L01 Hyrje në ‘Ekonomiksin e Personelit’

1. L01 Hyrje në ‘Ekonomiksin e Personelit’ Prof.as. Avdullah Hoti www.valmirnuredini.tk

2. Hyrje (1) • Çfare eshte ekonomiksi? • Nje definicion i pergjithshem • Studimi i sjelljes se ekonomise duke perdorur teorine rigoroze (modelet teorike, matematikore dhe grafike) • Shembuj: • Çfarë ndodh me çmimin kur rritet kerkesa? • Çfarë ndodh me eksportet kur rritet kursi i kembimit te valutes se vendit ndaj valutave te tjera? www.valmirnuredini.tk

3. Hyrje (2) Deri vone: ekspertet qe jane marre me Ekonomiksin e Personelit (EcoPer) nuk jane trajtuar barabarte me ekspertet e tjere Personat qe jane marre me personel ne kuader te organizates jane pare si obstruktive Kanë imponuar rregullat e sjelljes që kanë kushtuar për kompaninë Mungesë e studimeve për rëndësinë e resurseve humane në kuadër të organizatës Është supozuar që punëtorët janë të njëjtë pavarësisht trajtimit që ju bëhet Çështjet e personelit janë parë si të pamundura të studiohen nga ekonomiksi si shkencë: Si të modelohet sjellja e individëve në kompani? Si mund të analizohen emocionet përmes teorisë ekonomike? 3 www.valmirnuredini.tk

4. Hyrje (3) Tani aplikohet analiza rigoroze ekonomike në çështjet e personelit EcoPer është kurs bazë në shumë shkolla të biznesit Nëse një diciplinë shkencore nuk ka bazë teorike për të provuar vërtetësinë e pohimeve të saj, atëherë është diciplinë e varfër dhe pa interes shkencor mbi të EcoPer tani është kompletuar me modele analitike që mundësojnë një gjë të tillë Përgjigjet që ofron tani EcoPer janë me interes për menaxhmentit e kompanisë, e jo vetëm për menaxherët e personelit, si: Efekti i ndryshimeve në sistemin e resurseve humane, Zgjedhja e metodës së pagesës, Vendimet për marrje në punë dhe largim nga puna, 4 www.valmirnuredini.tk

5. Hyrje (4) EconPer ofron një qasje ekonomike në analizën e personelit të kompanisë Ekonomiksi përdor modele dhe kornizë analitike rigoroze që është teknike (modelare) dhe jopersonale P.sh. Alokimi i rezurseve Por kjo mund të aplikohet edhe tek personeli Më parë: ekonomiksi është përdorur për analizën e pagës në produktivitetin e punëtorëve Paga më e lartë – produktiviteti më i lartë Tani: ekonomiksi përdoret për analizën e shpërblimeve jomonetare në produktivitet: Si ndikon motivitimi dhe sa i kënaqur është punëtori në produktivitetin e tij, në një situatë kur paga mbetet e pandryshuar 5 www.valmirnuredini.tk

6. Hyrje (5) Përdorimi i ekonomiksi ka nënkuptuar supozimet se punëtorët (ashtu si edhe firma) sillen në interesin e tyre Kjo thënie është tautologjike Si mund të maten shijet? Ato janë të ndryshme për secilin Por: janë stabile-konsistente në kohë (evidenca) Nën supozimin se punëtorët dhe firmat veprojnë në interes të tyre më të mirë: Mund të maten dhe predikohen sjelljet e punëtorëve në kushte të caktuara Kjo mundëson analizën e tillë si: A është i gatshëm punëtori të heqë dorë nga 2% e pagës së tij për të pasur një kafe të mirë çdo mëngjes Për të pasur një zyrë moderne Për të pasur veturë zyrtare 6 www.valmirnuredini.tk

7. Hyrje (6) Megjithëse EcoPer mbulon çështjet e personelit, mbeten ende çështje të patrajtuara: Si t’i komentohet punëtorit lajmi i keq (p.sh. lajmi i largimit nga puna)? Si të largohet punëtori nga puna? Si të negociohet me sindikatat? Si të përmirësohet morali në rënie i punëtorëve? Si të tërhiqen punëtorët n[ kompani dhe të mbeten të lidhur për kompani përmes një skeme të karrierës së tyre? 7 www.valmirnuredini.tk

8. Hyrje (7) Sidoqoftë: EcoPer zgjeron/përdor analizën rigoroze ekonomike (e cila merret me alokimin e resurseve) në çështjet që kanë të bëjnë me personelin Aplikimi i një qasje të tillë nuk e zvetënon/dehumanizon çështjen e resurseve humane në kompani Të qenit analitik kontribuon në: Gjetjen e mënyrës që të kënaqen si punëtorët ashtu edhe aksionarët Parandalimin e vendimeve që janë të dëmshme për punëtorët Por: Përdorimi i analizë nuk nënkupton heqje dorë nga aspektet humane si ‘dhembshuria’: P.sh. Sa i kushton kompanisë ofrimi i trajtimit të fëmijëve të sëmurë të punëtorëve të saj, Analiza e tillë mundëson vlerësimin e kostos së ‘dhembshurisë’ 8 www.valmirnuredini.tk

9. Temat 1: Rekrutimi / marrja në punë (1) Firmat duhet të vendosin çfarë punëtorë të marrin në punë: Me çfarë aftësish? Me çfarë page? Çfarë kombinimi në mes të aftësisë dhe pagës Çfarë kombinimi në mes të punëtorëve me aftësi të larta dhe të ulëta? Cilët janë faktorët që e bëjnë firmën të vendosë të paguajë pagë të lartë për punëtorë me aftësi të larta? Korniza analitike: Pasi firma të vendosë për relacionin pagë-kualitet, përcaktohet për aplikantët me kosto më të ulët 9 www.valmirnuredini.tk

10. Temat 1: Rekrutimi / marrja në punë (2) Zgjedhje e aplikantëve është e kushtueshme për kompaninë: Vendosja e standardeve: por çfarë standarde? A sigurojnë ato standarde se kompania zgjedh punëtorin e duhur në punë? (nëse jo, kompanisë i kushton) Çfarë skeme e pagës duhet të vendoset ashtu që të jetë atraktive q[ vetëm punëtorët e caktuar të konkurojnë në kompani? A duhet të përdoren kredencialet si MBA ose ndonjë certifikatë tjetër si kusht për marrje të punëtorit në punë? 10 www.valmirnuredini.tk

11. Temat 2: Hyrja/dalja e punëtorëve nga kompania Punëtorët hyjnë dhe dalin nga kompania në çfarëdo moshe Në praktikë: punëtorët e rinj lëvizin më shumë Si duhet t’i qaset kompania hyrje/daljeve të punëtorëve? Kur është fitimprurëse për punëtorët të largohen nga puna? Kur është e dëmshme për kompaninë? Cilët punëtorët duhet kompania t’i mbajë në punë në çfarëdo kohe? Çfarë skeme e pagave siguron një ‘hyrje/dalje’ optimale të punëtorëve nga kompania? 11 www.valmirnuredini.tk

12. Temat 3: Largimi i punëtorëve nga puna Nganjëherë kushtet ekonomike e obligojnë kompaninë të largojë punëtorë nga puna Si duhet të bëhet kjo? Çfarë skema të ‘blerjes së punëtorëve’ duhet aplikuar? Në cilat raste duhet firma të largojë punëtorë e në cilat të marrë punëtorë në punë? Si mund të merren këto vendime në mënyrë sistematike? 12 www.valmirnuredini.tk

13. Temat 4: Motivimi i punëtorëve Motivimi i punëtorëve është kyç për të qenë konkurrent në treg Mënyrat e motivimit Bazuar në pagë Bazuar në përfitime jomonetare Punëtorët mund të paguhen në bazë të outputit ose përpjekjeve që bëjnë Si sillen punëtorët: Kur u rritet paga me 5% Ose kur: benefitet jomonetare ju rriten me 10% ju jepen aksione të kompanisë punëtorëve ju jepet pjesë e fitimit paguhen sipas prodhimit etj. 13 www.valmirnuredini.tk

14. Temat 5: Ekipi Puna në ekip – bazë për procesin prodhues Aktiviteti (mosaktiviteti) i njërin punëtorë ndikon në produktivitetin e tjetrit: Punëtori duket më mirë në sytë e menaxherit nëse punon vetë më shumë ose nëse ndërmerr aktivitete që i bën të tjerët të duken më keq. Si të optimalizohet puna në ekip ashtu që të rritet produktiviteti dhe fitimet e kompanisë? Skema e instentivave për punë në ekip? Si të dizajnohet? Kush të favorizohet nga punëtorët? Sipas moshës (pasi ata qëndrojnë më gjatë në ekip)? Sipas produktivitetit? 14 www.valmirnuredini.tk

15. Temat 6: Puna gjatë ciklit të jetës Ndonjëherë, punëtorët e rinj janë më produktiv se të vjetrit Por, punëtorët e vjetër trajtohen më mirë se të rinjtë (sa i përket pagës) Përse firmat aplikojnë një skemë të tillë? Investimi nga punëtorët në firmë – firma obligohet ndaj tyre 15 www.valmirnuredini.tk

16. Temat 7: Vlerësimi Vlerësimi – çështje kyçe e menaxhimit të mirë të kompanisë Nëse punëtorët nuk vlerësohen: Ata që janë jo produktivë mbesin në kompani Punëtorët produktivë bëhen përtacë Problem: si të bëhet vlerësimi? Sa shpesh duhet të vlerësohet punëtori? Si të vendosen standardet e vlerësimit? Sa gjatë duhet të jetë periudha testuese? Sa gjatë duhet të jetë kontrata e punës pas periudhës testuese? 16 www.valmirnuredini.tk

17. Temat 8: Benefitet Trade-off në mes të benefiteve dhe pagës Shumë firma i trajtojnë si të ndara Këto duhet parë si një njësi e vetme Benefitet determinojnë nivelin e motivimit dhe ikjen/ardhjen e punëtorëve në kompani Si të definohen? Çfarë skeme të përdoret? Cila është kostoja e tyre dhe efekti në produktivitet dhe fitim të kompanisë? 17 www.valmirnuredini.tk

18. Temat 9: Autoriteti Sa autoritet duhet dhënë punëtorit? Si ndikon kjo në motivim? 18 www.valmirnuredini.tk

19. Temat 10: Detyrat e punës Sa detyra të punës duhet dhënë punëtorit? Kjo e determinon fleksibilitetin e punës së punëtorit dhe përshtatshmërinë e tij në situata të ndryshme: Krizat ekonomike dhe nevoja për adaptim Shumë detyra – mungesë e njohurive të thella në detyra specifike Cilat janë detyrat bazë që duhet të njohë punëtori para se të merret në punë. 19 www.valmirnuredini.tk