22 października 2013 Centrum Edukacji Artystycznej UJK Wydział Pedagogiczny i Artystyczny

1. konferencjaUczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi we współczesnej szkoleSEMINARIUM NAUKOWO-METODYCZNENauczyciele województwa świętokrzyskiego wobec zadań związanych z realizacją specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów Wydział Pedagogiczny i Artystyczny 22 października 2013 Centrum Edukacji Artystycznej UJK Wydział Pedagogiczny i Artystyczny ul. Krakowska 11, 25-029 Kielce Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach

2. Partnerzy:Kuratorium Oświaty w KielcachMiejski Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w KielcachPatronat honorowy:JM Rektor UJK prof. dr hab. Jacek SemaniakMarszałek Województwa Świętokrzyskiego Adam JarubasPrezydent Miasta Kielce Wojciech LubawskiŚwiętokrzyski Kurator Oświaty Małgorzata Muzoł Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach

3. Komitet naukowo-organizacyjnyprof. UJK dr hab. Mirosław Babiarz - przewodniczącyprof. UJK dr hab. Marek Kątny,prof. UJK dr hab. Sławomir Koziej,dr K. Bidziński - sekretarz, z-ca przewodniczącegodr Alicja Giermakowska - sekretarz,dr Katarzyna Krzystanek - sekretarz,dr Anna Ozga - sekretarz,dr Mirosław Rutkowski - sekretarz,dr Ewa M. Szumilas - sekretarz, z-ca przewodniczącego,mgr Elżbieta Czerwonka - wiceprzewodnicząca,mgr Barbara Jamróz - wiceprzewodnicząca,mgr Agnieszka Sprzęczka-Piłacik - koordynator konferencji  Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach

4. „Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – przymus, wybór czy nowe możliwości?” Wydział Pedagogiczny i Artystyczny dr Ewa Szumilas UJK Kielce mgr Agnieszka Sprzęczka – PiłacikSODMiDN Kielce MZ PPP Kielce Samorządowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach

5. PARTNERZY MERYTORYCZNI • Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczydla Słabosłyszących i Niesłyszących w Kielcach, dyrektor M. Jagniątkowska • Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy Nr 2 w Kielcach, dyrektor G. Czapla • Wydawnictwo MAC Edukacja

6. SPONSORZY • ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH w Chmielniku • ZESPÓŁ SZKÓŁ ZAWODOWYCH Nr 1 w Starachowicach • ZESPÓŁ SZKÓŁ PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO w Kielcach • FUNDACJA VIVE Kielce SERCE DZIECIOM

7. Motto „Gdyby wszyscy byli tacy sami, nikt nikomu nie byłby potrzebny” ks. Jan Twardowski

8. Specjalne potrzeby edukacyjne to „...potrzeby, które w toku rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub powstają z innych przyczyn trudności w uczeniu się” (Reforma Systemu Kształcenia Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi.1998. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej, s.11)

9. Odsetek dzieci, u których trudności w rozwoju mają poważny wpływ na możliwości uczenia się oraz adaptacji społecznej sięga do 20% populacji w wieku szkolnym. (Grodzka i Serafin 1999:163)

10. Specjalne potrzeby edukacyjne wg prof. M. Bogdanowicz „Odnoszą się do tej grupy uczniów, któranie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni, bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych”.

11. Uczniowie ze SPE Rozp. MEN z dnia 30 kwietnia 2013r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach 3. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności: 1) z niepełnosprawności; 2) z niedostosowania społecznego; 3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym; 4) ze szczególnych uzdolnień; 5) ze specyficznych trudności w uczeniu się; 6) z zaburzeń komunikacji językowej; 7) z choroby przewlekłej; 8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych; 9) z niepowodzeń edukacyjnych; 10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi; 11) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

12. Najważniejsze dokumenty dotyczące edukacji i praw człowieka • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) • Konwencja Praw Dziecka (1989) • Światowa Deklaracja Edukacji dla Wszystkich (1990) • Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993) • Deklaracja z Salamanki - Wytyczne dla Działań w zakresie Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych (1994) • Milenijne Cele Rozwojowe (2000), Program Edukacji dla Wszystkich do 2015 • Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (2006) • 48 Sesja UNESCO – Międzynarodowa Konferencja nt. „Edukacja włączająca – drogą do przyszłości” (2008)

13. StandardoweZasadyWyrównywaniaSzansOsóbNiepełnosprawnych(1993) Zasada 6, dotycząca edukacji: „Państwa powinny uznać zasadę równych szans edukacyjnych - na poziomie podstawowym, średnim i wyższym dla dzieci, młodzieży i dorosłych z niepełnosprawnościami - organizowanych w warunkach integracji. Powinny one zagwarantować, by edukacja osób niepełnosprawnych stanowiła integralną część systemu oświaty” (The Standard Rules, 1994, s.23).

14. Deklaracja z Salamanki (1994) każde dziecko ma fundamentalne prawo do nauki i należy dać szansę osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu kształcenia; każde dziecko ma charakterystyczne indywidualne cechy, zainteresowania, zdolności i potrzeby w zakresie nauczania systemy oświaty powinny być tworzone, a programy edukacyjne wdrażane z uwzględnieniem dużego zróżnicowania tych charakterystycznych cech i potrzeb; dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych muszą mieć dostęp do zwykłych szkół, które powinny przyjąć je w ramach nauczania, stawiającego dziecko w centrum zainteresowania i zdolnego zaspokoić jego potrzeby;

15. Deklaracja z Salamanki (1994) c.d. • zwykłe szkoły o tak otwartej orientacji są najskuteczniejszym środkiem zwalczania dyskryminacji, tworzenia przyjaznych społeczności, budowania otwartego społeczeństwa oraz wprowadzania w życie edukacji dla wszystkich. • Co więcej zapewniają one odpowiednie wykształcenie większości dzieci oraz poprawiają skuteczność, a także efektywność kosztową całego systemu oświaty” (UNESCO 1994, s. VIII).

16. Co jest celem polityki państwa wobec uczniów niepełnosprawnych?(wystąpienie na konferencji „Wsparcie rodzin z osobami z niepełnosprawnościami ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia edukacji niepełnosprawnych dzieci” w ramach posiedzenia Podkomisji stałej ds. osób niepełnosprawnych w dniu 22 maja 2012 r.) • Włączanie osób niepełnosprawnych w środowisko lokalne -również na poziomie edukacji. • System oświaty w teorii sprzyja wczesnej socjalizacji dzieci niepełnosprawnych do życia w lokalnym środowisku. • Zarówno Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, jak i Ustawa o systemie oświaty zapewniają im równy dostęp do edukacji i dostosowanie procesu nauczania do potrzeb i możliwości ucznia. • Przepisy oświatowe przyznają dziecku niepełnosprawnemu swobodny dostęp do trzech form kształcenia specjalnego: w szkole ogólnodostępnej, w szkole (lub klasie) integracyjnej oraz w szkole (lub klasie) specjalnej. • Wyboru dokonują rodzice, którzy mogą się w tej sprawie zwrócić o pomoc do specjalistów. • Również sposób naliczania kwoty uzupełniającej części oświatowej subwencji ogólnej pozwala na pokrycie dodatkowych kosztów kształcenia ucznia niepełnosprawnego niezależnie od formy kształcenia. • Subwencja naliczana jest na dziecko, zależnie od wpisanego w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego rodzaju niepełnosprawności. • Zmiana mechanizmu finansowania edukacji uczniów niepełnosprawnych przez państwo wymaga racjonalizacji finansów oświaty i należy ją rozłożyć na kilka lat.

17. Uczniowie z niepełnosprawnością(wystąpienie na konferencji „Wsparcie rodzin z osobami z niepełnosprawnościami ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia edukacji niepełnosprawnych dzieci” w ramach posiedzenia Podkomisji stałej ds. osób niepełnosprawnych w dniu 22 maja 2012 r.) • Niepełnosprawność to problem złożony. Obejmuje wiele różnych kategorii schorzeń. • Pierwsze skojarzenie to niepełnosprawność ruchowa, ale pojęcie niepełnosprawności obejmuje też upośledzenie umysłowe (ponad połowa wszystkich uczniów niepełnosprawnych), autyzm czy problemy sensoryczne • Niepełnosprawności sprzężone (więcej niż jedna) występują u 12% wszystkich uczniów z niepełnosprawnością. • Rosnącym problemem dla systemu oświaty jest autyzm (w tym różne zaburzenia ze spektrum autyzmu, np. zespół Aspergera, całościowe zaburzenia rozwojowe). • Na całym świecie odnotowuje się wzrost liczby osób dotkniętych autyzmem. • W Polsce uczniowie z autyzmem stanowią 4% uczniów niepełnosprawnych, co stanowi ok. 0,1% ogółu uczniów (jeden na tysiąc uczniów). Wliczając w to dzieci ze sprzężeniami, udział autyzmu wśród uczniów niepełnosprawnych wzrasta do 6%.

18. Statystyka W Polsce wg danych z roku szkolnego 2010/11 kształci się ok. 158 tys. uczniów niepełnosprawnych (posiadających orzeczenie z poradni psychologiczno- pedagogicznej) na poziomie od przedszkola do szkoły ponadgimnazjalnej. Stanowi to 2,4% z ogólnej liczby 6,5 mln uczniów. Najmniej uczniów niepełnosprawnych jest tam, gdzie nie ma obowiązku szkolnego – w przedszkolach i szkołach ponadgimnazjalnych (przedszkola 1%, szkoły podstawowe 2,8%, gimnazja 4,1%, szkoły ponadpodstawowe 1,7%). W placówkach niepublicznych kształci się jedynie 3,2% uczniów niepełnosprawnych (w por. z 10,4% dla ogółu uczniów).

19. To co bardzo ważne…Prezentowane dane pochodzą z Systemu Informacji Oświatowej i obrazują stan na dzień 30.09.2010. • Najbardziej znacząca różnica między niepełnosprawnymi uczniami przedszkoli a niepełnosprawnymi uczniami szkół dotyczy udziału dzieci z autyzmem. • Co czwarte niepełnosprawne dziecko w przedszkolu to autysta. • Dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych wskaźnik ten wynosi odpowiednio: 4%, 1,2%, o,8%. Może to oznaczać niemałe wyzwanie dla systemu edukacji, bowiem dzieci te w najbliższych latach trafią do szkół podstawowych. • W gimnazjach znacznie wyższy niż w szkołach na innym poziomie kształcenia jest udział w ogólnej liczbie uczniów niepełnosprawnych: uczniów niedostosowanych społecznie (6%) i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (4%), a także uczniów z zaburzeniami zachowania (7%). – zmiana rozporządzenia • Ta ostatnia kategoria uczniów stanowi też znaczący odsetek uczniów niepełnosprawnych w szkołach podstawowych (8%).

20. NIEPEŁNOSPRAWNI W SZKOLNICTWIE PONADGIMNAZJALNYM Uczniowie niepełnosprawni po ukończeniu gimnazjum najczęściej kształcą się w: • zasadniczych szkołach zawodowych (48%, głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim), • w szkołach specjalnych przysposabiających do pracy (28%, głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym), • w liceum ogólnokształcącym (11% - głównie uczniowie z niepełnosprawnością ruchową, słabowidzący, słabosłyszący, z zaburzeniami zachowania i zagrożeni niedostosowaniem społecznym) • dalsze 3% w liceum ogólnokształcącym uzupełniającym dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – głównie uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim) czy technikum, w tym również uzupełniającym (łącznie około 6%, struktura podobna jak dla liceum ogólnokształcącego, z nieco wyższym udziałem uczniów niesłyszących i niedosłyszących).

21. Rodzaje niepełnosprawności w % • Ze względu na przyczynę wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, największą grupę wśród uczniów niepełnosprawnych stanowią uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (36%) oraz umiarkowanym lub znacznym (20%). • W dalszej kolejności są to uczniowie z niepełnosprawnościami sprzężonymi, a więc z więcej niż jedną niepełnosprawnością (12%), z niepełnosprawnością ruchową (6%) i z zaburzeniami zachowania (6%). Udział każdej z pozostałych niepełnosprawności w ogólnej liczbie uczniów niepełnosprawnych nie przekracza 5%.

22. Forma kształcenia: ogólnodostępne, integracyjne, specjalne System edukacji w Polsce uwzględnia trzy formy kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: • edukację włączającą – uczeń z niepełnosprawnością realizuje edukację w szkole ogólnodostępnej; • edukację specjalną w szkole integracyjnej lub klasie integracyjnejw szkole ogólnodostępnej z oddziałami integracyjnymi • edukację specjalną w szkole specjalnej lub klasie specjalnejw szkole ogólnodostępnej • taki system obowiązuje w 17 europejskich krajach zrzeszonych w Europejskiej Agencji Rozwoju Uczniów ze SPE (28 państw). W 7 krajach realizuje się edukację tylko w formie ogólnodostępnej, 5 państw realizuje jedynie formę edukacji ogólnodostępnEJi specjalnej. (Źródło –raport NIK zał. 1 )

23. Edukacja integracyjna • integracja oznacza przede wszystkim „nie-segregację” może ona oznaczać m.in.: • umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie specjalnej szkoły zwykłej - zapewniając w ten sposób tzw. integrację przestrzenną; • umieszczenie dzieci niepełnosprawnych w klasie lub szkole integracyjnej z zapewnieniem specjalnej pomocy; • Nadreprezentację liczby dzieci z niepełnosprawnościami w klasie; • szkoła integracyjna nie jest szkołą rejonową najbliższą miejsca zamieszkania dziecka.

25. Forma kształcenia: oddziały ogólnodostępne, integracyjne, specjalne • Największy procentowy udział w oddziałach ogólnodostępnych mają uczniowie przewlekle chorzy (66%) oraz z niepełnosprawnościami sensorycznymi: słabo słyszący (51%) i słabo widzący (50%), nieco niższy uczniowie z niepełnosprawnością ruchową (41%) i z zaburzeniami psychicznymi (39% tej grupy). • Natomiast rodzaje niepełnosprawności z najwyższym odsetkiem uczniów w oddziałach specjalnych to zagrożeni uzależnieniem (95% tej grupy), niedostosowani społecznie (87%) oraz z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym (79%).

26. Nauczanie indywidualne • Odsetek uczniów objętych indywidualnym nauczaniem jest związany z poziomem kształcenia. • Największą wartość osiąga on w gimnazjach (0,56% ogółu uczniów), a dalszej kolejności w szkołach podstawowych (0,40%). • Mniejszy udział mają uczniowie nauczani indywidualnie w szkołach ponadgimnazjalnych i w przedszkolach (odpowiednio 0,18% i 0,16) • Uderzające są różnice w odsetku uczniów nauczanych indywidualnie między szkołami publicznymi a niepublicznymi . • W tych ostatnich odsetek ten jest na każdym poziomie kształcenia parokrotnie niższy niż w szkołach publicznych. Można przypuszczać, że szkoły niepubliczne niechętnie przyjmują uczniów, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia udział w zajęciach w szkole.

27. SZANSE I ZAGROŻENIA W EDUKACJI UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI Kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przez dość długi okres czasu zajmowało ważne miejsce w przedsięwzięciach Ministerstwa Edukacji Narodowej ( od października 2008 r.) w dwóch komisjach eksperckich: Zespołu ds. kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i Zespołu opiniodawczo-doradczego do spraw kształcenia zawodowego. Formuła prac zespołów była różna, ale cel jeden: określić miejsce ucznia niepełnosprawnego w systemie edukacji tak, by mógł on osiągnąć pełną samodzielność, bądź samodzielność na miarę jego możliwości oraz oczekiwań.

28. SZANSE I ZAGROŻENIA W EDUKACJI UCZNIÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI Z danych statystycznych raportu wynika mała skuteczność edukacji specjalnej w formach włączających, z uwagi na nierealizowaniew tej formie uwarunkowań koniecznych do właściwej realizacji uczenia się młodzieży z niepełnosprawnościami. Trudności sygnalizowane były już wcześniej, w trakcie prac nad reformą.

29. Model współpracy • Nauczyciele szkół ogólnodostępnych nie mogą czuć się osamotnieni. • Należy określić zasoby (kwalifikacje, zadania) placówek, instytucji. • Trzeba szukać rozwiązań merytorycznych, mających na celu wspomaganie ucznia ze SPE i jego rodziców, a także nauczycieli, dotyczących np. specyfiki pracy z uczniem z określoną niepełnosprawnością, dysfunkcją lub zdolnością, efektywnej współpracy ze specjalistami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, szkół i placówek specjalnych, integracyjnych. • Proponujemy utworzenia koalicji na rzecz ucznia ze SPE, dotyczącej powoływania i organizacji zespołów w przedszkolu, szkole czy placówce, włączając do współpracy wszystkie instytucje pomocowe, organizacje pozarządowe, wolontariat. • Ważna jest współpraca z samorządami i stworzenie zapisów dotyczących pomocy dzieciom i młodzieży ze SPE – w lokalnej strategii oświatowej.

30. Model współpracy szkoły z organizacjami w środowisku lokalnymR.Dorczak

31. Warunki zaistnienia modelu współpracy 1.Zdolność do właściwej percepcji problemów – wąskie rozumienie roli zawodowej nauczyciela 2.Znajomość siebie i osobistych profesjonalnych możliwości i ograniczeń – świadomość tego , że problemy uczniów są złożone i wymagają sięgania do różnych źródeł wiedzy i umiejętności 3.Znajomość możliwości i ograniczeń współpartnerów – co pomaga formułować oczekiwania i warunki współpracy 4.Właściwa organizacja wspólnej pracy – poziom technologiczny (organizacja),interpersonalny (kompetencje) i kulturowy (zrozumienie)

32. Bariery utrudniające współpracĘ • 1.Niewłaściwe przygotowanie do zawodu nauczycielskiego i przygotowanie kadry do pracy w instytucjach publicznych – wąska specjalizacja • 2.”Neurotyczna osobowość” szkoły jako instytucji – lęk przed niekompetencją i ujawnieniem słabości • 3.Brak wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów wchodzenia w relacje współpracy – brak znaczenia świadomości tych relacji

33. DZIĘKUJEMY