Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa, 8 grudnia 2009 r. dr Piotr Łysoń z-ca dyr. Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich „Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich w ramach RPO na lata 2007-13”

2. Obszary wiejskie (1) • Obszary wiejskie stanowią: ponad 93% powierzchni kraju, około 40% ludności Polski. • Obszary wiejskie obejmują zasoby niezbędne dla rozwoju Polski i są miejscem koncentracji specyficznych problemów społecznych i gospodarczych. • Wzrost zatrudnienia w Polsce będzie najszybszy przez aktywizację zawodową mieszkańców obszarów wiejskich obszarów wiejskich.

3. Obszary wiejskie (2) Obszary wiejskie obejmują: • tereny wiejskie wg granic administracyjnych, • miasta liczące do 5 tys. mieszkańców. Dlaczego? Miasta liczące do 5 tys. mieszkańców pełnią podobne funkcje jak duże wsie o podobnej liczbie mieszkańców; często ze względów historycznych dana miejscowość jest dużą wsią albo małym miastem.

4. Czynniki kształtujące obszary wiejskie Obszarywiejskie Dostępność informacjii nowoczesnego komunikowania się Ludność i dziedzictwokulturowe Środowisko i zasobynaturalne Dostępność centrów rozwojui głównych szlaków komunikacyjnych Przedsiębiorczośći atrakcyjnośćinwestycyjna Jakość i dostępność usług publicznych Rolnictwo i gospodarka żywnościowa Stan infrastruktury technicznej (wodociągi, kanalizacja, drogi) Szanseedukacyjne

5. Pracujący*) wg głównych sektorów (w %) *) w wieku 15 lat i więcej

6. Ludność wg wieku (w %)

7. Tworzenie miejsc pracydla mieszkańców obszarów wiejskich wsparcie samozatrudnienia i mikroprzedsiębiorstw zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej OW i pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów poprawa powiązań największe centra rozwoju - obszarywiejskie; zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców OW wsparcie edukacji ogólnej i kształcenia zawodowego,w tym i ustawicznego mieszkańców OW

8. Wizja obszarów wiejskich (1) • Obszary wiejskie powinny stać się atrakcyjnym miejscem pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej, z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych tych terenów dla przyszłych pokoleń.

9. Wizja obszarów wiejskich (2) • Należy dążyć równolegle do unowocześniania rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz rozwijania przedsiębiorczości poza rolnictwem. Mieszkańcy obszarów wiejskich powinni uzyskać szeroki dostęp do edukacji, zatrudnienia, służby zdrowia, dóbr kultury i nauki, narzędzi społeczeństwa informacyjnego i niezbędnej infrastruktury technicznej w odpowiednim standardzie. Rozwijany powinien być kapitał ludzki, społeczny i instytucjonalny na obszarach wiejskich.

10. Programy związane z rozwojem obszarów wiejskich w okresie 2007 - 2015 RPO ProgramRozwojuObszarówWiejskich POZrównoważonyRozwój SektoraRybołówstwai NadbrzeżnychObszarówRybackich2007 - 2015 POKL POIiŚ POIG PORPW Rozwój obszarów wiejskich Długookresowa strategia rozwoju kraju i KPZK Strategia Rozwoju Krajuna lata 2007 - 2015 Krajowy PlanStrategicznyRozwoju ObszarówWiejskichna lata 2007 - 2013 NarodoweStrategiczneRamy Odniesienia StrategiaRozwojuRybołówstwa 9 rządowych strategii rozwoju Strategie rozwoju 16 województw Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju USTAWA z dnia 7 marca 2007 r.o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

11. Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna obejmować dwa filary: • Instrumenty PROW 2007-2013; • Instrumenty realizacji celu horyzontalnego nr 6 NSRO (Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich) w programach operacyjnych polityki spójności.

12. Cele horyzontalne Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia • Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa • Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej • Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski • Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług • Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej • Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich

13. Kategorie obszarów wiejskich • ściśle powiązane z dużym miastem (miastem lub aglomeracją liczącą co najmniej 150 tys. Mieszkańców lub miastem wojewódzkim – 22 ośrodki); • w zasięgu oddziaływania dużego miasta; • peryferyjne.

14. Dostępność czasowa obszarów wiejskich (wg IGiPZ PAN)

15. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (1) • Zwiększenie konkurencyjności sektora rolno-spożywczego • Bezpieczeństwo żywnościowe kraju • Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i adaptacja rolnictwa do skutków tych zmian • Wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej do produkcji energii ze źródeł odnawialnych

16. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (2) • Ochrona, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów przyrodniczych i krajobrazowych obszarów wiejskich • Zachowanie, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów kulturowych i dziedzictwa narodowego na obszarach wiejskich • Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury • Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich

17. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (3) • Inwestowanie w kapitał ludzki i społeczny oraz wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców wsi i małych miast • Poprawa jakości i zwiększenie dostępności usług publicznych na obszarach wiejskich • Poprawa standardu i zwiększenie dostępności narzędzi z zakresu społeczeństwa informacyjnego dla mieszkańców obszarów wiejskich

18. Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (4) • Rozszerzenie zasięgu oddziaływania największych centrów rozwoju gospodarczego na obszary wiejskie poprzez zwiększenie ich dostępności dla mieszkańców obszarów wiejskich (zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej) • Poprawa dostępności pracy, w tym elastycznych form pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich i zwiększenie mobilności zawodowej • Zapobieganie i ograniczanie wykluczenia społecznego

19. Regionalne Programy Operacyjne (1) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw: • Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury, w tym: • gospodarka wodno-ściekowa, • gospodarka odpadami, • drogi gminne lub powiatowe, • reelektryfikacja wsi, • odnawialne źródła energii.

20. Regionalne Programy Operacyjne (2) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) • Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich: • kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych z dostępem do krajowej lub międzynarodowej sieci drogowej, • zwiększenie dostępności usług internetowych, • tworzenie sieci doradztwa dla przedsiębiorców, • promowanie obszarów wiejskich i ich dziedzictwa kulturowego, • marketing regionalny.

21. Regionalne Programy Operacyjne (3) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) • Poprawa jakości i zwiększenia dostępności usług publicznych na obszarach wiejskich: • modernizacja i zwiększenie dostępności do profilaktyki, podstawowej opieki medycznej, lekarzy specjalistów i diagnostyki medycznej, • ochrona dziedzictwa kulturowego, wsparcie rozwoju kultury i rekreacji.

22. Regionalne Programy Operacyjne (4) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) • Inwestowanie w kapitał ludzki i wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców wsi: • wsparcie i tworzenie przedszkoli i innych form opieki i wychowania przedszkolnego, • poprawa standardu kształcenia na wsi (w tym szerszy dostęp do wyższych uczelni), • poprawa poziomu kształcenia na studiach wyższych, poza największymi ośrodkami akademickimi, • wsparcie kształcenia ustawicznego, ogólnego i zawodowego.

23. Regionalne Programy Operacyjne (5) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) • Poprawa wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców obszarów wiejskich poprzez rozszerzenie zasięgu pozytywnego oddziaływania największych centrów rozwoju gospodarczego i korytarzy transportowych na obszary wiejskie - w zakresie: • tworzenia regularnych, szybkich regionalnych połączeń komunikacyjnych, łączących mniejsze miasta i obszary wiejskie z centrami rozwoju, umożliwiających dotarcie do nich w czasie do 90 minut, z uwzględnieniem skomunikowanych połączeń, przystanków i parkingów w węzłach przesiadkowych, • budowy lub modernizacji odcinków dróg wojewódzkich lub powiatowych na obszarach wiejskich, dochodzących do węzłów lub zjazdów z autostrad lub dróg szybkiego ruchu lub bezpośrednio do regionalnych centrów rozwoju w odległości umożliwiającej dojazd do tych centrów w czasie do 90 min., w godzinach szczytu.

24. Nie tylko metropolie (1) Błędna koncepcja: • koncentracji inwestycji w największych ośrodkach miejskich z pozostawieniem pozostałych obszarów bez znaczącego wsparcia; • Rozwiązywania problemów społecznych i ekonomicznych na wsi poprzez migracje do miast.

25. Nie tylko metropolie (2) • Depopulacja na obszarach wiejskich prowadzi do tworzenia wiejskich społeczności lokalnych o ułomnej strukturze (np. dominacji osób w wieku poprodukcyjnym); • Przyspieszony napływ do miast nowych mieszkańców z obszarów wiejskich pogłębi zjawisko generowania w miastach dzielnic biedy i konieczność kosztownej rozbudowy niewydolnej infrastruktury w mieście. • Oba ww. zjawiska oznaczają stwarzanie w perspektywie kilku, kilkunastu, czasem kilkudziesięciu lat poważnych problemów społecznych, które z pewnym opóźnieniem prowadzą do znaczących dodatkowych kosztów do poniesienia ze środków publicznych.

26. Nie tylko metropolie (3) • Rozwój i wykorzystanie potencjału endogenicznego na obszarach wiejskich • Dyfuzja procesów rozwojowych na obszary wiejskie • Zasoby na obszarach wiejskich są komplementarne w stosunku do zasobów w dużych miastach i powinny być lepiej wykorzystane dla rozwoju Polski. Jest to działanie sprzyjające zwiększeniu konkurencyjności Polski i poszczególnych województw.

27. Wybrane wnioski i rekomendacje (1) • Wsparcie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich powinno uwzględniać specyfikę regionalną i wewnątrzwojewódzkie zróżnicowania. • W realizacji programów zarówno krajowych, jak i regionalnych istotna jest należyta dbałość o spójność terytorialną także w wymiarze wewnątrzwojewódzkim: w układzie miasto – wieś oraz centrum obszary peryferyjne.

28. Wybrane wnioski i rekomendacje (2) • W poszczególnych programach operacyjnych polityki spójności konieczne jest ujęcie odpowiednich mechanizmów, które zabezpieczałyby projekty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i obszarów słabych strukturalnie przed marginalizacją na etapie wyboru projektu do realizacji (problem kryteriów skali projektu).

29. Wybrane wnioski i rekomendacje (3) • O spójność terytorialną w województwach można zadbać poprzez:- zapisy w programach operacyjnych (wskazanie obszarów słabych strukturalnie wg przejrzystych przesłanek, określenie minimalnego zakresu wsparcia obszarów wiejskich, wykorzystanie podziału na subregiony);- kryteria wyboru projektów (problem zrównoważenia kryteriów skali projektu);- ogłaszanie odrębnych konkursów dla projektów z obszarów wiejskich lub obszarów peryferyjnych.

30. Wybrane wnioski i rekomendacje (4) • Spójny system monitorowania powinien zapewniać bieżącą informację i dokonywanie oceny wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach zarówno PROW, jak i polityki spójności.Stosowane obecnie kody terytorialne prowadzą do nieporozumień, np. zaliczenia do wsparcia obszarów wiejskich odcinków autostrad czy krajowych sieci energetycznych przechodzących przez obszary wiejskie.

31. Wybrane wnioski i rekomendacje (5) • Lokalne inwestycje infrastrukturalne, przedsięwzięcia z zakresu kultury, sportu, turystyki, rozwoju przedsiębiorczości, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, edukacji, zdrowia powinny być realizowane na obszarach wiejskich z dużą intensywnością w celu ograniczenia dysproporcji pomiędzy obszarami wiejskim i miastami.

32. Wybrane wnioski i rekomendacje (6) • Inwestycje punktowe, systemowe lub liniowe o znaczeniu powiatowym, podregionalnym, wojewódzkim czy krajowym, realizowane w ramach polityki spójności, powinny w szerokim zakresie służyć obszarom wiejskim nawet, jeśli pierwotną przesłanką dla danej inwestycji są potrzeby nie związane z obszarami wiejskimi.

33. Wybrane wnioski i rekomendacje (7) • Część ponadlokalnych inwestycji powinna być adresowana specjalnie do obszarów wiejskich, w celu wyrównywania szans rozwojowych i wspomagania zmian strukturalnych, np. systemy komunikacji publicznej w województwach skracające dystans z obszarów wiejskich do miast i umożliwiające w szerszym zakresie wahadłową mobilność przestrzenną czy wsparcie dostępu do Internetu na obszarach wiejskich.

34. Wybrane wnioski i rekomendacje (8) • Wszystkie instrumenty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich niezależnie od ich umiejscowienia w poszczególnych programach powinny być należycie koordynowane na szczeblu regionalnym i krajowym z wykorzystaniem „dobrych praktyk”. • Podejście strategiczne, komplementarność i koordynacja…!

35. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dziękuję za uwagę www.minrol.gov.pl