Rachunkowość instrumentów finansowych

1. Rachunkowość instrumentów finansowych Wykład I Bożena Nadolna

2. Definicja instrumentów finansowych Instrument finansowy to: (Art. 3 ust.1 pkt 23 uor) • kontrakt (umowa), który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron • i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron • pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, • bez względu na to, czy wykonanie praw i obowiązków ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy.

3. Wykluczenia z instrumentów finansowych • Rezerwy i aktywa z tytułu podatku odroczonego • Umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji w formie zapłaty kwot odpowiadających stratom poniesionych przez beneficjenta na skutek niespłacania wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie • Umowy o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie miedzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów, • Aktywa i zobowiązania z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach, • Umowy połączenia spółek.

4. Definicja aktywów finansowych Aktywa finansowe to: • aktywa pieniężne, • instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, • wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych • lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach

5. Aktywa pieniężne • Krajowe środki płatnicze • Waluty obce • Dewizy • Inne aktywa finansowe

6. Instrumenty kapitałowe • Instrumenty wyemitowane przez inne jednostki , jak na przykład akcje, prawo do akcji, warranty na akcje

7. Definicja instrumentu kapitałowego Instrument kapitałowy to kontrakt, z którego wynika: • prawo do majątku jednostki pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, • zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty

8. Wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych • Zakupione dłużne papiery wartościowe, • Udzielone innym podmiotom pożyczki • Jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne

9. Prawa do wymiany innych instrumentów na korzystnych warunkach • Instrumenty pochodne posiadające na dzień bilansowy dodatnia wartość godziwą

10. Definicja zobowiązania finansowego Zobowiązanie finansowe to: • zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych • albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką • na niekorzystnych warunkach

11. Klasyfikacja wybranych umów

12. Klasyfikacja instrumentów finansowych - ustawa Czy instrument powoduje obowiązek wydania środków pieniężnych lub zamianę na inne aktywa finansowe? TAK NIE TAK NIE ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE Zaciągnięte pożyczki Wyemitowane dłużne papiery wartościowe

13. Klasyfikacja instrumentów finansowych ze względu na budowę • Instrumenty pierwotne • Instrumenty pochodne • Instrumenty złożone

14. Instrumenty pierwotne Aktywa lub zobowiązania finansowe, które otrzyma lub zapłaci jednostka w ustalonej lub możliwej do ustalenia kwocie.

15. Definicja instrumentu pochodnego Instrument finansowy, którego: • wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości i • nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, i • rozliczenie nastąpi w przyszłości.

16. Instrument złożony • Kontrakt składający się z instrumentu kapitałowego oraz zobowiązania finansowego lub zobowiązania o innym charakterze, • Do instrumentów złożonych zalicza się na przykład: obligacje zamienne na akcje,

17. Klasyfikacja instrumentów • Aktywa finansowe i zobowiązanie finansowe przeznaczone do obrotu • Pożyczki udzielone i należności własne • Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności • Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży

18. Aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu Aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z: - • krótkoterminowych zmian cen oraz wahań innych czynników • krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, • Inne aktywa finansowe bez względu na zamiary jakimi kierowano się przy nabyciu kontraktu, jeżeli stanowią one składnik podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji w krótkim okresie zakładanych korzyści ekonomicznych, • pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające , • pożyczki udzielone i należności własne przeznaczone do obrotu • Zobowiązania do dostarczania pożyczonych papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych w przypadku zawarcia przez jednostkę umowy krótkiej

19. Pożyczki udzielone i należności własne Zalicza się: • Niezależne od terminu wymagalności aktywa powstałe na skutek wydania bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych, pod warunkiem, że zawarty kontrakt spełnia wymagania instrumentu finansowego • Obligacje i inne dłużne instrumenty finansowe nabyte w zamian za wydane drugiej stronie kontraktu środki pieniężne, jeżeli z zawartego kontraktu jednoznacznie wynika, że zbywający nie utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi Nie zalicza się • nabytych pożyczek ani należności, a także wpłat dokonanych przez jednostkę celem nabycia instrumentów kapitałowych nowej emisji, również wówczas, gdy nabycie następuje w pierwszej ofercie publicznej, a w przypadku praw do akcji także w obrocie wtórnym • Pożyczki udzielone i należności własne przeznaczone do sprzedaży w krótkim terminie

20. Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności • Niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i należności własnych aktywa finansowe, dla których zawarte kontrakty ustalają termin wymagalności spłaty wartości nominalnej oraz określają prawo do otrzymania w ustalonych terminach korzyści ekonomicznych, na przykład oprocentowania, w stałej lub możliwej do ustalenia kwocie, pod warunkiem że jednostka zamierza i może utrzymać te aktywa do czasu, gdy staną się one wymagalne. • Nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcją sprzedaży (put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom kontraktu prawo wykupu instrumentu przed upływem terminu wymagalności, pod warunkiem że jednostka - pomimo posiadania opcji sprzedaży - zamierza i może utrzymać instrument do terminu wymagalności, a w przypadku opcji kupna związanej z instrumentem kwoty otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych.

21. Niespełnienie warunków utrzymania aktywów do terminu wymagalności • Jednostka zamierza utrzymać określone instrumenty przez pewien czas, lecz nie ustala, że zakończenie tego okresu nastąpi w terminie wymagalności, • Kwota możliwa do uzyskania od emitenta po wykonaniu przez niego opcji kupna, znacząco odbiega od wartości instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych, • Jednostka nabywa dłużny instrument finansowy z opcją zamiany na instrumenty kapitałowe, chyba że wykonanie opcji jest możliwe w terminie wymagalności ustalonym dla instrumentu dłużnego albo inne uzasadnione okoliczności wskazują na małe prawdopodobieństwo wykonania opcji, • Jednostka nie dysponuje środkami na finansowanie aktywów do terminu wymagalności, • Przepisy prawa, statut albo zawarte umowy ograniczają możliwość utrzymania aktywów do terminu wymagalności. • Jeżeli w bieżącym roku obrotowym albo w okresie dwóch poprzednich lat obrotowych aktywa finansowe uznane za utrzymywane do terminu wymagalności zostały zbyte, wydane w zamian za inne aktywa, wykonana została opcja sprzedaży lub przekwalifikowano takie aktywa do innej kategorii

22. Warunki, w których termin wymagalności jest zachowany Zbycie, wydanie w zamian za inne aktywa, wykonanie opcji sprzedaży lub przekwalifikowanie do innej kategorii aktywów zaliczonych do utrzymywanych do terminu wymagalności nie narusza warunku zachowania wymagalności, w przypadku gdy transakcja taka dotyczyła nieznaczącej wartości aktywów w skali całego portfela albo nastąpiła:1) w dniu bliskim terminowi wymagalności,2) po dniu, w którym co najmniej 90% wartości nominalnej zostało spłacone,3) na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia w momencie zaliczenia instrumentu finansowego do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności.

23. Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży • Pozostałe aktywa finansowe, niespełniające warunków zaliczenia do kategorii wymienionych w § 5 ust. 1 pkt 1-3, zalicza się do aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży.np. udziały w obcych jednostkach

24. Wycena początkowa instrumentu finansowego • Aktywa finansowe wprowadza się do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest w wartości godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych • Zobowiązania finansowe - w wartości godziwej uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji.

25. Wycena instrumentów według wartości godziwej • Aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca.

26. Wiarygodnie określona wartość godziwa • Wycena instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne, • Oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami, • Zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego, • Oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego, • Oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

27. Wycena instrumentów finansowych według skorygowanej ceny nabycia • Pożyczki udzielone i należności własne, z wyjątkiem zaliczonych do przeznaczonych do obrotu • Aktywa finansowe, dla których jest ustalony termin wymagalności

28. Pozostałe kategorie wyceny dla instrumentów finansowych • Należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono stopy procentowej, można wycenić w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeli ustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartość bieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę nie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty, • Aktywa finansowe, dla których nie jest ustalony termin wymagalności - w cenie nabycia

29. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ