TARIMSAL YOLLAR YRD.DOÇ.DR.HAVVA EYLEM POLAT ESRA BOZ 13832114 01.11.2013

1. TARIMSAL YOLLAR YRD.DOÇ.DR.HAVVA EYLEM POLAT ESRA BOZ 13832114 01.11.2013 ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİTARIMSAL YAPILAR VE SULAMA BÖLÜMÜ İNSAN VE TAŞIT KARAKTERİSTİKLERİ

2. Ekonomik, güvenli ve hızlı bir trafik işleyişini sağlamak üzere inşa edilecek bir yolun geometrik ve fiziki standartlarının yolu kullanacak olan insan ve taşıt karakteristiklerine bağlı olması doğaldır. Yolların projelendirilmesi ve işletilmesi sırasında karakteristiklerin bilinmesi gerekmektedir.

3. 1.1SÜRÜCÜ VE YAYA KARAKTERİSTİKLERİ

4. İNSAN DİĞER İKİ ÖĞEYİ BİÇİMLENDİRİP KONTROLÜNDE TUTABİLİR.

5. İnsan öğesinin ,dolayısıyla insan özellik ve davranışlarının yol ve trafik mühendisliğinde özel bir önemi vardır. Bu özellik ve davranışların başlıcaları ;

6. Görme Özelliği: Yol geometrisinin belirlenmesi ve trafik işaretlerinin tesisinde , sürücü ve yayaların yolu güvenle kullanabilmeleri açısından bazı görme özelliklerinin dikkate alınması gerekir. Bunlar; Görüş açısı Görüş uzaklığı Renk körlüğü Göz kamaşması 1.1.1 NORMAL FİZİKSEL ÖZELLİKLER

7. Görüş açısı ; İleri yönde bakış halinde iken iki yan taraftan görme imkanını veren açı görme açısıdır. Normal görme açısı 10-12 derecedir. Bakış ekseninin iki tarafından olmak üzere 3-5 derecelik kısım net görüş açısıdır.Taşıt kullanan bir kimsenin 10 derecelik görüş açısı ile 25m ileride, iyi şekilde görebileceği genişlik 4.5 m dir. Buna göre yol platformu ve yakınını iyi şekilde kontrolde tutmak mümkündür. Bir insanın başını çevirmeden sadece gözlerini sağa sola oynatarak 180 derecelik hatta daha fazla bir alanı görmesi mümkündür. Bu alan çevre görüş açısı olarak adlandırılır. Bu alan içerisindeki bir cisim veya hareket taşıt kulanan için uyarı niteliğindedir.

9. Görüş uzunluğu ; Bir insanın ileri istikamette net olarak görebildiği mesafedir. • Renk körlüğü; Renk körlüğü olanlara ülkemizde ve bazı ülkelerde sürücü belgesi verilmemektedir. • Göz kamaşması; Ani ve kuvvetli ışık altında gözün bir an için görme yeteneğini kaybetmesidir.

10. Uzaklık Takdiri : Taşıt kullananlar için diğer bir taşıta olan uzaklık veya yayaya olan uzaklığın doğru olarak tahmini güvenlik açısından önemlidir. Bu husustaki yanılmalar birçok kazaya sebebiyet vermektedir. Uzaklık tahmininde etkili olan etmenler sürücüyle yayanın yaşı, deneyimi ve eğitim derecesidir. • İşitme Özelliği : Ses ile yapılan uyarılara reaksiyon gösterebilmek için bir sürücü veya yayanın normal işitme yeteneğine sahip olması gerekir.Ülkemizde işitme yeteneği belirli seviyenin altındakilere sürücü belgesi verilmemektedir. • İntikal Reaksiyon : Sürücünün veya yolda yaya olarak bulunan bir kimsenin, tehlikeli olabilecek bir durumu gördükten sonra bunu tanıması,alınacak önlemi tasarlaması,karar alması ve kararı uygulaması için geçecek zamana intikal reaksiyon süresi denir

11. Kısa veya uzunca bir süre etkisini gösteren fakat devamlı olmayan özelliklerdir. Bunlar; 1.1.2. geçİCİ fİzİkselözellİkler

12. Doğuştan veya sonradan kazanılan özelliklerdir. 1.1.3. aklİözellİkler

13. Bir insanın içinde bulunduğu şartlara göre değişebilen ruhsal özelliklerinin ve davranışların değerlendirilmesi oldukça güçtür. Bu özelliklerin başlıcaları ; 1.1.4. ruhsal özellİkler

14. Ülkemizde fazla görülen yaya taşıt kazaları genel olarak yayaların karşıdan karşıya geçişleri sırasında meydana gelmektedir. Yayaların geçişleri sırasındaki hızları hem kendileri hem de sürücüler açısından önemlidir. Yaya hızı ışıklı kavşaklarda devre hesapları sırasında kullanılmaktadır. Farklı yaş ve cinsiyet ile yaya trafiğinin yoğunluğuna ,yürüme şekline göre alınabilecek normal değerler tablo da verilmiştir. 1.1.5. yaya HIZI

15. Yolcu ve yük taşımasında kullanılan pek çok taşıt çeşidi vardır. Her çeşit taşıtın boyutsal ve mekanik yönden değişik tipleri bulunmaktadır ve farklı işletme özellikleri göstermektedir. Taşıt karakteristikleri; 1.2.taŞItkarakterİstİklerİ

16. Karayolları trafik tüzüğüne göre taşıt , karayolunda insan,hayvan ve eşya taşımayan yarayan araçlardır. Motorlu ve motorsuz taşıtlar olarak ayrılmaktadır. • Motorlu taşıtlar; makine gücü ile hareket eden motosiklet, otomobil, minibüs, kamyon,müteharrik makineler vb. Motorlu taşıtlar hafif ve ağır taşıtla olarak ikiye ayrılır . • Motorsuz taşıtlar; insan veya hayvan gücüyle hareket eden taşıtlardır. Bisiklet ve hayvan gücüyle hareket ettirilen çeşitli arabalardır. 1.2.1.TaşIT TÜRLERİ

17. Yürürlükteki trafik yasasına göre ülkemizde trafiğe çıkacak taşıt ve araçların yüklü ve yüksüz olarak boyut yönünden uymak durumunda oldukları koşullar vardır. Maksimum genişlik Maksimum yükseklik Maksimum uzunluk a) - Maksimum genişlik; Bir taşıt veya aracın yüklü veya yüksüz olarak genişliği 2.55m geçemez . 1.2.2. taşItboyutlarI

18. Ayrıcalıklı haller; 1- Frigorifik taşıtlar için 2.60m genişlik 2- Özel olarak tarım işlerinde kullanılmak için imal dilmiş araçlar,inşaat makineleri,kurtarıcı araçlar,itfaiye araçları vb. araçlar için max. genişlik 3.05m dir. 3- Tarım ürünleri taşıyan ve lastik tekerlekli traktörle çekilen römorklar ve hayvanlarla çekilen arabalarda yük için max. genişlik 3.05m dir. 4- Belediyelere ait troleybüslerin max. genişliği 2.65m dir.

19. b)-Maksimum yükseklik Yüklü veya yüksüz olarak bir taşıt veya aracın sahip olabileceği maksimum yükseklik 4m dir. c)- Maksimum uzunluk Araç genişlikleri trafik şeridinin genişliğini saptamada, uzunlukları ise kurba ve kavşaklarda dönüş yarıçapları için kabul edilebilecek en küçük yarıçaplar bakımından önemlidir.

20. 1.2.3. TAŞIT AĞIRLIKLARI Daha çok üst yapı kalınlığının hesaplanması sırasında dikkate alınan bir karakteristiktir.

21. Her taşıtın sürekli bir hareket ile dönüş yapabileceği en küçük dönüş yarıçapı farklıdır.Özellikle kent içi yollarda ve kavşak tasarımında önemli olan en küçük dönüş yarıçapı,dönüş sırasında taşıtın bıraktığı en küçük dönüş izine göre tayin edilir. Sürekli bir hareket ile dönülebilecek en küçük yarıçap 90 derecelik dönüşler için yaklaşık olarak ; • Küçük taşıtlarda 7m , • Otobüs ve kamyonlarda 13 m , • Yarı römorklu taşıtlarda 15 m dir. Kavşak dışı kesimlerdeki kurbalarda en küçük dönüş yarıçapları proje hızı, dever ve taşıt lastiği ile kaplama yüzeyi arasındaki enine sürtünme kuvvetine bağlı olarak hesaplanır. 1.2.4. en küçük dönüş yarIçaplarI

22. Motorlu taşıtların hızlanma yeteneği başlıca ; • Kavşak tasarımları sırasında • Sollama ile geçiş uzunluğunun hesabında • Hızlanma şeritlerinin projelendirilmesi sırasında bilinmesi gerekli bir husustur. Hızlanma yeteneği , yani ivmesi üzerinde bir taşıtın motor gücü/ağırlığı oranı , aktarma organlarının özelliği , hız ve yolun eğim durumu gibi hususlar etkili olmaktadır. İvmenin değeri düşük hızlarda fazladır. Normal olarak 40km/sa den daha aşağıdaki hızlarda, otomobiller için 1.80- 2.70m/sn² Kamyonlar için 0.60- 0.90 m/sn² değerlerindedir. 1.2.5. HIzlanma ve yavaşlama yeteneğİ

23. Bir taşıtın işletme maliyeti; satın alma ,yıllık vergi,sigorta ödemesi, varsa garaj kirası,model eskimesi gibi seyir ile ilgili olmayan sabit harcamalar, yakıt , yağ ,lastik bakımı ve onarımı, kullanma eskimesi gibi harcamalardan oluşur. Geçki araştırmasında ,kavşak tasarımında, fizibilite çalışmalarında , yol veya kavşak düzenlemelerinde önceliğin belirlenmesinde, taşıma türlerini tayin ve birbiri ile karşılaştırmalarında taşıtların işletme maliyetlerinin bilinmesi gerekir. 1.3. motorlu taşItlarda İŞLETME MALİYETİ

24. Yol özelliğinin sabit harcamalar üzerine etkisi yoktur .Fakat taşıtın hareketi sonucu yolun fiziki ve geometrik özelliklerinin taşıtın işletme maliyetine etkisi vardır. Bir taşıtın seyir ile ilgili işletme maliyetinde etkili olan yol karakteristikleri; • Boyuna eğim • Kaplama cinsi ve durumu • Yatay kurbalar • Yoldaki trafik durumu

25. Bir yolun boyuna eğimi arttıkça yakıt tüketimi de artar. Yakıt tüketimi- hız ve yakıt tüketimi-eğim arasındaki ilişki tabloda verilmiştir. Yolların projelendirilmesi sırasında işletme maliyetini azaltmak için yolun boyuna eğimi mümkün olduğunca düşük tutulmalıdır.

26. Taşıt hızının lastik eskimesi üzerine etkisi önemlidir. Tablo bu durumu, ayrıca yolun kaplama cinsinin etkisini de göstermektedir. Lastik eskimesi (her 1000km için yıpranma yüzdesi)

27. Yakıt ve lastik tüketimi bakımından beton kaplamalar ile ince dokulu asfalt kaplamalar en uygun tiplerdir.Yol sathının düzgünlüğü taşıtın eskimesini, bu arada bakım ve onarım harcamasını da azaltır. • Küçük yarıçaplı kurbağalarda hız azaltılacağı için yakıt tüketimi fazladır.Kurbalardaki yakıt tüketiminde meydana gelen bu değişme hesaplamalarda , rampalarda olduğu gibi kurba uzunluğunun eş değer düz uzunluğa çevrilmesiyle dikkate alınır. Bu bağlamda önerilen ampirik bağıntı şu şekildedir. Lek=0.077(V²-Vc²) + ((Lc/Vc) – (Vc/v)) x (V-Vc) Lek=kurbadan dolayı ilave olunacak ek uzunluk(m) Lc=kurba uzunluğu(m) V=taşıtın düz kısmındaki hızı (km/sa) Vc=taşıtın kurbadaki hızı (km/sa)

28. Ülkemizde kullanımı iyice azalmış olan bu taşıtlar iki tekerlekli (kağnı) yada dört tekerlekli (at arabası) tipinde olabilir.tekerlek çapları 0.40m-1.0 m arasında ağırlıkları 500kg-5000kg arasında değişebilir. 1.3.4.motorsuz taşITLAR

29. Teşekkürler….