów, a miliardowe zyski już nie są wyjątkiem. Co roku aktualną listę 500 największych światowych przedsiębiorstw publikuje amerykański magazyn gospodarczy „Fortune”; • Ożywieniu międzynarodowej wymiany gospodarczej służy założona w 1995 r. Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OCED). W sektorze bankowym do najbardziej znaczących instytucji należą Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, których główne cele to udzielenie pomocy finansowej państwom rozwijającym się oraz krajom Trzeciego Świata i stabilizacja walut oraz gospodarek. Co roku w Davos ( Szwajcaria) odbywa się Światowe Forum Gospodarcze, podczas którego szefowie wielkich organizacji gospodarczych i finansowych wspólnie z politykami omawiają najbardziej istotne i aktualne problemy gospodarki światowej , uwzględniając też aspekty jej globalizacji.

15. GLOBALIZACJA Szanse i zagrożenia globalizacji • Następuje upowszechnianie dorobku cywilizacyjnego. Możliwe staje się poznawanie wcześniej izolowanych czy odległych kultur; • Ubogie społeczeństwa Trzeciego Świata mogą korzystać z pomocy humanitarnej, na którą przeznacza się część zysków ponadnarodowych korporacji; • Rosnące zależności między państwami zaczynają wręcz wymuszać pokojową koegzystencję między nimi; • Upowszechnia się demokracja; • Ma miejsce rozwój badań w zakresie nowych technologii; • Następuje obniżenie konkurencyjności gospodarki światowej i koncentracja zysków w państwach najbogatszych; • Pogłębia się przepaść między Północą a biednym Południem ; • Wzrasta znaczenie wielkich korporacji, które swoim interesom podporządkowują wiele społeczności i rządów słabszych państw, a nawet wywierają wpływ na decyzję podejmowane przez społeczność międzynarodową; • Państwa tracą część swojej suwerenności; • Zanika kulturowa różnorodność w wyniku zalewu społeczeństw przez zuniformizowaną kulturę masową

16. CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE Choroby cywilizacyjne i ich przyczyny Choroby cywilizacyjne to choroby związane z rozwojem cywilizacji. Do ich głównych przyczyn zalicza się mechanizację, urbanizację, chemizację rolnictwa, zanieczyszczenie środowiska , siedzący tryb życia, stres oraz szybkie tempo życia codziennego. Wszystkie te czynniki są przyczyną m.in. Chorób układu krążenia, alergii, nerwic, chorób psychicznych, nowotworów oraz uzależnień.

17. CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE Stres a choroby cywilizacyjne Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się w określonych sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy zagrożenia. Działa mobilizująco i pobudzająco (przyspieszeniu ulegają procesy myślowe, tempo działań). Problem pojawia się wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często, czemu sprzyja życie w wysokorozwiniętych społeczeństwach. Do głównych przyczyn stresu w społeczeństwach rozwiniętych zalicza się środowisko pracy (m.in. wysoki poziom wymagań wobec jednostki), życie pod presją czasu, tłok czy hałas. Specjaliści zdrowia publicznego zwracają uwagę, że czynniki stresogenne potęgują zachorowalność na choroby układu krążenia i przyczyniają się do wzrostu śmiertelności, mimo coraz lepszej opieki zdrowotnej.

18. CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE Promieniowanie a zdrowie Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z wykorzystaniem energetyki jądrowej, szczególnie po wypadku w elektrownii jądrowej w Czarnobylu. Awarie w elektrowniach jądrowych nie występują często, jednak potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest ogromne. Znacznie częściej człowiek styka się z promieniowaniem elektromagnetycznym wytwarzanym m.in. przez telewizory, komputery. Jego szkodliwość jest uzależniona od stopnia natężenia. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, ze promieniowanie elektromagnetyczne (w tym jonizujące) towarzyszy nam praktycznie wszędzie. Ważne jest zatem umiejętne korzystanie z urządzeń je emitujących (np. telefonów komórkowych).

19. CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE Choroby zakaźne Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji ludzkiej chorób nadal nadal niebezpieczna pozostaje cholera. Wciąż potrafi ona zdziesiątkować kilkaset, a nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym ognisku choroby (Peru, Rwanda). Groźna jest także dżuma (choć tu roczne żniwo jest znacznie mniejsze-sięga 2 tys.) oraz choroba wywołana wirusem Ebola. Okresowo pojawiają się zagrożenia pandemią grypy, która może zagrażać życiu wielu tysięcy osób.

20. CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE AIDS Od początku lat 80. cały świat z niepokojem śledzi rozprzestrzenianie się zachorowań na AIDS. Wciąż centrum tej choroby znajduje się w Afryce okołorównikowej, gdzie żyje 2/3 spośród ponad 40 mln osób zarażonych wirusem HIV. Tam też zmarło do tej pory już ponad 16 mln ludzi. Drugi obszar, gdzie wirus HIV szybko się rozprzestrzenia, to Azja Południowo-Wschodnia - blisko 20% ogółu zarażonych i kilka milionów zgonów w wyniku AIDS. Wirus HIV dotarł już na wszystkie kontynenty i tylko profilaktyka może skutecznie ograniczyć jego rozprzestrzenianie, dopóki nie uda się wytworzyć szczepionki czy leku przeciwko AIDS. Jest to szczególnie ważne w wypadku młodzieży, bo połowa zarażonych wirusem HIV to właśnie osoby w wieku 15-24 lat.

21. TERRORYZM Definicja terroryzmu Jest kilka sposobów definiowania terroryzmu. Ogólnie tym mianem określa się użycie siły lub przemocy wobec ludzi, aby ich zastraszyć i wymusić określone zachowania. Można go też zdefiniować precyzyjniej jako brutalny atak dokonany z premedytacją w określonych celach politycznych, uderzający w bezbronne ofiary-ludność cywilną, żołnierzy nieuzbrojonych lub niepełniących służby, personel wojskowy lub ośrodki wojskowe nie będące w stanie gotowości bojowej. W wypadku terroryzmu międzynarodowego jest to forma agresji wobec obywateli lub terytorium więcej niż jednego państwa. Inne definicje tego pojęcia uwzględniają zakonspirowany charakter grup terrorystycznych, mocodawcę (w wypadku terroryzmu państwowego i sponsorowanego), obiekt ataku terrorystycznego. W każdej sytuacji należy jednak uwzględnić czynnik psychologiczny – zastraszenie, wymuszenie lub propagandę, a także rozbicie więzi społecznych.

22. ORGANIZACJE TERRORYSTYCZNE PODZIAŁ ORGANIZACJJ TERRORYSTYCZNYCH: • OGÓLNY: • Grupy separatystyczno-nacjonalistyczne; • Grupy religijne; • Grupy „czystej ideologii”, np. ultraprawicowce, skrajne lewicowce; • Grupy pojedynczych celów-z pogranicza przemocy politycznej; • Grupy popierane lub sponsorowane przez państwo 2) ZE WZGLĘDU NA REALIZOWANE CELE STRATEGICZNE: • Grupy rewolucyjne- zmierzające do obalenia porządku politycznego; • Grupy subrewolucyjne- zmierzające do uzyskania ustępstw politycznych od władz państwa lub społeczności międzynarodowej; • Grupy parapolityczne- ugrupowania z pogranicza przemocy politycznej i bandytyzmu, ukierunkowane na wąski zakres wymuszanych zmian.

23. FRAKCJA CZERWONEJ ARMII (RAF) Frakcja Czerwonej Armii to lewackie ugrupowanie terrorystyczne działające na terenie Niemiec od końca lat 60. do końca lat 90. XX w. Pierwszymi przywódcami organizacji byli Andreas Baader i Ulrike Meinhof. Celem ataków organizacji były banki, przedsiębiorstwa, urzędy, wysocy urzędnicy państwowi. Najbardziej spektakularnymi akcjami RAF były zajęcie w 1975 r. ambasady RFN w Sztokholmie oraz zamordowanie prokuratora generalnego RFN S. Bubacka. W latach 80. działalność organizacji znacznie osłabła. Ostatni z zamachów miał miejsce w 1991 r., po czym w następnym roku ogłoszono zaprzestanie ataków na ludzi. W 1998 r. Organizacja ogłosiła zakończenie działalności.

24. IRLANDZKA ARMIA REPUBLIKAŃSKA Irlandzka Armia Republikańska (IRA) powstała w 1919 r. Jako zbrojne ramię ruchu Sinn Fein. Organizacja głosiła konieczność obalenia rządów brytyjskich w Irlandii Północnej i połączenie jej z Republiką Irlandii. Dodatkowo jej działalność była wymierzona przeciwko religii protestanckiej (mającej też wymiar państwowy). Przez kilkadziesiąt lat aktywności, korzystania ze wsparcia zagranicznych organizacji terrorystycznych (np. libijskich, palestyńskich), IRA podsycała niepokój w przedstawicielach legalnej władzy brytyjskiej, zabijając polityków, żołnierzy i policjantów brytyjskich, ale i zwykłych ludzi np. w obiektach handlowych. Ostatecznie w 2005 r. Zawiesiła swoją działalność terrorystyczną i jej mocodawcy próbują zrealizować swoje cele sposobami politycznymi – stało się to jednak możliwe dopiero w wyniku powszechnego oburzenia i protestów podzielonych religijnie społeczności – katolików i protestantów. Na tym przykładzie widać, że edukacja obywatelska może przeciwdziałać terroryzmowi.

25. HAMAS Hamas to palestyńska organizacja fundamentalistyczna działająca od lat 80. XX w. na obszarach okupowanych przez Izrael. Jej założycielem i przywódcą duchowym był szejk Ahmed Jassin. Celem organizacji jest zniszczenie państwa Izrael i usunięcie Żydów z Palestyny. Działalność Hamasu nasiliła się szczególnie w czasach obu intifad ( intifada to określenie powstania palestyńskiego przeciw izraelskiej okupacji). Wtedy to terroryści dokonali wielu zamachów na wojskowych i cywilów izraelskich. Oprócz działalności militarnej organizacja prowadzi działalność charytatywną, czym zyskuje sobie poparcie szerokich rzesz Palestyńczyków. W styczniu 2006 r. Ugrupowanie wygrało wybory parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej i utworzyło rząd. Przywódcy organizacji oświadczyli, że chcą utrzymania rozejmu z Izraelem. Mimo to ponownie doszło do zaostrzenia konfliktu między Autonomią a Izraelem, który nie uznał rządu Hamasu.

26. AL-KAIDA Przykładem organizacji terrorystycznej o podłożu religijnym jest Al-Kaida – symbol terroryzmu muzułmańskiego. Została założona w 1988 r . Przez Osamę bin Ladena. Początkowo miała na celu przeciwstawienie się sowieckiej inwazji na Afganistan. Potem za głównego wroga uznała świat zachodni. Jednocześnie atakuje jego sojuszników w świecie arabskim – w Arabii Saudyjskiej, Jordanii i Egipcie. Al-Kaida zmierza do zakwestionowanie porządku światowego, stosując bezwzględne metody. Jest sprawcą największego w historii zamachu – 11 września 2001 r.w wyniku ataku na World Trade Center w Nowym Jorku zginęło blisko 3 tys. osób. Obecnie najwięcej ataków tej organizacji ma miejsce w Iraku. Zdecydowana walka z tym ugrupowaniem ze strony USA oraz jej sojuszników wypływa także z przypuszczeń, że terroryści A.-Kaidy są zdolni do użycia bomby atomowej oraz broni biologicznej i chemicznej. Rozproszenie tej kilkutysięcznej organizacji w wielu krajach muzułmańskich i krajach Zachodu utrudnia jej rozbicie.

27. KRAJ BASKÓW I WOLNOŚĆ (ETA) Kraj Basków i Wolność to nazwa baskijskiej organizacji terrorystycznej założonej w 1959 r. Jej celem było stworzenie niepodległej Baskonii. Główną metodą walki były akcje terrorystyczne wymierzone we władze Hiszpanii. Okres największej aktywności organizacji przypadł na lata 70. XX w. W 1973 r. ETA zamordowała premiera Hiszpanii Carrero Blanco. W latach 80. Władze Hiszpanii przystąpiły do bezwzględnej rozprawy z organizacją, na co ETA odpowiedziała nasileniem terroru. Na początku 2006 r. Organizacja ogłosiła zawieszenie broni, które jednak zerwała w grudniu tego samego roku. Dotychczas w przeprowadzonych przez nią zamachach zginęło ponad 800 osób.

28. KONFLIKT IZRAELSKO – -PALESTYŃSKI • Konflikt w Palestynie ma podłoże etniczne, religijne i terytorialne; • Jego początki sięgają I połowy lat 40., kiedy doszło do wzrostu napięcia między zamieszkującymi Palestynę Arabami i Żydami. By go rozwiązać, ONZ uchwaliło rezolucję o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie, czemu zdecydowanie sprzeciwiła się strona arabska; • Gdy w 1948 r. proklamowano państwo Izrael, wybuchła wojna między Izraelem a państwami arabskimi. Żydzi odparli agresję arabską, a wojna zakończyła się rozejmem. Państwa arabskie nie uznały jednak Izraela, co było przyczyną kilku następnych wojen; • Najpoważniejsze konsekwencje spowodowała „wojna sześciodniowa” w 1967 r. W jej wyniku Izraelczycy zajęli zachodni Brzeg Jordanu i Strefę Gazy. Po bezskutecznych wezwaniach ONZ (250 rezolucji) do opuszczenia tych terenów zbrojne akcje podjęli Palestyńczycy, którzy dążyli do zorganizowania własnego państwa na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy. Główną siłą palestyńską była powołana jeszcze w 1964 r. Organizacja Wyzwolenia Palestyny, na której czele od 1969 r. stał Jaser Arafat. Ze swoich baz w Jordanii, a następnie w Libanie atakował Izrael, uciekając się m.in. Do ataków terrorystycznych;

29. KONFLIKT IZRAELSKO – -PALESTYŃSKI • W latach 1987-1993 trwało pierwsze powstanie palestyńskie. W tym czasie, w 1988 r. OWP ogłosiła utworzenie państwa palestyńskiego; • W 1993 r. Doszło do przełomu w stosunkach izraelsko- palestyńskich. OWP i Izrael podpisały porozumienie pokojowe, na mocy którego utworzono Autonomię Palestyńską obejmującą większość Strefy Gazy i miasto Jerycho. W 1996 r. prezydentem Autonomii został Jaser Arafat. Sprawował on te funkcję do śmierci w listopadzie 2004 r.; • Pod koniec lat 90. ponownie doszło do napięć miedzy Palestyńczykami a Izraelem. Doprowadziło to do wybuchu w 2000 r. drugiej intifady; • W 2003 r. z inicjatywy USA, ONZ, UE i Rosji został opracowany plan pokojowy, zwany mapą drogową, którego realizacja natrafia na poważne problemy z powodu kolejnych wystąpień zbrojnych palestyńskich organizacji terrorystycznych; • Kolejne zaostrzenie konfliktu nastąpiło w 2006 r. po zwycięstwie Hamasu w wyborach parlamentarnych w Autonomii

30. KONFLIKT IRACKI • Irak i obszar Zatoki Perskiej stały się terenem konfliktu, od kiedy władzę przejął tam w 1979 r. Saddam Husajn dążący do budowy imperium. Efektem tych ambicji była wojna iracko – irańska w latach 1980-1988, a następnie atak na Kuwejt w 1990 r. Ta druga wojna zakończyła się interwencją sił międzynarodowych („Pustynna Burza”), które zmusiły wojska irackie do opuszczeniu Kuwejtu. Zamiast namacalnych korzyści w wyniku interwencji nastąpiło osłabienie infrastruktury państwa, wybuchło powstanie Kurdów na północy i szyitów na południu kraju (ostatecznie stłumione). Po tej wojnie na mocy mandatu ONZ iracki przemysł został poddany międzynarodowej kontroli; • Pod koniec lat 90. reżim Husajna zerwał współpracę z ONZ. Dodatkowo po ogłoszeniu wojny z terroryzmem dyktator został oskarżony przez USA o wspieranie międzynarodowego terroryzmu i produkcję broni masowej zagłady, co stało się pretekstem do kolejnej interwencji;

31. KONFLIKT IRACKI • W marcu 2003 r. Lotnictwa amerykańskie i angielskie uderzyły na Bagdad, a następnego dnia wojska koalicji powiększonej o kontyngent polski i australijski rozpoczęły operację lądową: „Iracka wolność”. Do połowy roku zakończyły się poważniejsze walki. Alianci wprowadzili własną administrację i rozpoczęli budowanie nowych struktur demokratycznego państwa irackiego; • Obecnie trwa stabilizowanie sytuacji w Iraku pod kontrolą sił koalicyjnych, choć formalnie w połowie 2004 r. władzę przejął iracki rząd tymczasowy, a w 2005 r. nowo wybrany parlament. Wciąż jednak w kraju mają miejsce liczne zamachy terrorystów islamskich, kierowane zarówno przeciwko żołnierzom, koalicji, jak i przedstawicielom irackiej administracji. Niechętni nowym władzom zdominowanym przez szyitów i Kurdów są sunnici, którzy w czasie rządów Husajna stanowili grupę uprzywilejowaną.

32. CZECZENIA • Przyczyną konfliktu w Czeczenii z jednej strony jest dążenie narodu do odzyskania niepodległości, a z drugiej zaś dążenie Rosji do zachowania pełnej kontroli na Kaukazie; • Rozpad ZSRR dał Czeczenii możliwość proklamowania niepodległości. Nastąpiło to w końcu 1991 r. Pierwszym prezydentem został Dżochar Dudajew. Republiką wciąż jednak targały konflikty wewnętrzne. Te sytuację wykorzystały w końcu 1994 r. Władze Rosji. Wojska rosyjskie wkroczyły do Czeczenii, a w lutym 1995 r. Zajęły jej stolicę- Grozny. Od tego momentu rozpoczęła się walka partyzancka i terrorystyczna z najeźdźcą. W 1996 r. zginął Dudajew, ale opór Czeczeńców trwał nadal; • W 1996 r. Rosja podpisała z Czeczenami porozumienie, na mocy którego wojska rosyjskie opuściły republikę. Rosja nie zrezygnowała jednak z podporządkowania sobie republiki. Atak islamskich bojowników pod przywództwem Szamila Basajewa na sąsiedni Dagestan sprowokował Rosję do podjęcia w 1999 r. „operacji policyjnej” trwającej do końca lutego 2000 r.;

33. CZECZENIA • W 2002 r. Rosja zaczęła wprowadzać plan normalizacji, w ramach którego w 2003 r. Czeczenia uzyskała nową konstytucje (uznającą, że republika jest integralną częścią Rosji). Przeprowadzono kolejne wybory prezydenckie, które wygrał Achmad Kadyrow. W tym czasie wciąż trwały ataki zdesperowanych bojowników, a w 2004 r. zginał w zamachu prezydent A. Kadyrow; • Aktualnie sytuacja w Czeczenii jest nadal nieustabilizowana. Kolejne nadzieje wiążą się ze śmiercią w lipcu 2006 roku Szamila Basajewa – najbardziej poszukiwanego separatysty i terrorysty.

34. KONFLIKT W JUGOSŁAWII • Jugosławia zawsze była konglomeratem narodowościowym i religijnym. Zamieszkiwali ją Bośniacy, Chorwaci, Czarnogórcy, Macedończycy, Serbowie, Słoweńcy oraz Albańczycy. Uwzględniając kryterium religijne, na tym terytorium żyją wyznawcy islamu, katolicyzmu i prawosławia. Nic dziwnego, że gdy nastąpił kres komunizmu, rozpoczął się proces rozpadu Jugosławii; • Jako pierwsze w 1991 r. niepodległość ogłosiły Słowenia i Chorwacja, które zdołały odeprzeć interwencję armii jugosłowiańskiej. Gdy w tym samym roku niepodległość ogłosiła Bośnia i Hercegowina, sprzeciwiła się temu zamieszkująca ją ludność serbska (ok. 1/3 ogółu), która proklamowała własne państwo. Po stronie Serbów bośniackich wystąpiła armia jugosłowiańska. Serbowie walczyli tez z Chorwatami. W czasie wojny dochodziło do masowego łamania praw człowieka i zbrodnii wojennych popełnianych przez wszystkie strony. Kres temu konfliktowi położył układ podpisany w listopadzie 1995 r. w Dayton, dzielący Bośnię i Hercegowinę na strefy etniczne: serbską i muzułmańsko-chorwacką;

35. KONFLIKT W JUGOSŁAWII • Nowy konflikt w byłej Jugosławii na dużą skale wybuchł w Kosowie w 1998 r., gdy władze Nowej Jugosławii zdecydowały się przeciwstawić separatyzmowi kosowskich Albańczyków (stanowiących większość mieszkańców Kosowa). Rezultatem tych działań było zajęcie prowincji przez armię jugosłowiańską i ucieczka ponad 600 tys. Albańczyków. Doszło do walk z albańską partyzantką, w czasie których obie strony dopuszczały się zbrodnii; • Po bezskutecznych negocjacjach międzynarodowych w obronie Albańczyków, uchwale Rady Bezpieczeństwa ONZ, nieudanej misji OBWE, NATO zdecydowało się na użycie sił powietrznych przeciwko Nowej Jugosławii w obronie kosowskich Albańczyków. Po kilkunastu tygodniach działań wojennych Kosowo przeszło pod nadzór międzynarodowej administracji ONZ, współpracującej z z zapewniającymi bezpieczeństwo siłami KFOR (Kosovo Force). Nie uchroniło to jednak miejscowych Serbów przed pogromami ze strony Armii Wyzwolenia Kosowa. W ich wyniku 300 tys. Serbów zostało wypędzonych, a wiele tysięcy poniosło śmierć.

36. KONFLIKT CYPRYJSKI (TURECKO – GRECKI) • Wyspa Cypr jest zamieszkiwana zarówno przez Greków (82%), jak i Turków (18%). Niepodległość uzyskała od Brytyjczyków w 1960 r., a jej pierwszy prezydent – arcybiskup Makarios, nie szczędził starań, by chronić interesy koegzystujących tam narodów. Dość szybko okazało się, że pokojowe współżycie Turków i Greków jest niemożliwe. W połowie lat 60. doszło do wojny domowej, którą zakończyła interwencja ONZ; • W lipcu 1974 r. władzę na wyspie przejęła grecka junta wojskowa, która dążyła do zjednoczenia z Grecją. W tej sytuacji Turcja zdecydowała się na szybką interwencję wojskową i opanowała północną część wyspy, po czym w 1975 r. ogłosiła powstanie państwa tureckiego. Przez 8 lat Turcja nie poddawała się presji ONZ i wezwaniom do opuszczenia wyspy, a w 1983 r. ogłoszona powstanie separatystycznego państwa Turków cypryjskich; • Społeczność międzynarodowa wciąż jednak uznaje za legalne państwo jedynie Republikę Cypryjską (grecką część wyspy) i ona też w 2004 r. uzyskała członkostwo w UE. Wciąż toczą się negocjacje w celu rozwiązania tego konfliktu, a jedną z propozycji jest utworzenie konfederacji.

37. SUDAN • Wojna domowa w Sudanie wynika z nierozwiązanych problemów zdeterminowanych położeniem geograficznym i uwarunkowaniami historycznymi. Są to nieustanne walki pomiędzy islamską północą a chrześcijańskim i animistycznym południem, które od 1955 r. Pochłonęły już ponad 2 mln ofiar. Od 1983 r. partyzantka na południu kraju zdecydowanie broni się przed islamizacją kraju i wprowadzeniem prawa koranicznego. Po islamskim zamachu stanu w 1989 r. i utworzeniu islamskich bojówek starcia te jeszcze bardziej się nasiliły; • Kolejna eskalacja konfliktu nastąpiła w 1999 r. po wcześniejszych bombardowaniach amerykańskich nakierowanych na sudańskie obiekty rządowe, a także w następstwie odkrycia na południu Sudanu złóż roponośnych. Obecnie sytuacja uległa załagodzeniu po podpisaniu w styczniu 2005 r. Porozumienia pomiędzy rządem sudańskim i partyzantami z południowej części kraju;

38. SUDAN • W 2003 r. wybuchł w Sudanie kolejny konflikt, tym razem w zachodniej prowincji leżącej przy granicy z Czadem – Dafurze. Podobnie jak w wypadku poprzedniego konfliktu, przyczyną wojny jest próba zislamizowania tej zdominowanej przez ludność murzyńską prowincji, co wywołało by zbrojny opór. W wyniku walk między partyzantami a bojówkami arabskimi i wspierająca je armię rządową już ponad 100 tys. Osób straciło życie, a ponad milion koczuje w obozach głównie na terenie sąsiedniego Czadu, który wspiera rebeliantów; • Obecnie w rozwiązywanie konfliktu zaangażowała się społeczność międzynarodowa. Swoje wojska wysłała także Unia Afrykańska.

39. RWANDA • Konflikt rwandyjski jest przykładem konfliktu etnicznego. Jego stronami są plemiona Hutu i Tutsi. Większość mieszkańców kraju stanowią Hutu (85% ludności), jednak to Tutsi stanowili plemię dominujące. Pierwsza wojna wybuchła w 1959 r. i zakończyła się zwycięstwem Hutu. Tutsi, którzy zbiegli z Ugandy i Burundi, kilkakrotnie próbowali przejąć władzę. • Dopiero w 1993 r. po kolejnych walkach Tutsi zostali dopuszczeni do władzy. Jednak już w 1994 r. konflikt rozgorzał na nowo. W ciągu 100 dni zabito prawie milion osób (w tym 800 tys. Tutsi). Mimo to rebeliantom Tutsi udało się pokonać reżim Hutu. Efektem była ucieczka z kraju 2 mln Hutu w obawie przed karą. Uchodźców przyjęły sąsiednie kraje: Burundi, Tanzania, Uganda i Zair (Kongo); • Sytuacja obecnie wydaje się pozornie stabilna, bo przy władzy utrzymuje się reżim zdominowany przez Tutsi, który brutalnie zwalcza wszelkie przejawy waśni na tle etnicznym, w tym radykalną partyzantkę Hutu’ • Wojna w Rwandzie była jedną z największych tragedii XX w. Masowe mordy dokonywały się przy obojetności społeczności międzynarodowej.