Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. AMERYKA PÓŁNOCNA - zagadnienia przyrodnicze Justyna Drop

3. Ameryka Północna – Położenie geograficzne • Ameryka Północna – kontynent o powierzchni 24 242 000 km² (co stanowi 16,3% całkowitej powierzchni lądów na kuli ziemskiej), • Jest kontynentem położonym prawie w całości na półkuli zachodniej (kilka wysp archipelagu Aleutów leży na półkuli wschodniej) oraz północnej, obejmując północną część Ameryki. • Wraz z Ameryką Południową, z którą łączy się wąskim (47 km) Przesmykiem Panamskim, nosi nazwę Nowego Świata. • Na północnym wschodzie wąska (ok. 35 km) Cieśnina Beringa oddziela Amerykę Północną od Azji. • Północne, wschodnie i południowe brzegi kontynentu oblewają wody Oceanu Atlantyckiego, zachodnie - Oceanu Spokojnego. •     W obrębie Ameryki Północnej wyróżnia się Amerykę Środkową. W jej skład wchodzi Międzymorze (położone między przesmykiem Tehuantepec, a Przesmykiem Panamskim) oraz wyspy położone na Morzu Karaibskim, m. in. Wielkie i Małe Antyle oraz Bahamy.

4. Skrajne punkty Ameryki Północnej • Rozciągłość południkowa Ameryki Północnej (7170 km) zbliżona jest do równoleżnikowej (ok. 6700 km). • Na stałym lądzie Ameryki Północnej najdalej na północ (71°58’N) wysunięty jest Przylądek Murchisonana półwyspie Boothia w Kanadzie, • na południu (7°12’N) przylądek Mariato na półwyspie Azuero w Panamie, • najdalej na wsch. (55°40’W) przylądek Saint Charles na półwyspie Labrador w Kanadzie, • na zachodzie (168°04’W) Przylądek Księcia Walii na półwyspie Seward w Stanach Zjednoczonych. • Najdalej wysunięte punkty kontynentu: • na północy - Kap Morris Jesup(83°40'N), • na południu - Wyspa Kokosowa (5°32'N), • na zachodzie - Przylądek Wrangla (172°25′E), • na wschodzie - Przylądek Północno-Wschodni (11°00'W). Skrajne punkty stałego lądu Skrajne punkty kontynentu

5. Ukształtowanie powierzchni • Ameryka Północna jest kontynentem silnie rozczłonkowanym, średnia odległość od morza wynosi tu 470 km, maksymalnie - powyżej 1680 km. • Linia brzegowa jest najdłuższa spośród wszystkich kontynentów i wynosi 75 500 km. • Największymi półwyspami są: Labrador na wschodzie (1,5 mln km2), Jukatan na południu (150 tys. km2), Kalifornijski na południowym zachodzie (144 tys. km2) i Floryda na południowym wschodzie (110 tys. km2). • Wyspy zajmują łącznie 4,1 mln km2(16,7% powierzchni kontynentu), z czego ponad połowę (2,2 mln km2) przypada na Grenlandię. • W obrębie Ameryki Północnej znajdują się także: Archipelag Arktyczny (łącznie 1,3 mln km2) na północy, Nowa Fundlandia(113 tys. km2) na wschodzie, Wielkie Antyle i Małe Antyle (łącznie 221 tys. km2) i Bahamy (14,3 tys. km2) na południu oraz wyspa Vancouver (31,3 tys. km2), Archipelag Aleksandra (36,8 tys. km2) na zachodzie i Aleuty (37,8 tys. km2) na północnym zachodzie. Bahamy – krajobraz jednej z około 700 przepięknych wysp

6. Rzeźba terenu • Amerykę cechuje południkowy układ głównych form rzeźby terenu. W zachodniej części kontynentu ciągną się potężne góry: Kordyliery, • Na wschód od gór leży pas równin: Wielkie Równiny Niziny zajmują środkową część kontynentu: Niziny Wewnętrzne i Nizina Zatokowa położona nad Zatoką Meksykańską, • Na wschód od pasa nizin ciągnie się rozległy, niewysoki łańcuch górski Appalachów (Mt. Mitchell 2037 m n.p.m.), • Ameryka Północna cechuje się wielkim urozmaiceniem ukształtowania pionowego. • Średnia wysokość tej części świata wynosi 781 m n.p.m., bez wysp 677 m n.p.m. (drugie miejsce po Azji na kuli ziemskiej). • Ponad 1/4 powierzchni leży powyżej 1000 m n.p.m., natomiast ponad 60% powierzchni kontynentu zajmują obszary położone poniżej 500 m n.p.m. • Najwyższym wzniesieniem Ameryki Północnej jest szczyt McKinley (6194 m n.p.m.) w Kordylierach Północnych, • Najniższym wzniesieniem - dno Doliny Śmierci w Kordylierach Środkowych (do 86 m p.p.m.).

7. Mount McKinley (6195 m), znajdujący się na Alasce jest najwyższym szczytem Ameryki Północnej. Indianie nadali mu nazwę Denali, co oznacza „Dom Słońca”. Tworzy on jedną z największych deniwelacji na świecie, gdyż podnóże góry leży na wysokości 450 m. Największą trudność dla wspinaczy stanowią bardzo niskie temperatury oraz huraganowe wiatry Appalachy w Karolinie Północnej Mount Mitchell - najwyższy szczyt Appalachów. Należy do Pasma Błękitnego. Osiąga wysokość 2037 m n.p.m.

8. Budowa geologiczna • Ukształtowanie powierzchni Ameryki nawiązuje do jej budowy geologicznej. • Na tarczach oraz platformach prekambryjskich położone są niziny i wyżyny, czyli północno –wschodnia i centralna część kontynentu, • Appalachy, stare góry o łagodnych stokach i niewielkich wysokościach bezwzględnych, znajdują się w strefie fałdowań paleozoicznych, • Kordyliery to młode góry fałdowe, powstałe w orogenezie alpejskiej. • Kordyliery leżą na styku płyt kontynentalnych i oceanicznych, czyli w strefie aktywnej sejsmicznie. Częstymi zjawiskami są tam wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi. O aktywności Kordylierów świadczą liczne pęknięcia skorupy ziemskiej w ich obrębie. Najbardziej znany jest uskok San Andreas w Kalifornii. Ma on ok. 1200 km długości i stanowi granicę między dwiema płytami litosfery: pacyficzną i północnoamerykańską. Płyty te przemieszczają się względem siebie średnio 5 cm na rok. Na skutek aktywności sejsmicznej uskoku San Andreas, Kalifornia nawiedzana jest przez trzęsienia ziemi. Najpotężniejsze z nich miało miejsce w 1906 roku w San Francisco. Zginęło wówczas 3 tysiące osób.

9. Klimat Ameryki Północnej • Wielka rozciągłość południkowa Ameryki Północnej sprawia, że leży ona w obrębie wszystkich stref klimatycznych, występujących na kuli ziemskiej • Na klimat Ameryki bardzo duży wpływ ma rzeźba terenu. Południkowy układ form górskich sprzyja przemieszczaniu się mas powietrza w kierunku północnym lub południowym. Dlatego w Ameryce Północnej chłodne powietrze dociera niekiedy aż do wybrzeży Zatoki Meksykańskiej. • Ważnym czynnikiem wpływającym na klimat Ameryki, zwłaszcza na ilość opadów atmosferycznych, są także prądy morskie. • Zachodnie wybrzeża kontynentu znajdują się pod wpływem zimnego prądu Kalifornijskiego, który sprawia, że ilość opadów na zachodnim wybrzeżu jest niewielka. • Na wybrzeżach wschodnich swoje wpływy zaznaczają ciepłe prądy morskie: Karaibski i Zatokowy, przyczyniające się do zwiększenia sum opadów. • Wpływ O. Spokojnego jest ograniczony do wąskiej strefy nadbrzeżnej, wpływ zaś Oceanu Atlantyckiego, sięgający wprawdzie dalej w głąb kontynentu, wygasa częściowo na linii Appalachów. • Roczna suma opadów od poniżej 250 mm na pd.-zach. i pn. krańcach Ameryki Północnej (na obszarach pustynnych poniżej 100 mm), 250-1000 mm w środk. części, powyżej 1000 mm na pd.-wsch., do 2000-6000 mm na zach. stokach Kordylierów, w zach. Kanadzie oraz na zach. i wsch. stokach gór w Ameryce Środkowej.

10. średnie temperatury w lipcu od poniżej 10°C na pn. i pn.-wsch. (na Grenlandii ok. 0°C) do 28°C na pd. i 33°C nad Zat. Kalifornijską; w Dolinie Śmierci zanotowano jedną z najwyższych temperatur w świecie — 56,7°C, Średnie temperatury w styczniu wahają się od poniżej -30°C na pn. (we wnętrzu Grenlandii poniżej -40°C) do ponad 10°C na wybrzeżach Zat. Meksykańskiej i w Kalifornii oraz do 27°C na pd. krańcach Ameryki Północnej (Panama); Temperatury w lipcu Temperatury w styczniu

11. Roślinność • Roślinność Ameryki Północnej jest uwarunkowana przede wszystkim strefowością klimatyczną. Zwężanie się kontynentu ku południowi oraz oddziaływanie zbiorników wodnych i prądów morskich sprawia, że granice stref roślinnych na zachodzie kontynentu są - z wyjątkiem strefy równikowej - wysunięte dalej na północ niż na wschód. • Wielkie obszary strefy arktycznej pozbawione są szaty roślinnej (zajmują je pustynie arktyczne zwane barrens) bądź też pokryte skąpą roślinnością tundrową. • Strefa umiarkowana chłodna pokrytajest borealnym lasem szpilkowym ( tajga kanadyjska)porastającym wielkie obszary półwyspu Labrador, Niżu Kanadyjskiego i niższych partii Kordylierów Północnych. • W strefie umiarkowanie ciepłej występują różnorodne lasy mieszane i liściaste, na obszarach o suchszym klimacie przechodzące kolejno w lasostepy (prerie), suche stepy i formacje półpustynne. • Typowa dla strefy podzwrotnikowej roślinność twardolistna występuje tylko w zachodniej części kontynentu, część środkową porastają formacje trawiaste, a wilgotną wschodnią - wilgotne, częściowo wiecznie zielone lasy. • Głównymi formacjami strefy zwrotnikowej są pustynie i półpustynie. Na wschodzie pojawiają suche, widne lasy zwrotnikowe. • W strefie podrównikowej prawie brak formacji sawannowych, przeważają tu okresowo wilgotne lasy. • Obszary strefy równikowej porasta wiecznie zielony las równikowy.

12. Wybrane Krajobrazy roślinne Ameryki Północnej • Wielkie Równiny, krajobraz prerii, w głębi Góry Skaliste. Preria, suche stepy i formacje półpustynne. Pod roślinnością trawiastą wytworzyły się między innymi najżyźniejsze gleby Ameryki Północnej, zwane czarnoziemami stepowymi. • Tajga - porasta znaczne połacie półwyspu Labradorskiego, Niziny Hudsona oraz niższe pięta Kordylierów Północnych. Charakterystycznymi gatunkami drzew są tutaj: sosna, jodła, świerk biały i czarny, modrzew, tuja oraz kilka gatunków brzóz. Dość często formacjom leśnym towarzyszą bagna i torfowiska.

13. Fauna Ameryki Północnej • Świat zwierzęcy południowej części kontynentu jest zbliżony do południowoamerykańskiego. • Żyją tu takie zwierzęta jak: tapiry, pancerniki, leniwce, tukany i ary. Ponadto fauna Antyli charakteryzuje się znacznym udziałem endemitów. Pozostała część Ameryki Północnej posiada faunę zbliżoną do europejskiej, przy czym brakuje tu typowych dla tej strefy rodzin: wielbłądowatych, jeżowatych, słoniowatych i naczelnych. • Lasy liściaste, występujące głównie na wschodzie, zamieszkuje jeleń wirgiński i skunks. • Lasy borealne zamieszkuje: łoś amerykański, jeleń wapiti, karibu, wilk oraz endemiczny kozioł śnieżny. • Na dalekiej północy, w strefie okołobiegunowej, charakterystycznymi gatunkami są: białe niedźwiedzie polarne, woły piżmowe, renifery, zające bielaki, foki grenlandzkie, morsy i sowy polarne. • Na obszarach górskich możemy spotkać, m. in. niedźwiedzia grizli i czarnego, owcę gruborogą i białą, bobra, nutrię. Dalej na południu żyje puma. • Na terenach prerii do końca XIX wieku występowały wielkie stada bizonów. Masowo wybijane uratowały się tylko dzięki ścisłej akcji ochronnej w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Współcześnie możemy spotkać je tylko w parkach narodowych.

14. Zwierzęta Ameryki Północnej Leniwiec Wół piżmowy Jeleń wapiti Puma

15. Wody powierzchniowe Ameryki Północnej •   Zajmujący zachodnią część kontynenty łańcuch górski Kordylierów wpływa na ukształtowanie się asymetrii pomiędzy zlewiskami Oceanu Atlantyckiego i O.Arktycznego (77,1% powierzchni), a Oceanu Spokojnego (tylko 18,7%). Obszary bezodpływowe kotlin wewnętrznych w pasmach Kordylierów zajmują 4,2% . • Najdłuższymi rzekami są: Mackenzie (4 240 km), Missisipi (3 778 km), Jukon (3 180 km), Rio Grande (3 030 km) i Kolorado (2 330 km). Zlewisko Oceanu Arktycznego Zlewisko Oceanu Atlantyckiego Zlewisko Oceanu Spokojnego Obszary bezodpływowe

16. Najdłuższy system rzeczny tworzy Missisipi ze swym najdłuższym dopływem Missouri (5 969 km). Missisipi posiada również największe dorzecze (3,2 mln km2) i niesie najwięcej wody, odprowadzając do Zatoki Meksykańskiej 17,5 tys. m3/s.    Znaczną część powierzchni kontynentu zajmują jeziora, tworzące największy na Ziemi pas pojezierny, ciągnący się od Oceanu Arktycznego po Appalachy. Największe jeziora Ameryki Północnej są pochodzenia tektoniczno-polodowcowego: Górne - drugie co do wielkości jezioro świata (82,4 tys. km2), Huron (59,6 tys. km2), Michigan (57,8 tys. km2), Wielkie Jezioro Niedźwiedzie (31,1 tys. km2) i Wielkie Jezioro Niewolnicze (28,5 tys. km2). Jeziora Górne, Huron, Michigan, Erie i Ontario tworzą największy na świecie system Wielkich Jezior. Są one zarazem największym skupiskiem wody słodkiej na Ziemi. Jeziora są pochodzenia tektoniczno-polodowcowego, znajdują się na pograniczu Kanady i USA. Pomiędzy jeziorem Erie a Ontario znajduje się najsłynniejszy wodospad świata - Niagara o wysokości 60 m. System Wielkich Jezior Podświetlona Niagara nocą

17. Krajobrazy Grenlandii Lodowiec Malaspina Około 9% Ameryki Północnej zajmują obszary zlodowacone, w skład których wchodzi lądolód pokrywający prawie całą Grenlandię (1,6 km2 i 3 500 m grubości), czapy lodowcowe na wyspach wschodniej części Archipelagu Arktycznego oraz zlodowacenie górskie w Kordylierach. W Kordylierach Północnych, w Górach Św. Eliasza występują największe na Ziemi lodowce dolinne, których czoło zanurza się w wodach Pacyfiku, z najbardziej znanym - Malaspina (3,8 tys. km2 i 600 km grubości). Pokrywa lodowa zalegająca w Ameryce Północnej ustępuje swą wielkością tylko lodowej pokrywie Antarktydy.