Gradski zavod za javno zdravlje Beograd

1. Gradski zavod za javno zdravlje Beograd Epidemiološke karakteristike virusnih hemoragijskih groznica dr Nevenka Pavlović

2. . Virusne hemoragijske groznice (VHG) • zajedničke karakteristike: - virusna etiologija • - hemoragični sindrom i visoka temperatura • - endemično javljanje • - prirodnožarišno poreklo • način prenošenja na čoveka: - krpelji • - komarci • - direktan kontakt sa krvlju, sekretima, • ekskretima i tkivima čoveka/životinja • klinička slika: - varira od inaparentnih infekcija do oboljenja • različitog stepena težine, zavisno od tipa uzročnika, • imunološkog odgovora i stepena virulencije soja, • značajna stopa mortaliteta Obavezna hitnaprijava sumnje na osnovu čl.7 Pravilnika o prijavljivanju zaraznih bolesti i drugih slučajeva utvrđenih Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti

3. Etiologija i primarni način prenošenja Arenaviride, Buniaviride, Flaviviride Filoviride

4. Rezervoari i putevi prenošenja - VHG su primarno infekcije divljih životinja (lisica, vuk, majmuni), komaraca i krpelja, glodara,slepih miševa, mišolikih glodara (zec, jež, šumski miš), ređe domaćih životinja (goveda, koze, ovce) - direktan fizički kontakt sa krvlju/sekretima inficiranih ljudi, životinja, krpelja ili komaraca - nozokomijalni aerosol i/ili respiratorno prenošenje visoko sumnjivo za Marburg, Ebola, Lasa i KKHG - medicinska oprema i kontaminirani predmeti iz okoline obolelog

5. Rasprostranjenost *Prirodnožarišne infekcije sa endemično-mozaičnom rasprostranjenošću * Zapadna Afrika, istočna Evropa (posebno u zemljama bivšeg SSSR-a), zemlje Mediterana, severozapadna Kina, delovi Azije, Južna Evropa, Bliski Istok, delovi Centralne i Južne Amerike, Severoistočna Australija * Uglavnom sporadično javljanje, povremena pojava manjih ili većih epidemija osim obolelih koji žive u regionima gde ima rezervoara VHG, bolest se registruje i među putnicima koji su boravili u endemskim područjima – importovane infekcije * Zbog sve veće opasnosti od bioterorizma, ovi veoma zaraznI i potencijalno smrtonosnI virusi su sve veći problem

6. Kliničke manifestacije VHG Period inkubacije 3–25 dana Infektivni sindrom: -To, glavobolja, mijalgije,kašalj, povraćanje Hemoragični sindrom: - petehije, ekhimoze, krvarenja na mestu uboda, krvarenja iz nosa, desni, hemoragični konjunktivitis, hematemeza, melena, hematurija - dehidratacija, uremija, acidoza, - oštećenje jetre, CNS i vegetativnog NS - razvoj stanja šoka i smrtni ishod - letalitet od 20 do 80% hospitalizovanih zbog žute groznice i do 90% zbog Ebole

7. Protivepidemijske mere • VHG sa interhumanim prenosom • Groznica Lasa, Ebola, Marburg, Kongo-krimska HG, Junin i Mačupo HG • stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje • striktno sprovođenje mera predostrožnosti (standardne, kontaktne i kapljice) • specijalna zaštitna odeća za jednokratnu upotrebu • pravilno postupanje zdravstvenih radnika i bolničkog osoblja • - sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom i • laboratorijskim uzorcima

8. Protivepidemijske mere VHG prenos komarcima i krpeljima Groznica denge, Žuta groznica, Rift-Valley, Kongo-Krimska HG • u fazi viremije mere sprečavanja uboda komaraca i krpelja - mera karantina za osobe iz kontakta sa obolelom osobom ili sumnjom da je bila u kontaktu sa obolelom osobom - pojačan epidemiološki nadzor u žarištu - stalni epidemiološki nadzor u endemskom području (rano otkrivanje i pravilan postupak u slučaju sumnje i/ili pojave oboljenja, brzo obaveštavanje)

9. Kongo-Krimska hemoragijska groznica Prvi put je opisana na Krimu u 1944, a prepoznata kao entitet 1969. godine u Kongu. Uzročnik: Nairovirus, porodica Buniaviride Rezervoari i vektor: - Iksodidni krpelji (roda Hyelomma), mišoliki glodari (zec, jež, šumski miš), slepi miš, lisica, vuk domaće životinje (goveda, koze, ovce) privremeni domaćini Put prenosa: - ubod krpelja, osnovni put - kontakt sa zaraženom krvlju životinja ili krpelja preko mikropovreda kože ili kroz sluzokožu - interhumani prenos preko krvi ili drugih telesnih tečnosti obolelih kroz mikropovrede kože ili sluzokožu - moguć je prenos konzumiranjem nepasterizovanog mleka

10. Kongo-Krimska hemoragijska groznica Rasprostranjenost: zemlje bivšeg SSSR-a, Turska, Bugarska, Grčka, Albanija, Kosovo i Metohija, severozapadna Kina, centralna Azija, Afrika, Bliski Istok, Indija

11. Kongo-Krimska hemoragijska groznica Kliničko ispoljavanje Inkubacija: 1–14 dana, u proseku od 5 do 7 Znaci i simptomi: - iznenadan početak bolesti, glavobolja, visoka temperatura, bolovi u leđima, zglobovima i trbuhu, povraćanje, malaksalost (proleće – jesen) - u teškim oblicima dolazi do krvarenja iz desni, nosa, pluća, materice, creva i drugih tkiva i organa, pojave iIkterusa Zaraznost: 6–10 dana od početka bolesti (visoko kontagiozna u bolničkim uslovima) Među hospitalizovanim pacijentima, smrtnost se kreće od 9% do 50% Diferencijalna dijagnoza – ostale VHG, sepsa, crevni oblik antraksa, akutna leukoza, trombocitopenija

12. Kongo-Krimska hemoragijska groznica • Protivepidemijske mere i mere prevencije • edukacija stanovništva o načinu prenosa i merama lične zaštite (pregled kože, • skidanje krpelja, odgovarajuća odeća i obuća, primena repelenata) • sprovođenje mera u staništu (uređivanje terena, ređe hemijski tretman) • stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje • adekvatna lična zaštitna oprema za jednokratnu upotrebu (zdravstveni radnici) • sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom, krvlju, telesnim • tečnostima i laboratorijskim uzorcima obolelog, dezinfekcija u toku bolesti • pojačan epidemiološki nadzor u žarištu • stalni epidemiološki nadzor u endemskom području (rano otkrivanje i pravilan • postupak u slučaju sumnje i/ili pojave oboljenja, brzo obaveštavanje)

13. Lasa groznica Prvi put opisana 1969, infekcija se javlja u zapadnoj Africi, nosi ime po gradu u Nigeriji, gde su registrovani prvi slučajevi obolevanja. Uzročnik: - Lasa Arena virus, porodice Arenaviridae Rezervoar: - “Multimamate pacov” rod Mastomis, uobičajeni seoski glodar i domaćin virusa

14. Lasa groznica Put prenosa: - aerosolima ili direktnim kontaktom sa urinom i fecesom zaraženih glodara kroz oštećenu kožu (posekotine i rane), udisanjem infektivnih čestica, konzumiranjem hrane koja je kontaminirana sekretima glodara - sa čoveka na čoveka kontaktom sa zaraženom krvlju, tkivima, sekretima i izlučevinama, ali ne uobičajenim kontaktom koža na kožu -ubodne rane u toku intervencije sa potencijalom za širenje u bolničkoj sredini, praćeno visokom smrtnošću Rasprostranjenost: endemična u delovima zapadne Afrike (Nigeria, Liberia, Siera Leone i Gvineja) godišnje oboli 300.000–500.000 ljudi, umre oko 5000...

15. Lasa groznica Period inkubacije: 1–3 nedelje Zaraznost: u akutnoj febrilnoj fazi kada je virus prisutan u ždrelu, do 9 nedelja od početka bolesti (izlučivanje urinom) Kliničko ispoljavanje: - postepen tok bolesti - oko 80% zaraženih bez vidljivih simptoma (subkliničko ispoljavanje) - u epidemijama smrtnosti do 50% Simptomi i znaci: groznica, gušobolja, retrosternalni bol, bolovi u trbuhu, leđima, kašalj, povraćanje. U drugoj nedelji bolesti: vezikulozni enantem na sluzokoži nepca sa pojavom znakova hemoragijskog sindroma (krvavi proliv, konjunktivitis, krvarenje iz sluzokoža, krvarenja iz nosa i digestivnog sistema). Kod težih oblika moguća ja pojava oligurije i anurije i neuroloških simptoma (gubitak sluha, tremor, encefalitis) Diferencijalna dijagnoza: sve hemoragijske groznice, Rift Valley HG, Q groznica, ornitoza, psitakoza, toksoplazmoza, rikecioze Pre pojave krvarenja bolest liči na trbušni tifus i paratifus

16. Lasa groznica • Mere prevencije: • stroga izolacija obolelih i sumnjivih na oboljenje • adekvatna lična zaštitna oprema za jednokratnu upotrebu • (zdravstveni radnici) • sprovođenje procedura za postupanje sa kontaminiranim materijalom • i laboratorijskim uzorcima • dezinfekcija u toku (ekskreti, sputum, krv i svi predmeti iz kontakta sa • obolelim) • sprovođenje nadzora nad bliskim kontaktima sa obolelim

17. Žuta groznica Transmisivna prirodnožarišna infekcija, akutna antropozoonoza Uzročnik: - virus žute groznice, flavi virus iz familije Togaviridae Vektori: - komarci Aedes aegipty u gradskoj sredini i šumskih komarac roda Haemagogus Aedes Rasprostranjenost: tropskim regionima Afrike, delovima Centralne i Južne Amerike

18. Žuta groznica Sinantropni tip infekcije je uglavnom bolest majmuna, prenosi se preko zaraženih komaraca u tropskim prašumama. Humane infekcije nastaju preko uboda komaraca koji su se prethodno hranili krvlju zaraženih majmuna. Gradski tip žute groznice je najčešći uzrok obolevanja od žute groznice i nastanka epidemija

19. Žuta groznica • Inkubacija: 3–6, ređe 9–10 dana • Period zaraznosti: u toku prvih 3–5 dana bolesti, pre pojave febrilnosti • Kliničko ispoljavanje • - razvoj tri stadijuma, od lakših oblika febrilne bolesti do teških oblika hepatitisa i hemoragijske groznice, praćenih ikterusom • - simptomi teške infekcije: visoka temperatura, jeza, glavobolja, mijalgije, • povraćanje, bol u leđima, kratka remisija i pojava simptoma teške forme • bolesti sa razvojem stanja šoka, krvarenjem i insuficijencijom bubrega i • jetre • * Diferencijalna dijagnoza – sve vrste VHG, akutni virusni hepatitis, • leptospiroza, malarija • Mortalitet: od 15% do više od 50%

20. Žuta groznica • Mere prevencije i suzbijanja • - mere zaštite pri radu sa krvlju i telesnim tečnostima • - sprečiti pristup komaraca bolesniku najmanje 5 dana od pojave bolesti • Gradski tip infekcije: - mere zaprašivanja unutrašnjosti kuća • - primena larvicida za eliminaciju u staništu • Sinantropni tip infekcije: - mera vakcinacije • Vakcinacija protiv žute groznice se preporučuje pre putovanja u šume • Amazona, kao i za najbliže kontakte obolelog • Veterinarske mere – za životinje sa endemskih područja, 7 dana karantina

21. Denga groznica Denga groznica (DG) najčešća virusna infekcija koju prenose komaraci svake godine u svetu – oko 100 miliona infekcija i 25.000 smrtnih slučajeva Lt = 4–5%. Uzročnik: - flavivirusi, 4 opisana serotipa familija Togavirida Vektor: - virus Denge na ljude prenose komarci: - Aedes aegypti (invazivna, domaća vrsta poreklom iz Afrike sa distribucijom u tropske i subtropske regione širom sveta) - Aedes albopictus (poreklom iz Azije) Rezervoar: - u tropskim urbanim sredinama ciklus čovek-komarac, - u Jugoistočnoj Aziji i Zapadnoj Africi ciklus majmun-komarac-čovek Put prenosa: - ubod zaraženog komarca, nema interhumanog prenosa

22. Denga groznica • Rasprostranjenost: tropski i subtropski region, uključujući indonežanski arhipelag, severoistočnu Australiju, Južnu i Centralnu Ameriku, jugoistočnu Aziju i subsaharsku Afriku • Bolest se javlja sporadično i u manjim epidemijama. Obolevaju najčešće deca, a među odraslim osobama žene

23. Denga groznica Inkubacija: 4–15 dana, prosečno 6 Period zaraznosti: neposredno pre početka pa do kraja febrilnosti (6–7 dana) komarci postaju zarazni 8–12 dana od hranjenja krvlju viremične osobe Kliničko ispoljavanje * Najčešće kao infekcija slična gripu * Denga hemoragijska groznica i Denga šok sindrom: teže manifestacije, javljaju kod osoba koje su prethodno bile zaražene drugim denga serotipom Simptomi i znaci: * klasična Denga groznica: visoka temperatura, groznica, osip, jaka glavobolja, jeza, bolovi u mišićima i zglobovima * teže manifestacije bolesti: razdražljivost, nemir, pojačano znojenje, nakon čega sledi stanje šoka i krvarenja iz nosa, GIT i pluća Diferencijalna dijagnoza – VHG, sepsa, trbušni tifus, trombocitopenična purpura

24. Denga groznica • Mere prevencije: • edukacija stanovništva • mere lične zaštite od uboda komaraca • sprečiti pristup komaraca bolesniku sve dok traje febrilnost • zaprašivanje insekticidima u prostorijama obolelih osoba • mere u staništu (larvicidi) • mere predostrožnosti u radu sa krvlju

25. Marburg hemoragijska groznica Blisko povezana sa Ebolom Uzročnik dokazan u materijalu obolelih osoba u epidemijama iz 1967. u više laboratorija – Beogradu, Moskvi, Londonu, Marburgu (31 obolela osoba, rad sa organima, krvlju, kulturama ćelija zelenih majmuna iz Afrike) Slučajevi van Afrike su retke, ali su registrovani u Evropi Rasprostranjenost: - Uganda, Zimbabve, DR Kongo, Kenija i Angola

26. Marburg hemoragijska groznica Uzročnik: - virus Marburg, familija Filoviride, rod filovirus Rezervoar: - afrički voćni slepi miš (Rousettus aegyptiacus) - slično Eboli, prenos infekcije na prvog obolelog čoveka ostaje nepoznat Put prenosa: interhumani, kao kod Ebole Inkubacija: 5–10 dana

27. Marburg hemoragijska groznica Kliničko ispoljavanje: Bolest počinje naglo, sa povišenom temperaturom, jezom, glavoboljom i mijalgijama. Oko pet dana nakon pojave simptoma, makulopapularna ospa, najprominentnija na trupu (grudi, leđa, stomak), mučnina, povraćanje, bol u grudima, bol u grlu, bol u stomaku, proliv. Ekstremni simptomi uključuju nekrotični hepatitis bez žutice, pankreatitis, ozbiljan gubitak težine, delirijum, stanje šoka, prestanak rada jetre, masivna krvarenja i multiorganske disfunkcije. Oporavak od Marburg hemoragijske groznice može biti produžen, praćen pojavom orhitisa, hepatitisa, mijelitisa ili uveitisa. Smrtnost : 23% and 25% Diferencijalna dijagnoza: simptomi i znaci bolesti često slični malariji i tifoidnim groznicama, leptospirozama, rikeciozama Protivepidemijske i mere prevencije: kao za Ebolu