„Treny” Jana Kochanowskiego

1. „Treny” Jana Kochanowskiego

2. Jan Kochanowski Data urodzenia 6 czerwca 1530 Miejsce urodzenia Sycyna Data śmierci 22 sierpnia 1584 Miejsce śmierci Lublin Poeta epoki renesansu

3. Króciutka biografia • Wybitny poeta polski okresu odrodzenia, którego twórczość odegrała ogromną rolę w rozwoju języka, literatury i kultury polskiej. • Studiował w Akademii Krakowskiej oraz na uniwersytetach w Królewcu i Padwie. • Podróżował po Włoszech i Francji, gdzie poznał poetów Plejady. • Po powrocie do Polski dzięki biskupowi Myszkowskiemu rozpoczął karierę na dworze Zygmunta Augusta, został sekretarzem królewskim. • Ok. 1575 r. ożenił się i osiadł na wsi. • Śmierć jednej z córek stała się pobudką do napisania oryginalnego cyklu trenów. • Zmarł nagle na serce. • W jego pogrzebie uczestniczył m.in. król Stefan Batory, kanclerz J. Zamojski.

4. Treny Tren to gatunek poezji okolicznościowej – żałobnej. W starożytności służył opiewaniu i upamiętnianiu dokonań wybitnych jednostek. Kompozycja Trenów Chociaż „Treny" napisane są w formie cyklu, pozostają wierne kompozycyjnemu układowi treści: • Wstęp (exordium) • Pochwała zmarłego (laudatio) • Opłakiwanie zmarłego (complaratio) • Napominania do hamowania się w żalu (exhortatio) • Pocieszenie (consolatio)

5. Geneza utworu Wydane w 1580 roku "Treny" są ostatnim wielkim dziełem Jana Kochanowskiego. Uważa się je za najwybitniejszy utwór w całym dorobku poety, a także za najwybitniejsze dzieło epoki odrodzenia. Cykl składa się z 19 utworów "Treny" powstały po śmierci najmłodszej córki poety - Urszuli, dziecka bardzo uzdolnionego, przez ojca niejednokrotnie nazywanego słowiańską Safoną. Dziewczynka zmarła nagle w 1579 roku. W " Trenach" poeta przedstawia obraz ojcowskiego bólu i żalu.

6. Galeria Czarnolas – Muzeum Jana Kochanowskiego Jan Kochanowski z Urszulką – obraz Władysława Łuszczkiewicza

7. Kochanowski nad zwłokami Urszulki – obraz Jana Matejki Wydanie Trenów z 1583 roku

8. Tren I Inwokacyjny Przedstawiona zostaje rozpacz poety w obliczu tragedii oraz okrucieństwo śmierci córki: " słowiczek pożarty przez smoka".

9. Tren II Wstępny Poeta wyjaśnia okoliczności powstania cyklu, zainspirowanego przez głębokie uczucie do córki. Tematem trenu znów jest żal za Urszulką oraz skargi na okrucieństwo śmierci.

10. Tren III Otwierający dzieło Rozwija wątek rozpaczy nad grobem zmarłej córki. Poeta wychwala zalety zmarłej osoby. Snuje wizję ponownego spotkania z córką po śmierci: "Tam cię ujźrzę, da Pan Bóg, a ty więc drogimiRzuć sie ojcu do szyje ręczynkami swymi ."

11. Tren IV Otwiera wątek śmierci Utwór rozpoczyna apostrofa skierowana wprost do Śmierci, która zabrała poecie ukochaną córeczkę. Poeta wyraża swą skargę. Tren jest świadectwem ogromnego żalu i bólu, związanego z utratą bliskiej osoby i towarzyszeniem jej w chwili śmierci. Ukazany zostaje obraz rodziców, którzy tracą córkę. Kochanowski przywołuje mit o Niobe, która po stracie swych dzieci skamieniała z bólu.

12. Tren V Wątek liryczny Cały utwór wypełnia poetycka (homerycka) metafora, w której mała Orszulka zostaje przyrównana do dojrzewającego drzewka oliwki, przedwcześnie ściętego przez nadgorliwego ogrodnika. O śmierci zadecydować miał przypadek. Poeta podkreśla delikatność, wątłość dziecka. W ostatnich dwóch wersach pojawia się apostrofa do "złej Persefony". Utwór po raz kolejny opisuje żal rodziców z powodu tak ogromnej straty, jak też niemożność jej przeciwdziałania.

13. Tren VI Żal nad utratą małej poetki Utwór, w którym Kochanowski rozwija wizję wielkiego talentu poetyckiego, jaki odziedziczyć miała po nim Urszulka. W apostrofie: " Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!" porównuje zmarłą córkę do antycznej poetki lirycznej, Safony. Opisuje umiłowanie Urszulki do śpiewu i układania pieśni.

14. Tren VII Arcydzieło poetyckie Utwór rozpoczyna apostrofa skierowana do ubrań zmarłej, które nie mają już właściciela i, wbrew zwykłemu ich przeznaczeniu, pozostają obecnie bezużyteczne. Utwór kończy pełne żalu wykrzyknienie, oparte na porównaniu skrzyni z posagiem do trumny. W swym tonie utwór jest bardzo bezpośredni i szczery.

15. Tren VIII Dramatyczny Rozbudowany zostaje dramatyzm związany z sytuacją po śmierci córki. Widoczny jest silny kontrast pomiędzy dawną żywością domu, gdzie niegdyś bawiła się Urszulka, a obecną pustką: "Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło." Podmiot liryczny odczuwa ogromny ból, którego w żaden sposób nie można ukoić.

16. Tren IX Tren refleksyjny Poeta podaje w wątpliwość wartość Mądrości, która winna uzbroić człowieka na wypadek wszelkich przeciwności losu.

17. Tren X Pełen rozpaczy Poeta zastanawia się gdzie może być jego Urszulka, rozważa różne miejsca: niebo, czyściec, Wyspy Szczęśliwe: „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości” Poeta pragnie aby ukazała się chociaż we śnie, by ukoić jego ból. „Pociesz mię, jako możesz, a staw się przede mną Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną.” Cały wiersz składa się z szeregu pytań retorycznych. Pytania te oddają rozterkę duchową poety, załamanie jego dotychczasowych przekonań i wierzeń.

18. Tren XI Kryzys wiary Zauważając, że runęła wiara w cnoty, dobroć, pobożność, i stwierdzając brak stałych wartości czy autorytetów w świecie, podmiot liryczny zbliża się do granic bluźnierstwa: "Kogo kiedy pobożność jego ratowała?Kogo dobroć przypadku złego uchowała?"Wszystko to, co dotąd nadawało sens jego życiu i decydowało o stabilizacji, podane zostaje w wątpliwość.

19. Tren XII Portret Urszulki Tren ten stanowi najpełniejszą bodaj w całym cyklu charakterystykę Urszulki - zarówno jej wyglądu, jak i usposobienia. Podmiot liryczny wychwala zalety zmarłej dziewczynki. Wśród pozytywnych cech wymienione zostają pobożność, skromność, szacunek wobec rodziców, roztropność czy dobre zachowanie.W trenie tym znajdujemy informację o wieku Urszulki: " więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała„

20. Tren XIII Elegia o bezpowrotnie utraconych nadziejach Utwór stanowi pożegnanie z ziemskim bytowaniem Urszulki. Jest kolejnym wybuchem boleści: "Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie byłaAlbo nie umierała lub się nie rodziła!Małe pociechy płacę wielkim żalem swoimZa tym nieodpowiedzialnym pożegnaniem twoim."Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę z tego, że żadne żale i zarzuty nie przywrócą już życia zmarłej córce. W ten sposób spadać zaczyna wcześniej narastające napięcie. W utworze tym po raz ostatni poeta zwraca się do córki, dając wyraz swoim dramatycznym odczuciom.

21. Tren XIV Nawiązanie do antyku Poeta przywołuje postać mitycznego Orfeusza, który zapuścił się do Hadesu, by odzyskać swą zmarłą żonę Eurydykę. Także podmiot liryczny gotów jest wyruszyć w tę drogę, byle tylko odzyskać swoją ukochaną córkę: „Żebych ja też tąż ścieżką swej namilszej córy Poszedł szukać”

22. Tren XV Apostrofa do lutni (symbolu poetyckiego natchnienia) i do Erato (muzy poezji lirycznej ). Ponownie przywołana zostaje postać mitycznej Niobe, która utraciła swe liczne potomstwo. Poeta zauważa, że nawet zamiana w kamień nie zdołała ukoić bólu, jaki stał się jej udziałem.

23. Tren XVI Ostateczna rozprawa z filozofią stoicką Nauczyciel stoickiej mądrości, Cyceron, sam w nieszczęściu nie sprostał zasadzie zachowania równowagi wewnętrznej: po śmierci córki rozpaczał, nie mógł też pogodzić się z wygnaniem z Rzymu. Wypomina mu to Kochanowski: " Łacniej rzec, widzę, niż czynić i tobie". W utworze przywołane są również inne postaci, dotknięte wielkim cierpieniem: Hiob, Niobe, Orfeusz. " Tren XVI" prowadzi do stopniowej zgody na nieszczęścia świata i uznania zasadności boskich wyroków.

24. Tren XVII i XVIII • O charakterze psalmicznym, modlitewnym • Pojawia się próba pocieszenia, następuje pogodzenie się z wyrokami boskimi i uładzenie z samym sobą. • Pierwszy z trenów to lamentacja : ból trwa i jest trudny do zniesienia; rozum nie jest w stanie odczytać boskich zamysłów. • Drugi stanowi swoiste wyznanie wiary : człowiek jest grzeszny; w miłosierdziu bożym upatruje litości: " Użyj dziś Panie nade mną litości".

25. Tren XIX albo Sen Zamykający cykl Utwór nieco odmienny od pozostałych w zbiorze. Może być czytany niezależnie od pozostałych trenów. Poeta otrzymuje pocieszenie z ust zmarłej matki, objawiającej mu się we śnie z Urszulką na ręku. Wyjaśnia ona synowi, iż dziecko dzięki swej śmierci uniknęło namiętności i cierpień życia, zyskało wieczny duchowy spokój.