Paradoksy i decyzje

1. Paradoksy i decyzje

2. PLAN • Zachwilezostanąrozdane 2 zestawypytań • Sądwarodzajepytań w obuzestawach: • Oznaczoneliczbą i literąoznaczającązestaw– różniąsiępomiędzyzestawami i w późniejszymetapiebędązesobązestawiane, np. 1A) i 1B). • Nie ma prawidłowychodpowiedzinapytania z tejgrupy. Tylko w połączeniu z odpowiedziąnaodpowiadającepytanie z drugiegozestawu, możnamówić, żedaneodpowiedzisązesobązgodnebądźnie. • Oznaczonesamąliczbąnp. 3) – sątakie same dlaobuzestawów. • Dlatychpytańzazwyczajistniejejednaprawidłowaodpowiedź, którąnależyznaleźć. • Nie jest to w szczególnościżadeneksperymentani test a raczejzabawa. Odpowiedzinapytanianiebędąoceniane, niebędązbierane, więcpozostanąanonimowe

3. PLAN • Pierwszyetap: podziałsalinadwiegrupy • Każdaosoba w danejgrupiestarasięsamodzielnieodpowiedziećnapytania z zestawu, któryzostałprzydzielonytejgrupie (A lub B) • Czas: ok. 20minut • Statystyki?? • Drugietap: podziałnagrupy 4 osobowe • 2osoby z zestawem A i 2 osoby z zestawem B • Wymianazestawów A na B i B na A • Osoby, któreodpowiadałynapytania z jednegozestawuzastanawiająsię, co by odpowiedziałynaodpowiedniepytania z drugiegozestawu • Znalezienieróżnic w pytaniachspecyficznychdlazestawu, tj. oznaczonychliterą A i B • Czas: ok. 15 minut • Trzecietap: omówieniepytań i dyskusja • Czas ok. 40 minut

4. 1A i 1B 1A) Wyobraźsobie, żepostanowiłeś/aśzobaczyćdobreprzedstawienie w teatrze i biletnaniekosztuje 50 złotych. Wchodząc do teatru, spostrzegaszsię, żezgubiłeś/aśbanknotpięćdziesięciozłotowy. Czyzapłaciłbyś/abyś 50 złotychzanastępnybilet? 1B) Wyobraźsobie, żepostanowiłeś/aśzobaczyćdobreprzedstawienie w teatrze i kupiłeś/aśbiletza 50 złotych. Wchodząc do teatru, spostrzegaszsię, żezgubiłeś/aśwcześniejzakupionybilet. Biletunie da sięodzyskać. Czyzapłaciłbyć/łabyś 50 złotychzanastępnybilet? • Kahneman, Tversky (1984): (mental accounting) • 88% odpowiedziało TAK w 1A) • 46% odpowiedziało TAK w 1B)

5. 2A i 2B 2A) „The Economist” oferujeTobienastępującedwieopcjerocznejprenumeraty: • Tylkodostęp ONLINE za 74 złotych • Dostęp ONLINE + wersjadrukowanaza 154 złotych 2B) The Economist oferujeTobienastępującedwieopcjerocznejprenumeraty: • Tylkodostęp ONLINE za 74 złotych • Wersjadrukowanaza 154 złotych • Dostęp ONLINE + wersjadrukowanaza 154 złotych • Arieli (?): • w 2A częściejwybierajątylko ONLINE niż w 2B • a w 2B częściejwybierają ONLINE+ drukniż w 2A

6. 3 3) Wyobraźsobie, żekażdakarta ma liczbępojednejstronie a literępodrugiej. Którekartypowinieneśodwrócić, abysprawdzićprawdziwośćstwierdzenia: Jeślikarta ma samogłoskęnajednejstronie, wtedyrównież ma parzystąliczbęnadrugiejstronie? Wason (1960) [positiveconfirmationbias] • Dużoosóbodpowiada: U+4 • Prawidłowaodpowiedź: U+3 Ludzieczęstostarająsięraczejpotwierdzićniżzanegować

7. 4 4) Zostałeś/aśzaproszony/ona, abywziąćudział w ekperymencieprzeprowadzonymprzezsłynnegopsychologa. Podczaseksperymentu, pokazująTobiedwapudełka. Jedno jest przezroczyste i pod nimkryjesię 1000 złotych. Drugie jest nieprzezroczyste. PowiedzianoTobie, żezawieraono 1mln złotychlubnic (…) Zawartośćnieprzezroczystegopudełkazostałaustalonaprzezpsychologa. (…) Jeślipsychologprzewidziałby/aby, żeweźmiesztylkonieprzezroczystepudełko, włożyłaby do niego 1 mlnzłotych. Gdybynatomiastprzewidział/a, żewybierzeszobapudełka, niewłożyłby/abynic do nieprzezroczystegopudełka. PowiedzianoTobie, żepsychologjużdokonał/a prognozy i wypełniłapudełkozgodnie z prognozą. (…) Co wybierasz? • Tylkonieprzezroczystepudełko • Oba pudełka • Newcomb’s paradox of rationality • Dominacja – wybierzdwa • Psycholog ma zawszerację: jednopudełkozawszewyższyzysk

8. 5A i5B 5A) Wyobraźsobie, żeniedługowybieraszsięnatygodniowąwycieczkęstatkiem i chceszkupićubezpieczenienażycie. Wycieczkakosztuje 4000 złotych. ZaoferowanoTobiepolisęubezpieczeniową, zgodnie z którązostaniewypłaconychTobielubTwojejrodzinie 3.000.000 złotychw przypadkuzatonięciastatku z powoduatakuterrorystycznegolubnapadupiratów i zostanieszzabity/a lubpoważniezraniony/a. Czykupiłbyś/łabyśubezpieczenie o poniższychcenach? • 119 złotych TAK/NIE • 169 złotych TAK/NIE • 219 złotych TAK/NIE • 269 złotych TAK/NIE • 319 złotych TAK/NIE • 369 złotych TAK/NIE • 419 złotych TAK/NIE 5B) Wyobraźsobie, żeniedługowybieraszsięnatygodniowąwycieczkęstatkiem i chceszkupićubezpieczenienażycie. Wycieczkakosztuje 4000 złotych. ZaoferowanoTobiepolisęubezpieczeniową, zgodnie z którązostaniewypłaconychTobielubTwojejrodzinie 3.000.000 złotychw przypadkuzatonięciastatku i umrzeszlubzostanieszpoważniezraniony/a.Czykupiłbyś/łabyśubezpieczenie o poniższychcenach? • 119 złotych TAK/NIE • 169 złotych TAK/NIE • 219 złotych TAK/NIE • 269 złotych TAK/NIE • 319 złotych TAK/NIE • 369 złotych TAK/NIE • 419 złotych TAK/NIE • Johnson (1993) • W 5A chcąkupićzawięcejniż w 5B • W 5B chcąkupićzamniejniż w 5A

9. 6 6) Rozpatrzmyregularnąkostkę z sześciomaścianami, dwie z nichsączerwone, a czterysązielone. Kostkabędzierzucona 20 razy a ciągzielonych (Z) i czerwonych (C) będziezapisywany. Wybierzjedenciągzezbiorutrzech. Jeśliciąg, którywybrałeś/aśukażesię w kolejnychrzutachkostki, wygrasz 100 złotych. Zaznaczproszęciągzielonych i czerwonych, naktórychciałbyś/łabyśpostawić: • CZCCC • ZCZCCC • ZCCCCC Tversky, Kahneman (1983) [conjuction fallacy] Prawidłowaodpowiedź to a., jednakwieleosóbdecydujesięna b.

10. 7 7) Agnieszkaukończyłasocjologię i podczasstudiówzaangażowanabyła w liczneorganizacjestudenckiepromującepolitycznąrówność i poruszającekwestiespołeczne. Agnieszka jest wegetarianką i próbujejeździćnarowerzetakczęsto, jak to możliwe. Na podstawietego, co wiesz o Agnieszce, które z poniższychstwierdzeń jest bardziejprawdopodobne: • Agnieszka jest kasjerką w banku • Agnieszka jest kasjerką w banku i aktywnądziałaczkąruchufeministycznego Tversky, Kahneman (1983) [conjuction fallacy] Ludzieczęstoodpowiadają b. a powinnobyć a.

11. 8 8) Zrób ranking swojej (subiektywnej) ocenyprawdopodobieństwa (w ciągucałegożycia) śmierci w wynikunastępującychzdarzeń: • Katastrofalotnicza1) Katastrofalotnicza 1 : 11mln • Rak 2) Atakterrorystyczny 1 : 9,3mln • Wypadeksamochodowy 3) Powódź 1 : 30000 • Atakterrorystyczny 4) Wypadeksamoch. 1 : 8000 • Powódź 5) Morderstwo 1 : 300 • Zawałbądźudarmózgu 6) Rak 1 : 5 • Morderstwo 7) Zawał/udar 1 : 2,5 Pomiędzyktóremiejsca w tymrankinguwstawiłbyś/łabyśnastępująceprzyczynyśmierci: • Atakterrorystównasamolot • Atakterrorystycznylubkatastrofalotnicza [Conjuctionvs Disjunction fallacy]

12. 9A i9B 9A) Którą loterię wybrałbyś/abyś? • (0,0.9;45,0.06;30,0.01;-15,0.03) • (0,0.9;45,0.07;-10,0.01;-15,0.02) 9B) Którą loterię wybrałbyś/abyś? • (0,0.9;45,0.06;30,0.01;-15,0.01;-15,0.02) • (0,0.9;45,0.06;45,0.01;-10,0.01;-15,0.02) • Tversky, Kahneman (1986) [cancelation, similarity, framing] • Loterie w 9A sądokładnietakie same jak w 9B, ale inaczejprzedstawione • W 9A częściejwybierają a) niż b) • W 9B częściejwybierają b) niż a)

13. 10 13) Stoiszprzedtrzemazasłoniętymibramkami. Zajedną z nich jest nagroda w postacinajnowszegomodelu BMW. Wybieraszjedną z bramek. Gospodarzprogramu, którywie, zaktórąbramką jest nagroda, odsłaniainnąbramkęogłaszając, że jest to bramkapusta. NastępnieproponujeTobiezmianęwyboru. Czyzgadzaszsięzmienićswójpierwotnywybór? • TAK • NIE Słynny problem Monty Hall Problemy z prawdopodobieństwemwarunkowym Prawidłowaodpowiedź TAK, wieleosóbodpowiada NIE

14. 11 11.1) Dostałeś/aśnowykubek do kawy (zdjęcieponiżej). Zajakąminimalnącenęsprzedałbyś/sprzedałabyś ten kubek? Podajwartość w złotówkach od 1-50 złotych. 11.2) W sprzedaży jest kubek do kawy. Zajakąmaksymalnącenękupiłbyś/kupiłabyś ten kubek? Podajwartość w złotówkach od 1-50 złotych. Kahneman, Knetsch, Thaler (1990) [endowment effect, WTA-WTP disparity] WTA>WTP

15. 12A i12B 12A) Określprawdopodobieństwo, żezaczterytygodnie w środębędzie: • słonecznie • padać 12B) Określprawdopodobieństwo, żezaczterytygodnie w środębędzie: • słonecznie • ulewa • burza i grad • kapuśniak • mżawka Często P(padać) wychodzimniejszeniż P(ulewalubburza i grad lubkapuśniaklubmżawka)

16. 13i14 13) Taksówkarze w NowymJorkuczasemstosująnastępującąstrategięzwaną w żargonieekonomicznym targeting. Strategia jest prosta i poleganapozostawaniu w pracy (w taksówce) aż do osiągnięciawyznaczonegoceluzarobkównajedendzień (np. 200 dolarów). CzywedługCiebiestrategia ta jest stosowanaprzezpoczątkującychczyprzezdoświadczonychtaksówkarzy? Camerer, Babcock, Loewenstein, Thaler (1997) Prawidłowaodpowiedź: przezniedoświadczonych 14) Jakie jest prawdopodobieństwowygranej w DużymLotku (6 cyfrpoprawnych)? Czyzagrałbyś/abyś w lotto? Co siędzieje, jak jest więcejniżjednatrafnaodpowiedź? Czyoczekiwanawypłatawygranej w DużymLotku jest wyższa w przypadkukumulacji, czybezkumulacji? Prawidłowaodpowiedź: wszystkichmożliwości jest 49 nad 6 W przypadkukumulacjioczekiwanawypłata jest niższaniżbezkumulacji!!!

17. 15 15) Wyobraźsobie, żeprzetestowaliCiebienaobecnośćwirusa HIV w Twoimorganizmie i test wskazał „POSITIVE”. Jakbardzo jest prawdopodobne, żerzeczywiściejesteśzarażony/a? (Prawdopodobieństwozarażeniawynosi 0.0769%. Dokładnośćtestunaobecność HIV wynosi 99.5%.) A = HIV X = test pozytywny B = NO HIV Y = test negatywny

18. 16 16) Obserwujeszrzutysymetrycznąmonetą. W ostatnich 10 rzutachwypadłareszka: RRRRRRRRRR. Co postawisz? • 2:1 naOrła • 5/3:1 naOrła • 4/3:1 naOrła • 1:1 OrzełvsReszka • 4/3:1 naReszkę • 5/3:1 naReszkę • 2:1 naReszkę • Nic z powyższych Shefrin, Stetman (1985) [disposition effect – hold losers, sell winners] WięcejosóbstawianaOrła, a prawdopodobieństwo jest równe

19. 17.1 i17.2 17.1) Wybierz jedną loterię: • P=(1 mln, 1) • Q=(5 mln, 0.1; 1 mln, 0.89; 0 mln, 0.01) 17.2) Wybierz jedną loterię: • P’=(1 mln, 0.11; 0 mln, 0.89) • Q’=(5 mln, 0.1; 0 mln, 0.9) Kahneman, Tversky (1979) [commonconsequenceeffectviolation of independence] Wiele osób wybiera P>Q i Q’>P’

20. 18.1 i18.2 18.1) Wybierz jedną loterię: • P=(3000 PLN, 1) • Q=(4000 PLN, 0.8; 0 PLN, 0.2) 18.2) Wybierz jedną loterię: • P’=(3000 PLN, 0.25; 0 PLN, 0.75) • Q’=(4000 PLN, 0.2; 0 PLN, 0.8) Kahneman, Tversky (1979) [common ratio effect, violation of independence] Wiele osób wybiera P>Q i Q’>P’

21. 19.1 i19.2 19.1) Wybierz jedną loterię: • P-bet = (100 PLN, 0.8; 0 PLN, 0.2) • $-bet = (1000 PLN, 0.1; 0 PLN, 0.9) 19.2) A teraz wyobraź sobie, że jesteś w posiadaniu biletu lotto, który ma wypłaty tak jak jedna z loterii powyżej. Podaj minimalną sumę jaką byś żądała/żądał za ten bilet lotto. Zrób to dla obu loterii. Grether, Plott (1979) [preferencereversal, transitivityviolation?] Wiele osób: • P-bet > $-bet w bezpośrednim wyborze • CE(P-bet) < CE($-bet)

22. 20.1 i 20.2 20.1) W urnie jest 90 kulek – 30 niebieskich i 60 żółtych i czerwonych. Maszynalosującawybierajednąkulkę. Jeśliwybierzekulkę o kolorze, naktórypostawiłeś/aś, dostaniesz 100 złotych. Jakikolorkulkiobstawiasz? (jednaodpowiedź) • Niebieski • Żółty 20.2) Kontynuacja – Jeślimaszynawybierzekulkę o jednym z kolorów, naktórepostawiłeś/aś, dostaniesz 100 złotych. Jakiekolorykulekobstawiasz? (jednaopcja) • Niebieski i czerwony • Żółty i czerwony ParadoksEllsberga (1962?) [uncertainty aversion] Wieleosóbwybiera: • Niebieski w 20.1 • Żółty i czerwony w 20.2 To jest błąd!

23. Dlaczego to błąd…

24. 21A i 21B • 21A) Dostałeśwłaśnie 40 złotych. Czychceszzaniekupićloterię, która z jednakowymprawdopodobieństwemwypłaca 100 złotychlub zero złotych? 21B) Czychceszkupićloterięza 40 złotych (zeswojegoportfela), która z jednakowymprawdopodobieństwemwypłaca 100 złotychlub zero złotych? • Thaler, Johnson (1990) [house money effect] • Ludzieodpowiadają: • W 21A częściej TAK niż w 21B • W 21B częściej NIE niż w 21A

25. 22 22) Masz do wyboru 3 restauracje: francuską La Coupole, włoskąTrePancheorazpolskąSarmacja. Ustaliłeś/aśjednakowoważnetrzykryteriawyborurestauracji. Potrafiszustalićrankingiporządkowerestauracjiwedługwszystkichtrzechkryteriów. Postanowiłeś/aśwybraćnajlepsząopcjępoprzezgłosowanieparami (prowadzącyzajęcia z analizydecyzjiniewytłumaczyłmetodyporównywaniawszystkichtrzechrazem), gdziewynik jest ustalanypoprzezsumępozycjirankingowychdladanejopcji. Czy jest to dobra metodawyborurestauracji? (Dobra, czyli taka, żedlajakichkolwiektrzechkryteriów i odpowiednichrankingów da sięwyłonićzwycięzcę) Paradox Condorcet [intransitivity] Przykład: opcje A,B,C orazkryteria I,II,III A vs B 2:1 A>B B vs C 2:1 B>C C vs A 2:1 C>A

26. 23A i 23B 23A) Krajnawiedzaegzotycznaazjatyckachoroba, która ma zabić 600 osób. Jesteśodpowiedzialny/a zaobronęprzeciwkryzysową i masz do wyborudwaprogramy: • Program A: 200 osóbbędzieocalonychnapewno • Program B: 600 osóbbędzieocalonych z prawdopodobieństwem 1/3, niktniebędzieocalony z prawdopodobieństwem 2/3 23B) Krajnawiedzaegzotycznaazjatyckachoroba, która ma zabić 600 osób. Jesteśodpowiedzialny/a zaobronęprzeciwkryzysową i masz do wyborudwaprogramy: • Program A: 400 osóbzginienapewno • Program B: Niktniezginie z prawdopodobieństwem 1/3, 600 osóbzginie z prawdopodobieństwem 2/3 • Kahneman, Tversky (1979) [framing, Asian disease] • Loterie w 27A sądokładnietakie same jak w 27B, tylkoinny framing • Ludzięczęsto: • Wolą program A w 23A • Wolą program B w 23B

27. 24 • 24) Jakie jest prawdopodobieństwotego, żeteraz w sali, gdziesiedzicieprzynajmniejdwieosobymająurodzinytegosamegodnia? Birthday problem