Herverdeling gemeentefonds Wikken en wegen

1. Herverdeling gemeentefondsWikken en wegen Gijs Oskam Expertisecentrum Gemeentefinanciën VNG Utrecht, 18 november 2013

2. Programma • Inkomsten van gemeenten • Terugblik op de herverdeling 1997 en 2001 • Voorgenomen herverdeling 2013 (afgeblazen) • Voorgenomen herverdeling 2015 • Vragen en opmerkingen, discussie

3. Inkomsten van gemeenten

4. Inkomsten van gemeenten • Eigen inkomsten • Belastingen • Rechten • Overige eigen inkomsten (rente, dividend etc.) • Specifieke uitkeringen • Gemeentefonds • Algemene uitkering • Decentralisatie- en integratieuitkeringen

5. Gemeentefonds • Geldstroom van het Rijk naar gemeenten • Onderdelen: • Algemene uitkering (AU) • Decentralisatie/integratieuitkeringen (DU/IU) • Omvang GF 2013 € 17,8 mrd. waarvan €14,9 mrd. AU • Beheerders ministers van Financiën en BZK • Besteding niet gekoppeld aan bepaald doel, dus vrij besteedbaar (‘niet geoormerkt’)

6. Karakter DU en IU • ‘Decentralisatie- en Integratieuitkeringen: • Lijken op specifieke uitkeringen, in het gemeentefonds herkenbaar (bijv. WMO) • Eigen verdeling en vaak ook eigen groeipad • Geld is niet geoormerkt • Eenvoudige verantwoording in gemeenterekening • Binnen gemeenten mogelijk discussie over de aanwending

7. Onderdelen gemeentefonds 2013

8. Onderdelen gemeentefonds 2015Schatting

9. Herverdelingen toen en nu

10. HerverdelingenTerug kijken en vooruit blikken • 1997: van rijk naar arm 1e fase • 2001: van rijk naar arm 2e fase • 2013: aanpassing aan de actualiteit, waarbij rekening wordt gehouden met voorkeuren van het Rijk (afgeblazen) • 2015: aanpassing aan actuele cijfers van gemeenten (voornemen)

11. Herverdelingen 1997 en 2001 Belangrijke kenmerken • Uitgangspunten: • Gemeenten kunnen bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau bieden • Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, zoals naar voren komt in begroting en jaarrekening • Verdeling is globaal en kostengeoriënteerd: • Sociale en fysieke structuur, centrumfunctie • Belastingcapaciteit (‘OZB-afrekpost’) • Algemene uitkering verdeeld in zgn. clusters

12. Herverdelingen 1997 en 2001Introductie uitgavenclusters

13. Uitgavenclusters in algemene uitkering (x mln. euro’s)

14. IJkpunten en verdeelmaatstaven • Omvang van elk cluster wordt bepaald met behulp van een ijkpunt. Wat zijn de factoren die bepalend zijn voor de hoogte van de kosten voor het leveren van voorzieningen? Wat is het gewicht van elke factor? • Vervolgens worden de ijkpunten vertaald in verdeelmaatstaven, waaraan technische eisen worden gesteld: eenduidige definitie, objectief vast te stellen, periodiek gemeten enz. Er bestaan ongeveer 60 maatstaven.

15. Verdeelmaatstaven AU

16. Alg. uitkering per inwoner 2013Nederland gemiddeld € 906

17. AU omgeslagen per inwoner 2013Molenwaard (€ 668 totaal*) en Gorinchem (€ 980)

18. Terugblik op de voorgenomen herverdeling 2013

19. Aanleiding herverdeling 2013 • Scheefgroei tussen uitgaven en inkomsten in de clusters • Economische crisis, met bijbehorende lage groei en lage accressen in de algemene uitkering • Grote taakoverhevelingen (AWBZ begeleiding, Jeugdzorg en –toen nog- Wet werken naar vermogen) • Advies Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) over vaste bedragen G4 (in 2010 in totaal 650 mln)

20. Uitgangspunten herverdeling 2013 • Omvang algemene uitkering voorlopig ongewijzigd • Gemeenten worden in gelijke startpositie geplaatst • Verdeling volgt gemeentelijk uitgavenpatroon, met nieuwe elementen: • Sobere en doelmatige uitvoering • Ketensamenhang, in en buiten algemene uitkering • Meer transparantie

21. Concrete stappen >> clusters 2013 • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: • Zijn de uitgaven structureel? • Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? • Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? • Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? • Samenhang met andere geldstromen (ketens)? • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: • Zijn de uitgaven structureel? • Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? • Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? • Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? • Samenhang met andere geldstromen (ketens)?

22. Concrete stappen >> clusters 2013 • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: • Zijn de uitgaven structureel? • Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? • Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? • Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? • Samenhang met andere geldstromen (ketens)? • IJkpunt per cluster vast te stellen op een ‘redelijk en plausibel’ niveau, met daarbij een aantal criteria: • Zijn de uitgaven structureel? • Uitvoering mogelijk tegen lagere kosten en met minder bureaucratie? • Kan aantal en kwaliteit van voorzieningen omlaag? • Ambities in juiste verhouding tot uitgaven en maatschappelijk effect? • Samenhang met andere geldstromen (ketens)?

23. Enkele reacties in najaar 2011 • VNG • Gemeentefonds blijft weliswaar vrij besteedbaar, maar Rijk bemoeit zich met gemeentelijk beleidskeuzes . Je gaat er over of niet! • Binnenlands Bestuur • “De minister van BZK verlaagt de algemene uitkering voor gemeenten als hun beleid afwijkt van het kabinet” • Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) • Beheerders van het gemeentefonds worden bestuurders van het gemeentefonds

24. Vooruitblik op de voorgenomen herverdeling 2015

25. Doelstellingen herverdeling 2015 • Basis van het gemeentefonds weer op orde en de verdeling toekomstbestendig • Gemeentefonds klaar voor decentralisaties • Monitoring, onderhoud en verantwoording op orde met accent op decentralisaties • Bezuinigingen Regeerakkoord (o.a. educatie)

26. Uitgangspunten verdeling na herijking • Hoofdlijn: continuïteit • Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden • Het onderhoud wordt dynamischer: verdeelstoornissen worden eerder gevonden en gerepareerd • Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM

27. Uitgangspunten verdeling na herijking • Hoofdlijn: continuïteit • Verdeling gemeentefonds blijft globaal en kostengeörienteerd >> geen bemoeienis Rijk met besteding gelden • Uitgaven voor taken met veel beleidsvrijheid worden niet volledig gevolgd (bijv. cultuur, sport). Dit geldt ook voor de ontvangstenclusters OZB en OEM • Het onderhoud wordt dynamischer: ‘verdeelstoornissen’ worden eerder gevonden en gerepareerd

28. Waarom groot onderhoud? • Sommige gemeenten worden nu wat overbedeeld in de verdeling, andere juist onderbedeeld >> onevenwichtigheid herstellen • Definitiewijzigingen van maatstaven >> voorkomen onbedoelde herverdeeleffecten • Fonds geschikt maken voor opvangen maatregelen Regeerakkoord, waaronder de decentralisaties • Onderhoudsystematiek fonds actualiseren

29. Enkele concrete voornemens • Aanpassen ijkpunten • Beperken aantal clusters (van 17 naar 11) • Vaststellen omvang van clusters • Aanpassing vaste bedragen G4.

30. Relatie ontvangsten – uitgaven gemeentefonds • Verdeelformules: niet alleen de omvang van het gemeentefonds ook een deel van de eigen inkomsten van gemeenten (OZB en OEM) wordt meegenomen • Feitelijke eigen inkomsten van gemeenten: ca. € 1,5 miljard hoger dan de inkomsten waarmee in de verdeling wordt gerekend (normatieve inkomsten) • Feitelijke uitgaven van gemeenten kunnen daarom hoger zijn dan de normatieve inkomsten • Voorstel: hogere inkomsten in de autonome ruimte van gemeenten laten

31. Vaste bedragen G4 • Vaste bedragen onderbrengen in: • Educatie • Cultuur en ontspanning • Infrastructuur & gebiedsontwikkeling • Openbare orde en veiligheid • Wegen & water • VHROSV • Verdeling via nieuwe en bestaande maatstaven

32. Planning herijking • 2011 • Fase 1 afgerond • 2013 • Aankondiging herstart herijking (mei 2013) • Draagvlak voor voorstel bij ministeries en gemeenten • 2014: • Brief aan Tweede Kamer: uitgangspunten, definitieve aanpak m.i.v. jaar 2015 (januari) • Voorlopige uitkomsten in februari (april) • Formele uitkomsten herverdeling m.i.v. 2015 (meicirculaire) • 2015: • Nieuwe verdeling is een feit

33. Enkele slotopmerkingen • Het nadeel van alle herverdelingen was tot nu toe niet groter dan per saldo € 15 per inwoner per jaar • De effecten van de nieuwe woningtelling volgens de BAG* worden in de nieuwe verdeling meegenomen inkomsten • De compensatie voor nieuwe taken wegens de decentralisaties komen in 2015 in de vorm van integratie-uitkeringen. Het idee is om dit sociaal deelfonds in 2018 te integreren in de AU • Aantal verdeelmaatstaven niet kleiner, eerder groter • * Basisregistratie adressen en gebouwen

34. Vragen, opmerkingen en discussieMaak van uw hart geen moordkuil