İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

2. DEVLET YÖNETİMİ # Orta Asya'da Türk devletlerinde ülke, hanedan üyelerinin ortak malıydı ve paylaşılarak yönetilirdi. # Uygulanan yönetim şekillerinden biri olan "ikili yönetim" de ülkenin hanedanın ortak malı olması anlayışına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. # Buna göre, ülke doğu ve batı olmak üzere iki merkeze ayrılmıştır. #Doğu, kutsal sayılan taraf olduğu için Kağana; batı taraf ise "yabgu" denilen birine bırakılmıştır. #Yönetimde, batıyı yöneten yabgu iç işlerinde serbesttir ama dış işlerde kağana bağlıdır. # Gerek "kut" anlayışı gerekse "ikili yönetim" uygu­laması merkezi otoriteyi bozmuş, Türk devletlerini zayıflatmıştır. #Orta Asya devletlerinin yapılanmasında kağanın yanında bir de meclis bulunmuştur. #Kurultay (Kengeş) adı verilen bu mecliste devlet meseleleri görüşülüp karara bağlanırdı. #Alınan kararların kağana onaylatılması zorunlu olduğundan bu meclis danışma meclisiydi. FRANSIZ İNKILABI (1789)

3. SOSYAL YAPI # Orta Asya Türklerinin yaşamlarının her alanına etki eden Bozkır kültürü ve yarı göçebe yaşam tarzı, özellikle sosyal yapıyı şekillendirmiştir. #Yaşadıkları coğrafyanın zor şartları karşısında ayakta kalabilmek için Türk toplulukları, teşkilatçı bir karakter kazanmışlardır. #Hem siyasi hem de sosyal hayatın teşkilatlı düzeni, Türklerin tarih boyunca pek çok devlet kurmalarının temel sebebidir. #Eski Türklerde sosyal yapının temeli aileye da­yanmaktadır # Oğuş denilen ailelerin birleşmesiyle urug adı verilen sülaleler oluşmaktadır. # Urugların birleşmesiyle boylar, #boyların bir araya gelmesiyle budun denilen millet meydana gelmektedir. # Mille­tin siyasi teşkilatlanmayı gerçekleştirmesiyle de il denilen devlet oluşturulurdu.

4. EKONOMİK HAYAT # Türklerin en önemli geçim kaynağı hayvancılıktır. At ve koyun, yetiştirilen önemli hayvanlardır. #Atı tarihte evcilleştiren ilk toplum Türklerdir. #Orta Asya'da belli merkezlerde ayrıca balıkçılık da ya­pılmıştır. # Orta Asya Türkleri içerisinde Uygurlardan itibaren yerleşik yaşam başlamış ve tarımsal faaliyetler görülmüştür. # Hayvansal gıda tüketimini terk eden Uygurlar, tarımı temel ekonomik uğraş olarak seç­mişlerdir. # İpek Yolu, Türklerin yaşadığı bölgenin en önemli ekonomik kaynağıdır. #Çin'den başlayarak, Orta Asya'yı geçen Anadolu'ya hatta Avrupa'ya ulaşan bu ticaret yolu, Türk-Çin savaşlarının da temel sebebidir. # Bu yola hakim olan devletin zenginliğe kavuştuğu düşünülürse, verilen mücadeleler daha kolay anlaşılır. #Göktürkler döneminde Çin sınırında ortak pazar şehirleri kurulmuş; canlı bir ticaret ortamı oluşturulmuştur. #Bu dönemde Türkler daha çok hayvan ve hayvansal ürünler satmış, tarımsal gıdalar almışlardır. #Yerleşik yaşama geçen Uygurlar döneminde tica­ret büyük gelişme göstermiştir. # Daha çok tarımsal ürünlerin alınıp satıldığı bu dönemde Uygurlar, üzerinde kağanın mührü bulunan bez parçalarını para olarak kullanmışlardır. #Bunlara kamdu adını vermişlerdir. SANAYİ İNKILABI

5. ORDU # Geniş bozkırların ortasında her an saldırıya açık, savunmasız bir coğrafyada yaşayan Türkler, mücadeleci ve savaşçı bir karakter kazanmışlardır. #Türklerde askerlik bir meslek olarak görülmemiştir. # Karşılaşılan saldırılarda kadın, erkek, çoluk, çocuk ayırt etmeden herkes düşmana karşı koymuştur. # Bu nedenle Türkler "ordu - millet" olarak nitelendirilmişlerdir. #Atı evcilleştirmeleri sosyal yaşamda olduğu gibi askeri alanda da Türklere üstünlük kazandıracak­tır. #Türkler hareketli ve güçlü yapılarını at ile pekiş­tirmişlerdir. Bu sayede etkili savaş taktikleri geliş­tirmişlerdir. # ilk düzenli Türk ordusu Asya Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. Bu yüzden günümüzde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kuruluş yılı olarak, Mete Han'ın tahta çıktığı M.Ö. 209 yılı kabul edilir. #Mete Han, orduyu onluk, yüzlük, binlik ve onbinlik birimlere ayırmıştır. Bu ayırım bugün hala kullanılmaktadır. #Bu birliklerin başında onbaşı, yüzbaşı, binbaşı gibi rütbelere sahip komutanlar bulunmak­tadır. #Orta Asya Türklerinde, sivil hayatta çalışan herkes aynı zamanda asker sayılmıştır. Ama bugün askerlik görevi, 20 yaşını doldurmuş erkek­lere aittir. Ayrıca askerlik günümüzde bir meslek haline gelmiştir. #Eski Türklerde orduda; kargı, ok, yay, kılıç ve kal­kan gibi silahlar kullanılırdı. Bugün bu silahların yerini ateşli silahlar aldı.

6. VIYANA KONGRESI (1815) DİN VE İNANIŞ #İslamiyet öncesi Türk toplumlarındaki en yaygın din Gök-Tanrı inancı idi. #Ahiret inancının da varolduğu bu dine göre, yerin ve göğün yaratıcısı tek ve soyut bir güç kabul edilmiştir. #Göçebe toplum­da tapınak yapımı görülmemiştir. #Türklerde ölülere saygı duyulmuş; onlar için yas tutulmuş ve yuğ adı verilen törenler düzenlenmiştir. #Ölüler kurgan adı verilen mezarlara gömülmüştür. # Mezarın başına da, ölünün hayattayken öldürdüğü düşman sayısı kadar, balbal adı verilen taşlar dikilmiştir. #Ölünün mezara eşyalarıyla hatta atıyla beraber gömülmesi; Türkler'de ölüm­den sonraki yaşama yani ahiret hayatına inancın olduğunu gösterir. #Uygurlar Maniheizm dinini benimsemişlerdir. #Bu din Uygurların yaşam şeklini, hayvani gıdalar yemeyi ve savaşmayı yasaklamıştır. #Bunun üzerine Uygurlar tarımla uğraşmış, yerleşik hayata geçmiş; surlarla çevrilmiş şehirler kurmuşlardır. #Uygurlarda mimari gelişmiştir. #Tapınak yapımına da önem vermişlerdir. # Ama savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.

7. HUKUK SİSTEMİ # Orta Asya Türk toplulukları, yarı göçebe yaşam tarzını benimsedikleri için, gelişmiş bir yazılı kültüre sahip değillerdi. #Yazılı hukuk kuralları da bulunmazdı. #Sosyal yaşamı düzenleyen "töre" adı verilen sözlü kurallardı. #Töre; adalet, eşitlik ve iyiliğe dayanırdı. #Töreye kağan bile uymak zorundaydı. #Türklerde yazılı hukuk kurallarına yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlar'da rastlanmıştır.

8. BİLİM VE SANAT #Orta Asya Türk sanatı Uygurlara kadar olan dönem ve Uygurlardan sonraki dönem olarak ele alınabilir. #Uygurlara kadar olan dönemde daha çok göçebe yaşamın etkisi vardır. #Bu dönem eser­leri taşınabilir, hafif nitelikte sanat ürünleridir. #Göçebe toplum için önemli olan hareketli av sah­neleri ve hayvan motifleri işlenen başlıca figürlerdir.Halıcılık ve dokumacılık çok gelişmiştir. #Göçe­be Türklerin madenleri işlemedeki başarıları da meşhurdur. Madenden savaş aletleri ve silahlar yapılmıştır. # Uygurlar yerleşik hayata geçmişler ve daha kalıcı sanat eserleri meydana getirmişlerdir. #Uygurlarda çok gelişmiş bir şehir mimarisi ve tapınak yapımı göze çarpmaktadır. Uygurlar, minyatür sanatını tüm dünyaya öğreten devlettir. #Orta Asya Türklerinde gözümüze çarpan en önemli bilimsel çalışma "On İki Hayvanlı Türk Takvimi" dir. # Bu takvimde her yıla bir hayvan ismi verilmiştir

9. YAZI-DİL VE EDEBİYAT • #Orta Asya Türklerinde karşımıza çıkan ilk alfabe Göktürklere aittir. • #Göktürk Alfabesi 38 harften oluşmaktadır. Bu alfabeyle yazılmış en önemli eser, #Türklere ait ilk edebi eser olan Orhun Abideleri'dir. • # II. Göktürk Devleti dönemine ait olan bu eserler; Bilge Han, kardeşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. • #Abideleri Yolluğ Tigin yazmıştır. • #Orhun Abideleri'nin Türk tarihindeki önemi ve özellikleri şu şekilde sıralanabilir; • Akıcı ve edebi bir dilde yazılmıştır. • Gelişmiş ve işlek bir alfabe ve dile sahip olması, Türklerin yazıyı uzun süredir kullandığının göstergesidir. • Abideler Türk adının geçtiği ilk Türkçe metinlerdir. • Türk tarihinin ilk yerli kaynaklarıdır. • Türk tarihinin ilk edebi eserleridir. • -Türklerin siyasi tarihi, Türk devlet anlayışı, dev­let - halk ilişkilerinin niteliği, Türk kültürü hakkın­da temel bilgi kaynağıdır. 1830 İHTİLALLERİ

10. YAZI-DİL VE EDEBİYAT • Orhun Abideleri 1893 yılında Danimarkalı bilimci VVilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. • Türklere ait ikinci alfabe Uygurlar’ın 18 harften oluşan Uygur Alfabesidir. • Bozkır yaşantısına sahip Orta Asya Türk toplulukları, Uygurlara kadar çok fazla yazılı eser bırakmamışlardır. • Sözlü edebiyat alanında pek çok eser oluşturmuşlardır. Bunlar arasında en önemli olanlar, destanlardır. • En ünlü Türk destanları arasında şunları sayabiliriz; • Hunlar'a ait Oğuz Kağan Destanı, • Saka Türklerine ait Alp Er Tunga Destanı, • Göktürklere ait Ergenekon Destanı, • Uygurlara ait Türeyiş ve Göç Destanları, • Kırgızlara ait Manas Destanı.