Polska: przemiany struktury etnicznej- NSP 2002 i NSP 2011

1. Polska: przemiany struktury etnicznej- NSP 2002 i NSP 2011 Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401) wykład nr 4

2. Tabela 1. Pytania etniczne w spisach powszechnych ludności w Polsce w latach 1921 – 2011 Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 1. Powtórzenie – „pytania etniczne” w polskich spisach powszechnych

3. Tabela 2: Liczebność narodowości oraz szacunki liczebności mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (w tysiącach osób) 2. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4

4. Tabela 2: Liczebność narodowości oraz szacunki liczebności mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce(w tysiącach osób) cdn. 3. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4

5. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 4. Społeczne interpretacje pytania o „narodowość” w NSP 2002: • społeczny odbiór pytania o „narodowość” w NSP 2002: • kontekst społeczny i polityczny; • problemy rozumienia pytania o „narodowość”; • strategie stowarzyszeń mniejszości wobec pytania o narodowość. • kierunki interpretacji wyników pytania o narodowość w NSP 2002: • „mocne” określenie swojej przynależności; • „twarda” konfiguracja przestrzenna samookreśleń; • mniejszości mogą być liczniejsze ze względu na nowość pytania w spisie i obawy przed ujawnieniem swojej przynależności; • perspektywa procesów asymilacyjnych mniejszości i zmiana formuły dotychczasowych identyfikacji mniejszościowych; • walka o uznanie publiczne niektórych grup – Ślązacy, Łemkowie, Kaszubi.

6. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 5. Przygotowania i przebieg NSP 2011 z perspektywy pytań etnicznych (ustawa z dnia 4 marca 2010 o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011): • stan i charakterystyka demograficzna ludności - my i nasza najbliższa rodzina tworząca jedno gospodarstwo domowe, dane osobiste; • edukacja - jaki jest stopień naszego wykształcenia? Czy kontynuujemy naukę? Czy zamierzamy w przyszłości ją kontynuować?; • aktywność ekonomiczna osób - czy jesteśmy czynni zawodowo? Jak często zmieniamy pracę?; • dojazdy do pracy - czas i sposób dojazdu do miejsca zatrudnienia; • źródła utrzymania osób - ponownie będzie o miejscu pracy i wysokości dochodów; . • niepełnosprawność - nasz stan fizyczny. Czy jesteśmy całkowicie zdolni, częściowo lub niezdolni do wykonywania pracy i zwykłego funkcjonowania? Ewentualny stopień niepełnosprawności; • obywatelstwo - jakie posiadamy obywatelstwo? Czy posiadamy np. podwójne?; • migracje wewnętrzne - czy przenosimy się trwale w celach zarobkowych w inne miejsca Polski. Czy jesteśmy zdolni do podjęcia takiej decyzji?; • migracje zagraniczne - czy podejmujemy pracę / lub przebywamy w sposób trwały za granicą?; • narodowość i język oraz mniejszości narodowe i etniczne - nasza narodowość i języki jakimi się posługujemy; • wyznanie - przynależność do kościoła lub jakiegoś związku wyznaniowego; • gospodarstwa domowe i rodziny - stan rodzinny i miejsca zamieszkania; • stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych - gdzie i od kiedy mieszkamy, jakie mieszkania (budynki) posiadamy, ich stan prawny, techniczny itd.

7. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 6. Pytania etniczne w NSP 2011: • Jak jest Pani/Pana narodowość?: • pytanie o przynależność narodową lub etniczną oparta na subiektywnym odczuciu każdego człowieka, wyrażająca jego związek emocjonalny, kulturowy lub wynikający z pochodzenia rodziców, z określonym narodem lub wspólnotą etniczną.Towarzyszyła jej następująca lista narodowości (najpierw polska, następnie przynależność do uznanych w Polsce mniejszości narodowych i etnicznych oraz wreszcie możliwość wskazania „innej” narodowości). • Czy odczuwa Pani/ Pani przynależność do innego narodu lub wspólnoty etnicznej?: • w odpowiedzi na każde z tych dwóch pytań można było zadeklarować tylko jedną narodowość, udzielanie odpowiedzi na oba pytania dawało możliwość określenia swoich pełnych tożsamości (złożonych), bez konieczności decydowania, czy jest to identyfikacja z grupą narodową lub etniczną. Odpowiadały na nie wszystkie spisywane osoby, a odpowiedzi były równoważne w ocenie ich przynależności narodowo-etnicznej. • Jakim językiem /językami zazwyczaj posługuje się Pani/Pan w domu?: • język używany w codziennych kontaktach domowych z osobami najbliższym. Na to pytanie odpowiadały także wszystkie spisywane osoby. Odpowiedzi były następujące: „1) wyłącznie polskim, 2) polskim i innym(i) niż polski (podać jakim/i) …3) wyłącznie innym(i) niż polski (podać jakim/i) …”. • Jaki jest Pani/Pana język ojczysty?: • był on rozumiany jako język, którego nauczyły się osoby spisywane jako „pierwszego” we wczesnym dzieciństwie, np. od matki. • Do jakiego wyznania (kościoła lub związku wyznaniowego) Pan/Pani należy?: • było rozumiane jako formalne uczestnictwo lub / oraz emocjonalny związek danej osoby z określonym wyznaniem religijnym (kościołem, związkiem wyznaniowym), pytanie całkowicie dobrowolne.

8. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 7. Pytania etniczne w NSP 2011: • problemy: • pytania spisowe – historia i rozszerzenie pytań etnicznych; • skutki ustawy o mniejszościach: • lista uznanych mniejszości narodowych i etnicznych w formularzu spisowym. • mobilizacja etniczna mniejszości do NSP 2011: • obecność tematyki spisowej w telewizji i Internecie; • przykłady osób deklarujących publicznie swoją tożsamość etniczną; • rola ludzi starszych; • wynik spisowy a fundusze na działalność kulturalna mniejszości. • nowa metodologia (mieszana) i technologia spisowa (Internet).

9. 8. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4

10. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 9. Wyniki NSP 2011 (lipiec 2012): • narodowość - przynależność etniczna: • polska (jednorodna) tożsamość narodowa – 36 157 tys. (93,9%); • 842 tys. (2,19%) posiada polską, jak i inną tożsamość narodowo-etniczną; • 562 tys. (1,46%) posiada wyłącznie niepolską tożsamość, w tym 38 tys. to identyfikujący się 2 niepolskimi narodowościami; • wzrost i stabilizacja: deklaracje śląskie i kaszubskie, ukraińska (49 tys.), białoruska (46 tys.), romska (16 tys.), rosyjska (13 tys.), łemkowska (10 tys.), tatarska (2 tys.), karaimska (0,3 tys.); • problem: niemiecka 126 tys., (36 tys., jako jedyna, a 58 tys. wraz z polską). • język używany w domu (język domowy): • język polski – 36 410 tys. (94,5%), z czego 35 681 tys. (92,6%) posługuje się nim jako jedynym; • 889 tys. posługuje się w domu innym niż polski językiem, przy czym najczęściej jest on używany z językiem polskim – 729 tys. (1,9%); • 160 tys. (0,4%) rozmawia wyłącznie w jednym lub 2 językach niepolskich; • najczęściej wymieniane języki niepolskie: śląski (509 tys.) i kaszubski (106 tys.).

11. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 10. Problemy metodologii NSP 2011 z perspektywy „pytań etnicznych”: • narodowość (tożsamość etniczna): • szersza bateria pytań, „wieloraka” tożsamość etniczna, problem liczenia „podwójnych tożsamości”. • metody i techniki zbierania danych „etnicznych” w NSP 2011: • „mieszany” model, polegający na łączeniu danych z rejestrów urzędowych z wynikami badania reprezentacyjnego; • formularz „długi” i „krótki”; • dwa zbiory danych: z badanie „pełnego” i z badania „reprezentacyjnego”; • badanie 86 gmin „mniejszościowych” (10% mniejszości w populacji gminy); • błąd „próby” i błędy przeszacowania/niedoszacowania populacji.; • liczebności i odsetka osób o „nieustalonej” identyfikacji narodowo – etnicznej.; • znaczenie wyników na poziomie gmin. • społeczny odbiór pytań etnicznych w NSP 2011: • udział organizacji mniejszości w przygotowywaniu spisu; • informacje o spisie w językach mniejszości; • bezprecedensowa mobilizacja środowisk mniejszości.

12. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4 11. Struktura etniczna Polski w społecznej świadomości: • struktura etniczna Polski nie jest kwestia publiczną, ale NSP 2011 i dyskusja wokół narodowości śląskiej ją upubliczniły; • TNS OBOP (04.2011 r.) wyobrażenia o składzie etnicznym społ. Polskiego: • powszechnie dostrzegamy, że w Polsce żyją ludzie różnych narodowości: Ukraińcy, Niemcy, Romowie, Rosjanie, Białorusini, Żydzi, Chińczycy, Wietnamczycy, Ślązacy itd. (tabela - jest to znajomość spontaniczna, nie było zamkniętej listy narodowości); • społecznej widzialności grupy sprzyja jej wielkość, łatwo rozpoznawalne atrybuty, stereotypy i debaty medialne; • 15% badanych spontanicznie wymieniło Ślązaków jako jedną z narodowości mieszkających w Polsce, a dodatkowe 15% zapytanych wprost o Ślązaków uznało ich za narodowość; • błędne wyobrażenia o składzie społeczeństwa (population innumeracy) - na pyt. „Ilu spośród każdych 100 obywateli naszego kraju należy do wszystkich tych narodowości razem wziętych?” potrafiło odpowiedzieć 54% badanych – średnia odpowiedź to 9 na 100, co jest mniej więcej trzykrotnym przeszacowaniem faktycznej proporcji mniejszości narodowych w społeczeństwie RP.

14. Tabela: Population Innumeracy 12. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4

15. Tabela: Ślązacy jako uznana narodowość 13. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4

16. Tabela: Uznanie Ślązaków a zmienne demograficzne Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 4