Cb.30 AONSTADAS & 32.EISFHEARADH

1. Cb.30 AONSTADAS & 32.EISFHEARADH

2. Cuspóríléann Aonstadas: • Cad is brí le ‘aonstadas’ • DifríochtidirInteirmeach & eisteirmeach • Tabhachtaonstadas do orgánigh Eisfhearadh: • Feidhmcraiceann & c. úiríneach(aonstadas) • Feidhm & structúircuideanna don córas • Conas a rialaíotarleibhéalsreabhansnaduáin • Próséisdéantúsfual (Ard)- structúir& feidhm an neafróin • Déantúsfual

3. Aonstadas/Hoiméastáis:  An slíinagcoimeádannnithebeotimpeallachtinmheánachtairiseach/seasamhach. Na toisc (factors) a coimeádtar seasmhach/rialtasachorp: 1. Teocht; 2. Tiuchán an glúcós; 3.Tiúchán CO₂, 4. Fáilréidh le fuíollábharsrl….

4. Eisfhearadh – fáilréidh le fuíolltáirgímeitibileachta. 1. MalartúSubstaintí: • Orgánaighaoncheallacha mar Amoeba, malartaíonn an chill substaintí le huisce (CO2amachsrl) • Ainmhitheilcheallacha,ceallaileachtsreabhán eischeallach. Malartaítearsubstaintí idirnacealla& sreabhán & ansin idirleathannsiadisteach/amachas na Fuileadáin.

5. 2.RialúTeochta: • Inteirmeach- ainmhitheatáábaltateocht a gcoirp a rialú. Íslíonnsiadteochttríallas a scaoileadh & ardútríchrithnamatán(mamaigh & éain). • Eisiteirmigh(fuar-fhuileacha)- ainmhithenachmbíonnábaltateocht a gcoirp a rialú. Ag brathartheasnagréine. (éisc, reiptíligh, amfabaigh). Teochtinmheanachdaoine = 37°C

6. 3.Ról an Chraicinn Rialúteochtasaduine @37oC • Gintearteas sachorptríghníomaíochtaínameitibileachta(san Aeach go háirithe). • Le aclaíochtscaoiltear teas de bharrriospráidaeróbachsnamatáin.

7. FalacilGruaige Pór Allais Eipideirm Faireog Ola Matáin eirí-gruaige RibeadáinFola Deirm Faireog Allais

8. (a) Teas a chaomhnú: • Crapannmatáinardaithe& seasannribígruaige. • Cúngaíonnribeadáinfolaionasnachéalaíonnteas ónfhuil. • Níscaoiltearallasó nafaireogaallais.

9. (b) Teas a chailleadh: Luíonnnaribí = nílinsliuaeirar an dromchla. • Leathnaíonnribeadáinfolaionas go sroichfidh a lánfoladromchla & go bhfuarófar an fhuil. • Scaoileannnafaireogaallaisallas.

10. Feidhmeanna an craiceann: • Cosaint– Damáiste, uisce a chailliúnt, pataigin • Vitimíní a dhéanamh –Vit. D • Stórbia– Fíochánsaille/insliú • Ball céadfach– rudaí a mhothú • Eisfhearadh – Allas, Salann & uisce • Rialúteocht Q- cénfáthgurgáteocht an corp a choiméadseasamhach @37°C?

11. Q4 2011 (a) (i) Céard is inteirmeachann?___________________________________ (ii) Cén focal a úsáidtear le cur síosarainmhithenachinteirmighiad? (iii) Molbuntáiste a bhaineann le staid an inteirmigh. • Céardé an t-uasraonidteocht an choirpfaoidhálaínormálta mar a léirítearsaghraf é? • Cént-am gachlá a dtiteann an teocht go dtí an leibhéal is ísle? ___________________________ (iii) Molcúis leis an titimsateochtag an am a luaitear in (ii). (iv) Is gnách go mbíonnteocht an choirpníosairdeibpáistíná mar a bhíonnindaoinefásta. Molcúis leis sin. Taispeántarsaghrafathruithelaethúlaidteochtchorp an duine in imeachttréimhsetrílá.

12. 4. Na Scamhóga • Eisfheartar CO2 a ghintear le linn_______, ó nascámhóga. • Caithfearscaoileadhleis an CO2seo mar dábhfágfaí san fhuil é, chomhcheanglódhséle huiscechunaigéadcarbónach a dhéanamh a athródhpH nafola. • Eisfheartargaluisce & teas freisin.

13. RialúMalartúGásachsaDuine:(Ard) * Conas? An medulla oblongata a rialaíonn an rátaanálaithe & mar sin an rátamalartuithegásach * Suíomhmalartúgásach= AilbheolaisnaScámhóga Nuaira mhéadaíonn an leibhéal CO2 san fhuil, íslítear an pH. Aithníonn an medulla oblongata an t-athrú & méadaíonnsé an rátaanálaithechunbreis CO2 a eisfhearadh. http://www.youtube.com/watch?v=62e8IV-WT8cclip faoi homeostasis

14. Q15 (c) 2007 • Céardis hóiméastáisann? Déannóta de chúisamháina bhfuilsétábhachtachigcorpan duine (ii) Tarraingléaráid de ghearradhtríchraiceann an duinechundhástruchtúratábainteachle rialúteochta a thaispeáint. Cuirlipéadargachceann de nastruchtúir sin. (iii) Maidir le ceannamháin de nastruchtúiratálipéadaitheagatsaléaráid, déan cur síosgo hachomair ar a ról i rialú teochta. (iv) Céard a chiallaíonneisiteirmeach?

15. Cb.32. An Fualchóras: Feidhm: Comhdhúilenítrigíneacha(protéiní) a eisfhearadhóngcorp. (Tánítriginsnaaimínaigéid). • In ndiadhdíleá/ionsú, bristearnahaiminaigéidbreisesíos san________. • Táaimínghrúpa (NO2) argachaimínaigéad a bhristearsíoschunúiré a dhéanamh.

16. Torács Scairt Abdóman FaireogAdréineach Duán ArtaireDuánach- fuilisteachsaduáin FéithDhuánach- fuilamachon duáin. Úiréadar Lamhnán Úiréadra

17. 3 (a) An Duán: 4 pháirtsnaDuáin: • An Choirtéis- clúdachan duáin, dath dorcha air, do cosaint. • An Meidealllaistigh den choirtéis. • Na Pirimidítriantáina déanannsuas an meideall. • An Peilbheasinagceanglaítear an duán leis an úiréadar. Balaítarfualanseo. Chortéis Artaireduánach Meideall Féithdhuánach Peilbheas

18. (b) FeidhmeannanaDúáin: 1. Eisfhearadh: Baintfuíollnítrigíneach(protéineach) óngcorp 2. Osmairialú: Rialúméiduisce& salainn san fhuil. 3. Rialú pH naFola.

19. 1. Eisfhearadh: • PríomhrólnaDúáin. • Scagtar an fuil & tarraingaítarfuíoll as chunFUAL (urine) a cruthú.

20. 2. Osmairialú: • Rialúcothromaíocht an uisce& nasalainn san fhuil Suíomh= snamheideall. - Mábhíonnan iomarcasalainnsan fhuilathionsúitearH₂Oóndúán. -

21. DéantúsFual (urine)- (a) Scagadh Suíomh- Coirtéisan duáin. Tagannfhuilisteachtrínartairedúánach faoibhrúóngcroí (deighilt don Aorta). • Brútarcuidde phlasmanafolaisteachsadúán. • (Níéalaíonnfuilchoirpíníónbhfuil). • Scagtarsalainn, H₂O, úiréI dteanntasubstaintítábhachtacha (mar glucós).

22. DéantúsFual- (b) Athionsú. Suíomh-Coirtéis & Meideall Cénfáth? • Scagtarfuíollsubstáintí (úiré, salainn) amachACHtagann substáintítabhachtach mar Glúcós, amínaigéidíriachtanachsrl..

23. DéantúsFual- (c) Tála (secretion) • IomparGníomhach(iomparsubstáint I gcoinne an grádáintiubhcán, agúsáidfuinneamh) substáintí mar drugaí as an fuil fidínínaDúáin do eisfhearadh.

25. ScagdhealúFola (Dialysis). • MátheipeannarnaDúáin- • Transplandúnóseo. • (5-6 lásatseachtain do 6-8 uairgachbabhta.)

26. 2011 (Q12) 12. (a) (i) Céard a chiallaíonn an téarmaeisfhearadh? (ii) Luaighmodheisfhearthaamháinibplandaíbláthanna. (9) (b) (i) Tarraingléaráidmhórlipéadaithe de ghearradhingearachtrídhuán an duine. Cuirlipéidarnacodannaseo a leanasi do léaráid: coirtéis, meideall, peilbheas. (ii) Léirigh go soiléirar do léaráidcádtarlaíonnath-ionsú. (iii) 1. Ainmnigh an fuileadán a sholáthraíonn(supply)fuildo dhuán. 2. Cénfuileadán as a dtagann an fuileadán a luaitear in (iii)1 thuas? (iv) Céncuas(cavity) den chorp a bhfuilnaduáinlonnaitheann? (v) Ainmnighsubstaintamháin, seachasuisce, a eisfheartarsan fhual. (vi) Tabhairgné den duán a léiríonngurfaireogeisicríneachatá ann. (27)

27. Feidhmiúan Neafróin:(Ard) Neafrón: fidíní (tubules) beagaduánacha. Aonad ‘feidhmeach’ an Duáin. Suíomh: choirtéis& meideall

28. glomarúlach • CapsúlBowman Fidín aimhneasachchomhchasta Fidínneasachchomhchasta • Duchtbailiúcháin LúbHenle

29. FuileadáinnaDuáin…. • Fuiltrínartaireduánach. • Scoilteannséseoiartairíníiniomprach (affernt) beagaa fhoirmíonnGlomarúlach (I capsúl Bowman) naNeafróin. • Briseannsé I artarínníoscaolataréis an Glomarúlach an artairíneisiomprach (efferent).

30. (i) Scagadh: • Tagannan fhuil (fuíollsubstaintí ) isteachsaduántrínartaireduánach& scoilteannséiartairíníbeagaa fhoirmíonn an glomarúlachingachcapsúl Bowman. Suíomh= CapsúlBowman faoibhrúfola. Brúardanseotoisc: (i)gurbrainse den aorta gar don chroí é (ii) go bhfuil an t-artairíniniomprach (isteach) níosleithnená an artairíneisiomprach (amach). • Scagtarsubstaintí mar: úiré, glúcós,H₂O, salainncapsúl Bowman, (fanannnafuilchoirpíní& próitéinífola= ró-mhór)

32. (ii) Athionsú: TaréisScagadh an Fuil- bhífuíollsubstaintí & substaintí mar Glucósnachdteastaíonnóngcorp a chailliúint. Caithfeariadseo a athionsúisteachsafhuil. Athionsúitear: Glúcós, roinntSalainn& Uisceisteach san fhuilsabhfidíncomhchastaneasach- (idirleathadh, osmóis & iompargníomhach (glúcós)) Suíomh: Athionsúitearuisce& salainnilúb Henle.

33. A-artairedúanach B-artairíniniomprach C-Glomurúlach D- artairíneisiomprach G-feithduanach H- Capsúl Bowman i-Fidínneasachchomhchasta J- Lúb Henle K-Fidínaimhneasachchomhchasta L-DuchtBailiúcháin

34. (iii) Osmairialú: an leibhéaluiscesachorp a rialú(trínleibhéaluisce san fhuil a rialú). Suíomh= Tarlaíonnosmairialú saduchtabailithe. • De ghnáthbíonn an duchta bailitheneamhtréscaoilteach d’uisce. Ach, mábhíonn an fhuil ró-dhlúthscaoileannan fhaireog phiotútachADH (hormónantafhualach /anti-diuretic). Déanann an ADH an duchtabailithetréscaoilteach d’uisce & athionsúitear é.

35. Rialú an méidfual (urine) • Leibhéalárdsalannsa plasma, Hipeathalmasteachtaireacht go dtí an fhaireogphiotútach. • Scaoileann an fhaireoghormónantafhualachADH. Teannan ADH go dtínaduán (tríd an fuil) & méadaíonntréscaoilteachtballaí an fidínaimhneasach & naduchtannabailiúcháindo uisce. • Athionsúitearníosmóuisceisteach san fhuilónneafrón.

36. FuilRó-Chaol:

37. FúilRó-Dhlúth

39. (c) (i) Sa léaráidthuastaispeántarstruchtúrneafróinagus an solátharfola a bhaineann leis. Q 12c 2011 1. Ainmnigh na codanna a bhfuil na huimhreacha 1 go 6 orthu. 2. Léirigh go soiléir le huimhircádtarlaíonnscagadh. 3. Ainmnigh an hormónatábainteach le tréscaoilteacht an struchtúirag 7 a athrú. (ii) Fuarthasamach go raibhpróitéinisamplafuail. 1. An gceapfágurgnáthrudatáansin? 2. Mínigh do fhreagra. (iii) Fuarthasamach go raibhglúcósisamplafuail. 1. An gceapfágurgnáthrudatáansin? 2. Mínigh do fhreagra.

40. Q12 2004 • Cad is hoiméastáisann? Luaighrólnanduánsahoiméastáis. (9) (b) (i) Tarraingléaráidlipéadaithe de neafrón. Cuirfuileadáin san áireamhi do léaráid. (ii) Próisisthábhachtacha is eascagadhagusathionsú a tharlaíonnsaneafrón. Déan cur síosar an gcaoi a dtarlaíonngachceann de napróisisseo. (27) (c) Freagairnaceisteannaseo a leanasidtaca le teochtcoirp an duine. i) Cénfhoinseteasa a cheadaíonn don chorpteochtinmheánach a choinneáilseasta? (ii) Luaighdhábhealach a n-inslítear an corp in aghaidhchailliúintteasa. (iii) Déan cur síosarnabealaí a bhfreagraíonn an corpnuair a ardaíonn an teochtinmheánachoscionn an ghnáthleibhéil. (iv) Déan cur síosachomairarnafreagairtíhormónachaagusnéarógacha a tharlaíonnnuaira thiteannteochtinmheánach an choirp.