3. Toepassing

1. 3. Toepassing Het diagnostische traject

2. HGD-traject Eerstaanmelding of onthaal van de vraag Vervolgens het besluitvormingsproces: • Intakefase • Strategiefase • Onderzoeksfase • Indiceringsfase • Adviesfase Dan handelen en evalueren

3. Oefening: casus Carlo Aanmelding • Welke info belangrijk? • Leemten / aanvullingen? Waarom?

4. HGD-traject: aanmelding • Onthaal van de vraag • Bijv. op MDO op school of vraag van ouders • 1. Bevragen • Welke hulpvraag? • Waarom nu precies? • Wie zit er vooral mee? • Inspanningen? • Betrokkenen? • 2. Ouders: kort beschrijven waar CLB voor staat • 3. Afspraak

5. HGD-traject: intakefase • Doel Hulpvraagduidelijk Samenwerkingsrelatie Relevante info • Uitgangspunten Subjectiefkarakter Rol: begeleider • Werkwijze Luisteren, doorvragen, structureren Hulpvraagverwoorden in termen van cliënt Faire diagnostiek! Faire diagnostiek!

6. Oefening: casus Carlo Intakegesprek • Welke info belangrijk? • Leemten / aanvullingen? Waarom? • Acties: wat zou jij nu eerst gaan doen?

7. HGD-traject: intakefase Inhoud Bijoudersénleerlingén school (bijvoorkeursamen) • Klachtanalyseren / vraagverhelderen** • Wensen en verwachtingen? • Veranderdoel? • Verklaringenklacht? • Mogelijkeoplossingen? • Probleemanalyseren • Genomenmaatregelen en effecten? • Vraagstellingstype? • Afstemming

8. HGD-traject: intakefase • Vraagverhelderen ! Subjectievebeleving Steunvragen • Welkesituatiesvind je negatief? • Welkepositief? • Uitzonderingen? Wanneer minder erg? • Wanneerloopt het goed? Telkensdoorvragen • Voorbeelden,beleving, feiten • Alert zijnvoorcontextfactoren

9. HGD-traject: intakefase 2. Wensen en verwachtingenbevragen Steunvragen • Watverwacht je van onderzoek? • Watzouresultaatkunnenzijn? • Watwil je juistweten en waarom? • Watzougoed/slechtnieuwszijn? • Hoe sta je tgo de problemen? Onrealistischeverwachtingenbijstellen

10. HGD-traject: intakefase 3. Doel van het diagnostische traject bevragen Wat wil je dat verandert? 4. Verklaringen / attributies bevragen Hoe komt het vlgs jou? Zowel voor het positieve als voor het negatieve 5. Mogelijke oplossingen bevragen Overzicht van wat in ‘t verleden werkte en wat niet Samen mogelijke oplossingen verkennen

11. HGD-traject: intakefase 6. Genomenmaatregelen en effecten Wat is erpreciesgebeurd? Doel? Wanneer? Hoe? Waarover was men wel/niettevreden? Waarom? Watzegtdit over onderwijsbehoeften en aanpak? 7. Probleemanalyseren Alleontwikkelingsgebiedenexploreren Relevantecontextfactorenbevragen Bestaande info benutten Signalen die wijzen op ZWB-V.B én die dittegenspreken

12. HGD-traject: intakefase 8. Type vraagstellingnagaan (BVR) Verhelderend Onderkennend Indicerend 9. Afstemmen Hulpvraagduidelijk? Consensus over hulpvraag en type vraagstelling? Rolmede-onderzoekersduidelijk? Grote lijnendiagnostischtrajectduidelijk?

13. Stellingen 1. Bij een vraag van een school naar een IQ onderzoek vragen we steeds meteen naar de verwachting van de leerkracht: denk je aan BuO? 13

14. HGD-traject: strategiefase • Doel Stappenbepalen • Uitgangspunten Informatieobjectiveren Vakkennis, rol expert • Werkwijze Reflecteren Kijkenwataan de hand is en hoe ernstig Multidisciplinair

15. HGD-traject: strategiefase Faire diagnostiek! Inhoud • Clusteren + taxatie van ernst van situatie • Kenmerken leerling • Kenmerken school- en thuiscontext • Diagnostisch traject kiezen • Hypothesen en onderzoeksvragen formuleren • Cliënt informeren

16. HGD-traject: clusteren Kenmerken kind/leerling Cognitief functioneren o.a. verbanden leggen, ruimtelijk inzicht, oriëntatie in tijd, redeneren + : Bijv. kan categoriseren en ordenen - : Bijv. volgt logische gedachtegang niet Communicatie, taal en spraak o.a. non-verbale communicatie, taalbegrip, taalvaardigheid + : Bijv. drukt zich goed verstaanbaar uit - :Bijv. sterk vertraagde spraak- en taal Leerontwikkeling o.a. imitatiegedrag, lees- en rekenvaardigheden + : Bijv. kan nieuwe leerstof stapsgewijs aan - : Bijv. begrijpt moeilijk de opdrachten

17. HGD-traject: clusteren Kenmerken van de onderwijsleeromgeving Kenmerken van de methode o.a. overzichtelijk, voldoende herhaling, differentiatie + : Bijv. basis- en uitbreidingsleerstof aanwezig - : Bijv. methode bevat weinig herhaling Kenmerken klasgroep en schoolomgeving o.a. leerlingeninteracties, drukte, infrastructuur + : Bijv. groep met wederzijdse ondersteuning - :Bijv. competitieve, strijdlustige lln

18. HGD-traject: clusteren Kenmerken van de gezinssituatie Gezinskenmerken o.a. veiligheid, draaglast, warmte, kansarmoede, sociaal netwerk + Bijv. veilig, harmonieus gezin - : Bijv. psychopathologie bij een ouder Lichamelijke verzorging o.a. slaap, beweging, voeding en hygiëne + : Bijv. kinderen goed verzorgd - :Bijv. kind gaat te laat slapen Pedagogische vaardigheden en ouderschap o.a. hulp, regels, steun, stimulerend klimaat, beschikbaar materiaal + : Bijv. er is individueel aangepaste hulp - :Bijv. gebruik van onredelijke straffen

19. Opdracht Carlo: strategiefase • Clusteren + taxatie van ernst van situatie • Kenmerken leerling • Kenmerken school- en thuiscontext

20. HGD-traject: traject kiezen Afhankelijk van type vraagstelling • Onderkennend traject Criteria, grenswaarden en vuistregels • Indicerend traject Steun op schoolinterne zorg (+ en -) en analyse van de vraag (+ en -) Maatwerk in context Ga na: Wat werkt bij deze leerling met deze ouders en deze leerkracht in deze klasgroep van deze school? Meeste vragen aan CLB zijn én onderkennend én indicerend

21. HGD-traject: hypothesen Meerdere hypothesen formuleren -> Vraagstellingstype in intake -> Zinvol? Als…dan… • Onderkennende hypothesen Vb.: • … heeft een vertraagde spraak- en taalontwikkeling • … heeft een medisch syndroom dat samengaat met V.B. • Indicerende hypothesen Vb.: • … is gebaat bij een eenvoudig taalgebruik • … heeft herhaling nodig van de basisleerstof • interactieve, concrete leervormen ondersteunen en motiveren de ll.

22. HGD-traject: hypothesen Wanneer rijst de hypothese ZWB? • Pas in loop van lagere school • Bij meerdere signalen van cognitieve, sociale en schools overvraging Wanneer rijst de hypothese licht VB? • Start lagere school (lezen, schrijven, rekenen) of eind kleuterschool. • Bij meerdere signalen van ontwikkelingsvertraging op meerdere gebieden Wanneer rijst hypothese matig VB? - Vroeg in de ontwikkeling • Bij meerdere signalen van brede ontwikkelingsbelemmering (spraak, taal, motoriek, cognitie, zelfstandigheid, sociale omgang) én vaak medische problematiek Bij ernstig/diep VB tevens lichamelijke invaliditeit, motorische en zintuiglijke stoornissen of andere indicaties voor beschadiging of onderontwikkeling centraal zenuwstelsel 22

23. HGD-traject: onderzoeksvragen Hypothesen omzetten in onderzoeksvragen Voorbeeldcasus • Evy start 1° lj in nieuwe school. Valt er over de hele lijn uit (lezen, luisteren, rekenen). Last met klanksynthese, ruimtelijke begrippen, rekenbegrippen, lettervorming en correcte verbindingen. Kopieeroefeningen lukken. • Sociaal: eerder op de achtergrond. Komt niet op voor zichzelf. Loopt tijdens speeltijd vaak gewoon rond. Laat soms non-verbaal merken dat ze zich niet goed voelt en zoekt dan hulp bij juf. • Ouders melden dat huiswerk erg lang duurt. • Onlangs zusje geboren. Sinds drie weken opnieuw bedplassen. • Juf en ouders denken dat school te zwaar is, dat zij het cognitief niet aankan.

24. HGD-traject: onderzoeksvragen • Hypothese: ‘aanpassingsproblemen in nieuwe school’ • Onderzoeksvraag: … • Zinvol?: Als …, dan: aanpassing op school ondersteunen • Hypothese: ‘regresseert na geboorte zusje’ • Onderzoeksvraag: … • Zinvol?: Als …, dan: extra tijd en aandacht oudersadviseren • Hypothese: ‘verstandelijke beperking’ • Onderzoeksvraag: … • Zinvolheid: Als …, dan: aangepast leerprogramma, kleinere stappen, sterktesbenutten en extra stimulans voor zwaktes 24

25. HGD-traject: strategiefase Cliënt informeren vόόr de onderzoeksfase Cruciaal Waarom? Waarover? Hoe realiseren?

26. Opdracht Carlo: strategiefase • Clusteren + taxatie van ernst van situatie • Kenmerken leerling • Kenmerken school- en thuiscontext • Diagnostisch traject kiezen • Hypothesen en onderzoeksvragen formuleren • Cliënt informeren

27. HGD-traject: onderzoeksfase Stappen Watonderzoeken? Hoe onderzoeken? Onderzoekuitvoeren Resultatenverwerken en interpreteren 27

28. HGD-traject: onderzoeksfase Watonderzoeken? Anamnesealleontwikkelingsgebieden Huidigfunctionerenalleontw.gebieden(mogelijkheden en beperkingen) Intellectueelfunctioneren Sociaalaanpassingsgedrag Contextfactoren Gezondheidstoestand Faire diagnostiek! 28

29. HGD-traject: onderzoeksfase Hoe onderzoeken? Onderzoeksmethodescombineren Interview/gesprek Observatie Instrument (test, schaal, vragenlijst) Analyse materiaal Klinischonderzoek Bronnencombineren Oudersénleerkrachtenénleerling 29

30. HGD-traject: onderzoeksfase Faire diagnostiek! Instrumenten • Is slechts 1 van de vijf methodes • Meer dan intelligentieonderzoek Instrumenten voor sociaal aanpassingsgedrag Enkele instrumenten voldoen Sociaal aanpassingsgedrag evolueert sneller dan IQ Na 5j opnieuw nagaan (afhankelijk van vraagstelling) Aandacht voor cultuurgeladenheid 30

31. 31

32. 32

33. HGD-traject: onderzoeksfase Inhoud gesprek ouders • Anamnese alle ontwikkelingsgebieden • Huidig functioneren alle ontwikkelingsgebieden • Sociale aanpassing • Contextfactoren en ondersteuning • Gezondheidstoestand

34. HGD-traject: onderzoeksfase Effectief multidisciplinair onderzoeken Mogelijke inbreng disciplines • Medische/paramedische • Analyse medische info externen • Medische/somatische anamnese • Klinisch/neurol. (chromosoomafwijkingen, syndromen…) • Maatschappelijke/paramedische • Sociaal aanpassingsgedrag • Contextfactoren en ondersteuning • Psychologische

35. HGD-traject: onderzoeksfase Nog enkele vuistregels… • Nooit het cijferalsgrensnemen Heel het betrouwbaarheidsinterval! • Profiel Aandachtvoorsterktes en zwaktes • Grensgeval Niveau van sociaalaanpassingsgedrag is doorslaggevend! S. A. nuanceertintelligentie • Bijmeervoudigeproblemen: matig of ernstig VB primeert

36. HGD-traject: onderzoeksfase Resultaten verwerken & interpreteren Viermogelijkheden 1. hypotheseaangenomen 2. hypotheseonderbouwd 3. hypotheseverworpen 4. hypotheseaangehouden 36

37. HGD-traject: onderzoeksfase Resultaten verwerken & interpreteren Onderkennende hypothese zwakbegaafdheid wordt bevestigd wanneer de combinatie van resultaten erop wijst dat: Ll. moeilijkheden ervaart in het functioneren op meerdere ontwikkelingsgebieden, diens algemene intelligentie meer dan 1 standaarddeviatie beneden het gemiddelde scoort maar minder dan 2, diens sociaal aanpassingsgedrag normaal scoort of 1 σ beneden het gemiddelde maar minder dan 2 37

38. HGD-traject: onderzoeksfase Resultaten verwerken & interpreteren De onderkennende hypothese licht V.B. wordt bevestigd wanneer de combinatie van resultaten erop wijst dat: Ll. anamnestisch vertraagd ontwikkelde: spraak, taal, motoriek, cognitief functioneren, sociale vaardigheden,… problemen heeft in het functioneren op quasi alle ontwikkelingsgebieden, qua algemene intelligentie meer dan 2 σ beneden het gemiddelde scoort maar minder dan 3, qua sociaal aanpassingsgedrag meer dan 2 σbeneden het gemiddelde scoort, maar minder dan 3. 38

39. HGD-traject: onderzoeksfase Resultaten verwerken & interpreteren De onderkennende hypothese matig V.B. wordt bevestigd wanneer de combinatie van resultaten erop wijst dat de ll. anamnestisch vertraagd ontwikkelde qua spraak en taal, motoriek, cognitief functioneren, sociale vaardigheden,… problemen heeft in het functioneren op alle ontwikkelingsgebieden, qua algemene intelligentie meer dan 3 σ beneden het gemiddelde scoort maar minder dan 4, qua sociaal aanpassingsgedrag meer dan 3 σbeneden het gemiddelde scoort, maar minder dan 4, (vaak) aanwijsbare medische antecedenten of klinische tekens vertoont. Zoookernstig en diep V.B. 39

40. Stellingen Bij een indicerende hulpvraag (zelfs al vermoedt men een verstandelijke beperking) onderzoeken we eerder de sociale adaptatie dan het IQ. Bij evolutievragen bij lln met VB hertesten we vooral de sociale aanpassing. Leerlingen met een verstandelijke beperking horen thuis in het BuO. Een conclusie ‘verstandelijke beperking’ moet altijd steunen op onderzoek dat effectief multidisciplinair is uitgevoerd. 40

41. Diagnostischmateriaal

42. Diagnostisch materiaal Ziewww.prodiagnostiek.be BayleyScales of Infant Development (BSID-II), 2004 Kaufman Intelligentietest vr Adolescenten & Volwass. (KAIT), 2004 Leidraad vr Taxatie van Ontwikkelingsproblemen bij Kleuters, 2005 Pediatric Evaluation of Disability Inventory (Pedi-nl), 2005 Snijders-Oomen Niet-verbale Intelligentietest (SON-R 2j.6–7j.11), 1998 Snijders-Oomen Niet-verbale Intelligentietest (SON-R 6-40), 2011 Sociale Redzaamheidsschaal-Z (SRZ), 2004 Sociale Redzaamheidsschaal-Z-i (SRZ-i), 2004 Sociale Redzaamheidsschaal-Z-Plus (SRZ-P), 2004 Vineland-Z, 2003 WAIS, WISC-III, Wechsler Non-verbal, WPPSI-R en WPPSI-III

43. Diagnostisch materiaal Eerdernieuw? Schalen sociaal aanpassingsgedrag Voldoen voorlopig • Pedi-nl: € 265 complete set Globale normen • Vineland-Z: € 60,50 handleiding + € 36 formulieren Enkel subgroep-normen Trapsgewijs gebruiken Andere: • SRZ: Sociale Redzaamheidsschaal-Z • SRZ-i: idem, interviewversie • SRZ-P = plus: idem, vr. hoger functionerend V.B. tot randnormaalbegaafd 43

44. Diagnostisch materiaal Onderzoek naar sociaal aanpassingsgedrag • Gebruik van schalen vooraf gekend • Bij voorkeur tijdens huisbezoek Context Concretisering ifv indicering • Vorm: meestal gestructureerd interview • Rekening houden met gewoonten, kansen, cultuur Observeren, inleven Relevant voor indicering Cultuurgeladenheid: inleven 44

45. PEDI -NL Pediatric Evaluation of Disability Inventory Wassenberg –Severijen & Custers Pearson 2005

46. Pedi-nl DOEL - Vaststellen van functionele beperkingen of vertragingen - Vaststellen van het inhoudelijke gebied waarop de beperking of vertraging betrekking heeft - Veranderingen op betreffende domeinen nagaan - Evaluatie van interventies

47. Pedi-nl DOELGROEP - Kinderen van 6 maanden tot 7,5 jaar - Ouderekinderen met geringerefunctionelevaardigheden - Kinderen met aangeboren of verworvenstoornissen

48. Pedi-nl: beschrijving Domeinen 1. Zelfverzorging Eten Tanden poetsen Haren kammen Neus snuiten Wassen Aankleden Toiletbezoek ... 48

49. Pedi-nl: beschrijving Domeinen 2. Ambulantie Transfers Bv. In en uit een stoel komen Verplaatsen in verschillende omgevingen Voortbewegen Bv. Bewegen over de grond, trapgebruik Ook aspecten van afstand, snelheid en veiligheid 49

50. Pedi-nl: beschrijving Domeinen 3. Sociaal functioneren Omgaan met anderen binnen de leefomgeving Functioneel begrip Functionele expressie Deelname aan spel Deelname aan het huishouden 50