Zasady prawidłowego żywienia Dr Zbigniew Jan Pierożek

1. Zasady prawidłowego żywienia Dr Zbigniew Jan Pierożek

2. Prawidłowe żywienie TO PRZEDE WSZYSTKIM: • Jakość - różnorodność produktów • Ilość • Regularność (3 - 5 x dziennie)

3. Dobowe zapotrzebowaniewg. WHO/FAO 2003 • węglowodany 55 - 75 % • białka 10 - 15 % • tłuszcze 15 - 30 % nasycone < 10 % wielonienasycone 6 - 10 % jednonienasycone • cholesterol < 300 mg

4. Dobowe zapotrzebowaniewg. WHO/FAO 2003 • węglowodany 55 - 75 % • białka 10 - 15 % • tłuszcze 15 - 30 % nasycone < 10 % wielonienasycone 6 - 10 % jednonienasycone • cholesterol < 300 mg

5. Dobowe zapotrzebowaniew kuracji odchudzającej • węglowodany 45 - 50 % • białka 20 - 25 % • tłuszcze 20 - 25 % nasycone < 7 % wielonienasycone < 10 % jednonienasycone • cholesterol < 200 mg

6. Wielonienasyconekwasy tłuszczowe • Omega - 6 oleje roślinne zmniejsza stężenie LDL cholesterolu 8% energii • Omega - 3 oleje rybne zmniejsza stężenie VLDL (TG) działa przeciwzakrzepowo 2% energii

7. Dieta niskotłuszczowa • 1g tłuszczu - 9 kcal (białko, węglowodany - 4 kcal) • koszt magazynowania - 4% (węglowodanów 23%) • zmniejsza się insulinooporność • zmniejsza się stężenie LDL cholesterolu

8. GI - glikemiczny indeks • Pole pod krzywą(2h)narastania glikemii po spożyciu 50g węglowodanów z danego pokarmu / standardu x 100 • Wysoki indeks -biały chleb, ziemniaki • Niski indeks -warzywa zielone, soja, soczewica, groch, fasole, owoce, chleb żytni pełnoziarnisty, dziki ryż • Słodzone płyny są gorsze od pokarmów stałych!!!!!

9. Leczenie dietetyczne Dieta niskotłuszczowa czy niskowęglowodanowa? Deficyt kaloryczny ważniejszy od proporcji składników dla redukcji masy ciała.

10. Klasyfikacja diet odchudzających Typ diety kcal / dobę Głodówka 0 - 200 VLCD bardzo nisko kal. 200 - 800 Cambridge, Slim Fast, Modifast Nisko kaloryczna > 800 Zbilansowana Niskotłuszczowa / wysoko węglow. Niskotłuszczowa / wysoko białkowa Posiłki kontrolowane Lekko obniżona kal.

11. Rodzaje wadliwych diet odchudzających • Jednoskładnikowe: mleczna, ryżowa, kapuściana • Tłuszczowa tzw. optymalna Kwaśniewskiego (tłuszcze zwierzęce, nadmiar cholesterolu, retinolu, żelaza, niedobór wit.C, potasu, wapnia, magnezu) • Kliniki Mayo (zakaz owoców i prod. zbożowych) • Diamondów, Haya (zakaz łączenia) • Montignaca (liczenie indeksu glikemicznego, zakaz łączenia węglowod. z tłuszczami) • Kopenhaska (rygorystyczna, dużo kawy, jajek) • Głodówki (niedobory, obniżenie przemiany)

12. Dieta: Niskotłuszczowa (<20% energii, tłuszcze nienasycone) Niskowęglowodanowa(niski IG) Wysokobiałkowa ( do 30% energii)  zasycenie, termogenezę,  TG,  tłuszcz trzewny, oszczędza FFM Wapń : ułatwia lipolizę Woda : 2 l płynów nie słodzonych, woda mineralna niegazowana, średniej mineralizacji, mało sodu, wapń do magnezu 2:1 Jurajska, Cisowianka,zmineraliz.: Muszynianka, Staropolanka Warzywa, owoce, błonnik, soja, produkty pełnoziarniste

13. Kaloryczność 100 g produktów o różnej zawartości tłuszczów : • Mleko 3.2 % 64 • ser biały tłusty 177 • parówki 342 • Owoce: • awokado 161 • banany 96 • jabłka 47 • Mleko 0.5 % 40 • ser biały chudy 100 • szynka z indyka 84 • Warzywa: • pomidory 15 • ogórki 14 • sałata 14

14. Obiad (kcal) Zupa pomidorowa(250 ml) z ryżem 1 łyż. śmietany 18% Kurczak(150 g) Kotlet panierowany Ziemniaki(100 g) Frytki Kapusta (100 g) Biała zasmażana Kompot z jabłek (200 ml)

15. Obiad (kcal) Zupa pomidorowa(250 ml) z ryżem 93 1 łyż. śmietany 18% 41 Kurczak(150 g) Kotlet panierowany 371 Ziemniaki(100 g) Frytki 303 Kapusta (100 g) Biała zasmażana 70 Kompot z jabłek (200 ml) 102 ___________ 980 kcal

16. Obiad (kcal) Zupa pomidorowa(250 ml) z ryżem 93 czysta 28 1 łyż. śmietany 18% 41 Kurczak(150 g) Kotlet panierowany 371 gotowany w jarzynach 149 Ziemniaki(100 g) Frytki 303 gotowane 90 Kapusta (100 g) Biała zasmażana 70 kwaszona 11 Kompot z jabłek (200 ml) 102 Herbata0 ___________ __________ 980 kcal278 kcal

17. średni Termogeneza poposiłkowa Wydatekenergetyczny a wiek Wysiłekduży zawodowy siedzenie palenie,kawa Przemianapodstawowa 4000 3000 2000 Kcals/d 1000 0 70 kg, 25 lat 70 kg, 70 lat James, Ralph and Ferro-Luzzi, 1989

18. Zapotrzebowanie energii Całkowity wydatek energetyczny= BMR x współczynnik aktywności Mężczyźni BMR = 11.6 x masa kg + 879 kcal Kobiety BMR = 8.7 x masa kg + 826 kcal Poziom aktywności Współczynnik Siedzący 1.3 Średni aktywny 1.5 Regularna aktywność 1.7 (Astrup, Clin.Endocrinol. Metab. 1999, 13, 109) [ Masa ciała (kg) x 22 ] [-1000 kcal / dz = -1 kg / tydzień]

19. Wskaźniki dziennego zapotrzebowaniaGDA - Guideline Daily Amounts(dieta zbilansowana, przeciętna) Energia 2000 kcal Białko 50 g Węglowodany 270 g Cukier 90 g Tłuszcz 70 g Tłuszcze nasycone 20 g Błonnik 25 g Sód (sól) 2.4 g ( 6 g)

20. Definicja otyłości Otyłość to choroba przewlekła, bez tendencji do samoistnego ustępowania, w której zespół objawów uwarunkowany jest czynnikami: • zewnętrznymi: • nieprawidłowe żywienie i nadprodukcja żywności, mała aktywność fizyczna (urbanizacja, motoryzacja), stresy, zaburzenia psychoemocjonalne • wewnętrznymi: • genetyczne, metaboliczne, regulacyjne i degeneracyjne WHO. Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. WHO/NUT/NCD/98.1Report of a WHO consultation on Obesity, Geneva, 1998

21. Obliczanie BMI Masa ciała (kg) Body Mass Index (BMI) (wskaźnik masy ciała) = Wzrost2 (m2) Zaawansowanie BMI (kg/m2) % Nadwagi choroby 25 - 29,9 Nadwaga + 20 - 30% 30 - 39,9 Otyłość + 30 - 80% ³ 40 ³ 80% Ciężka otyłość

22. cm Obwód talii jest dobrym markerem ilości tłuszczu trzewnego i ryzyka powikłań otyłości Kobiety Mężczyźni 80 cm = wzrost ryzyka (1) >88 cm = problemy zdrowotne 94 cm = wzrost ryzyka (1) >102 cm = problemy zdrowotne Lean MEJ, et al. Lancet;1998:351:853–6

23. Definicja otyłości Otyłośćjest chorobą przewlekłą, charakteryzującą się • zwiększeniem tłuszczowej masy ciała (mężczyźni > 25 % kobiety > 30%) • BMI (kg/m2) > 30 • otyłość brzuszna - obwód talii (mężczyźni > 94 cm kobiety > 80 cm)

24. Przyczyny otyłościCzynniki dziedziczne - u 70% osób otyłych przynajmniej jedno z rodziców było otyłe

25. Czynniki fizjologiczne Apetyt regulowany jest:-wielkością posiłków, -częstością, -składem, -smakiem-nadzorowany przez ośrodkowy układ nerwowy

26. Czynniki psychogenne Otyłość można traktować jako formę uzależnienia – utraty kontroli nad jedzeniem.

27. Styl życia Prawie3/4 Amerykanówpowyżej 18 roku życia nie wykazuje żadnej aktywności ruchowej w wolnym czasieKobietyprowadzące siedzący tryb życia są 7-krotnie bardziej predysponowane do przybierania na wadze,mężczyźni -4-krotnie

28. Czynniki mogące mieć związek z wystąpieniem otyłości 1. Zaburzenieosi przysadka-tarczyca2. Zaburzenie neuroendokrynnej czynnościpodwzgórza:- leptyna- galanina- neuropeptyd Y- cholecystokinina- endogenne opioidy 3.Niedobór hormonu wzrostu

29. Czynniki mogące mieć związek z wystąpieniem otyłości (cd): 4.Insulinooporność. 5. Hormony płciowe6. Zmieniona aktywność lipazy lipoproteinowej tkanki tłuszczowej.7. Zmieniona czynność receptorów  i adreneregicznych w tkance tłuszczowej. 8. Czynniki psycho-socjologiczne: - zmniejszona aktywność fizyczna - zwiększony pobór pokarmu

30. Względne ryzyko zagrożenia zdrowia wynikające z otyłości w krajach rozwiniętych Średnio podwyższone (ryzyko względne 2 - 3) Choroba wieńcowa Nadciśnienie tętnicze Choroba zwyrodnieniowa stawów Dna moczanowa Znacznie podwyższone (ryzyko względne >3) Cukrzyca Kamica pęcherzyka żółciowego Zaburzenia lipidowe Oporność na insulinę Zespół bezdechu sennego Nieznacznie podwyższone (ryzyko względne 1 - 2) Rak (rak piersi u kobiet po menopauzie, rak macicy,rak okrężnicy) Bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej Raport WHO, 1998

31. Otyłość Otyłość udowo - pośladkowa (obwodowa, gynoidalna) Otyłość wisceralna (centralna, brzuszna,androidalna)

32. Typ brzuszny otyłości  zespół metaboliczny zwiększone ryzyko rozwoju:- cukrzycy typu 2- miażdżycy naczyń, - choroby niedokrwiennej serca i zawału mięśnia sercowego- udarów mózgu- hormonalnie uwarunkowanych nowotworów sutka i endometrium

33. Zespół metaboliczny • Kryteria według International Diabetes Federation (IDF) z 2005 Jeżeli spełnione kryterium 1 i dwa z pozostałych Zespół metaboliczny * wg National Cholesterol Evaluation Treatment Panel (NCEP) III, z 2001 obwód talii u mężczyzn ≥102cm; u kobiet ≥88cm

34. Otyłość a choroba niedokrwienna serca Tkanka tłuszczowa  obciążenia wstępnego m.s.  objętości krwi krążącej  masy m. s.  zapotrzebowania na tlen  ciśnienia rozkurczowego  napływu krwi rezerwy wieńcowej

35.  objętości krwi krążącej niewydolność oddechowa  oporu obwodowego Otyłość a niewydolność krążenia Tkanka tłuszczowa  obciążenia wstępnego m. s. przerost i roztrzeń komór(nagłe zgony)  RR RR (t.płucna)

36. Cukrzyca typu 2 Aż80-90%pacjentówz cukrzycą typu 2to ludzie otyli ( masy ciała o 5 – 10% prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi i pozwala na obniżenie dawki leków doustnych i insuliny)

37. Otyłość a układ oddechowy Tkanka tłuszczowa Pojemność życiowej Zespół hipowentylacji Hipoksemia i hiperkapnia Zespół bezdechu sennego Skurcz naczyń Bradykardia Zaburzenia rytmu Nadciśnienie płucne Nagły zgon Niewydolność prawokomorowa

38. Otyłość a nowotwory • U otyłych częściej występująnowotwory: • macicy • sutka • pęcherzyka żółciowego • prostaty • jelita grubego

39. Otyłość a nowotwory Mężczyźni • zwiększone ryzyko raka jelita grubego i gruczołu krokowego Kobiety • zwiększone ryzyko raka endometrium, szyjki macicy, jajników, piersi, pęcherzyka żółciowego • u kobiet po menopauzie 11% raków piersi i 11% raków jelita grubego jest spowodowane otyłością

40. Przyrost masy ciała po 18 roku życia był związany z wystąpieniem raka sutka po menopauzie • Związek ten był szczególnie silny u kobiet po menopauzie, które nigdy nie były leczone estrogenową terapią zastępczą. • Względne ryzyko rozwoju raka sutka wynosiło 1,6 w przypadku przyrostu masy ciała 10 do 20 kg i 2,0 gdy przyrost  niż 20 kg • Wśród kobiet stosujących estrogeny, u których wystąpił przyrost masy ciała nie miały zwiększonegoryzyka rozwoju raka sutka. Huang Z et al. JAMA 1997; 278:1407

41. U otyłych6-krotnieczęściej niż u szczupłych dochodzi doschorzeń pęcherzyka żółciowego

42. Otyłość a zaburzenia hormonalne • Hormony tarczycy • Hormon wzrostu • Glikokortykosteroidy • Hormony płciowe • Insulina

43. Otyłość a hormony płciowe: U kobiet z nadwagą występują częściejzaburzenia miesiączkowania

44. Otyłość a menopauza W okresie przekwitania kobieta osiągamaksymalną wagę ciała. Wraz z wygasaniem funkcji jajników, dochodzi doredystrybucji tkankitłuszczowej ze wzrostem depozytu tłuszczu wisceralnego otyłość brzuszna.

45. Otyłość a menopauza Kobiety przejawiającedużą aktywność fizyczną po menopauziewykazywały mniejszą skłonność do tycia.

46. Otyłość a hormony płciowe Otyłość gynoidalna, połączona z ginekomastią, żeńskim typem owłosienia łonowego i słabym zarostem twarzy może być jednym z objawówfeminizacji u mężczyzn

47. Otyłość a hormon wzrostu. Wraz z wiekiemzmniejsza sięsekrecja hormonu wzrostu i IGF-1.Niedobór GHprowadzi do rozwoju otyłości.

48. Kompleksowe leczenie otyłości 1. Lekarz 2. Psycholog 3. Dietetyk 4. Rehabilitant

49. Redukcja masy ciała • Zmiana stylu życia • Stosowanie diety • Zwiększona aktywność fizyczna • Farmakoterapia

50. Wskazania do farmakoterapii • pacjenci z otyłością ( BMI > 30 kg/m2), • lub • pacjenci z nadwagą ( BMI > 27 kg/m2), u których istnieją dodatkowe czynniki ryzyka związane z otyłością (cukrzyca typu 2, dyslipidemia)