Samarqand davlat universiteti Musiqa, badiiy va mehnat ta’limi fakulteti

1. Samarqand davlat universiteti Musiqa, badiiy va mehnat ta’limi fakulteti Kasbiy ta'lim metodikasi kafedrasi Katta o’qituvchi O’tkir O’tanov

2. Mavzu:1917-1990-yillarda ta’lim-tarbiya, ma’orifvapedagogikfikr. Reja: O’zbekistonda 1917-1924-yillarda maktab va maorif. Turkistonda milliy davlat chegaralanishi o’tkazilganidan so’ng xalq ta’limi va pedagogik fikr (1924-1941). Ikkinchi jahon urushi va urushdan keyingi yillarda O’zbekistonda xalq maorifi va pedagogika. Siddiq Rajabov. XX asrning 70-80- yillarida O’zbekistonda xalq ta’limi.

3. 1917-yil to’ntarishidan keyin Markaziy Osiyo xalqlarining hayotida ijtimoiy siyosiy, iqtisodiy ma’naviy-mafkuraviy va xalq maorifi soxalarida keskin o’zgarish yuz berdi. Bu davrda milliy ziyolilar faoliyati keng tus oldi, jumladan: jadidchi ziyolilar Maxmudxo’ja Behbudiy, Munavvar qori, Sadriddin Ayniy, Fitrat, Cho’lpon, Abdulla Qodiriy, Abdulla Avloniy, Hamza, G’ozi yunus, Xurshid va boshqa ziyolilar madaniyat, maorif sohalarida jonbozlik qildilar va yangi usul maktablarining keng tarmoqlarini yaratish sohasida faoliyat ko’rsatdilar. 1917-yil fevralda Turkistonning yirik shaharlarida turli tillarda dars beradigan xususiy maktablar ochiladi.

4. 1918-yil Samarqandda musulmon o’qituvchilari uchun pedagogik kurslar ochildi. 1918-yil 9-aprel oyida Munavvar qori uyida to’plangan jadidlar Turkiston xalq dorilfununining musulmon bo’limini tashkil etish maqsadida 9 kishidan iborat tashkilot komissiyasini tuzadi. Ular 22 kun ichida musulmon bo’limi dasturlarini ishlab chiqadilar va bu dorilfununga Munavvar qori rais (rektor) qilib saylanadi.

5. 1918-yil noyabrda Toshkentda Turkiston Sharq instituti tashkil qilinadi. Institut nizomida uning asosiy vazifalari qilib Turkiston mahalliy aholisi va qo’shni mamlakatlar tilini yaxshi biladigan sharxshunos olimlar tayyorlashdir deb belgilab qo’yilgan.

6. 1920-yil Turkiston davlat universiteti (xozirgi Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston milliy universiteti) tashkil qilingan.

7. Uzoq tarixga ega bo’lgan o’zbek xalqi ijtimoiy- siyosiy to’siqlarga qaramay Markaziy Osiyodagi boshqa xalqlar kabi, ilg’or fikr egalarini, buyuk olimlarni yetkazdi, insoniyatga ilm-fan ma’naviyat sohasida o’lmas durdona asarlar, fikrlar qoldirdi.

8. 1924-yil amalgaoshirilganmilliydavlatchegaralanishinatijasidamintaqaharitasiqaytadantuzuladi. Sovethokimiyatiyillaridakommunistikpartiyarahbarligidarespublikadaadolatsizmilliysiyosatamalgaoshirildi. Bu paytdamaktablardao’quvtarbiyaishlarimazmunituzumningmaqsadiasosidao’zgardi. Din vaQur’oniKarimgaumumane’tiborberilmadi. Tarixdarslaridavoqealarbuzibtalqinetildi. Adabiyotdarslarigaesako’proqrusyozuvchilariningasarlaribilantanishtirishgakattaahamiyatberildivaruspedagoglaridarsliklaridanfoydalanildi. Natijadao’zbekpedagogikasimarkscha-leninchanazariyadoirasidashakllangansoxtafangaaylanibketdi.

9. 1930-yil 14-avgustda SSR ittifoqi markaziy ijroiya komiteti va xalq komisarlari soveti tomonidan qaror qabul qilindi. Bu qaror umumiy boshlang’ich ta’limni joriy etish va savodsizlikni qisqartirishga yordam berdi. 30-yillarning oxirlariga kelib, umumiy yetti yillik ta’limni amalga oshirishga kirishildi. Biroq bu borada jiddiy hatoliklarga yo’l qo’yildi. Maktab yoshidagi bolalarning bir qismi maktabga tortilmadi. Mahalliy millat bilalari orasida o’qishni tashlab ketish hollari ko’paydi. Ko’pgina maktablarda muallimlarning bilim darajasi yeterli bo’lmaganligi tufayli o’qish saviyasi talabga javob bermas edi.

10. SSSR MQ vaXKKning 1929-yil 7-avgust qarorigaasosanarabalifbosio’rnigalotinalifbosiqabulqilindi. Arab yozuvinilotinlashtirilishidingaqarshitashviqotningbirshakliedi. Bu islohatoqibatidaSHarqxalqlaritarixivamadaniyatinio’zidamujassamqilganminglabarabyozuvidagiqimmatbahomanbalardano’zbekxalqinimaxrumqildilar. O’shadavrningtaniqlitilshunosiG’oziOlimYunusovvailg’orpedagoglarbu ‘isloxotni’ ma’naviybilimsizlikdebbaholadilar. 1940- yilning may oyidaO’zbekistonda “O’zbekyozuvinilotinlashtirilganalfavitdanrusgrafikasiasosidagiyangio’zbekalfavitigako’chirishto’g’risida” qonunqabulqilindi.

11. Tarixdanma’lumki, xalqimizo’zboshidankechirganog’irdavrlardanbiriikkinchijaxonurushiyillaridir. Bu davrdakishilar “hammanarsa front uchun, hammanarsag’alabauchun” deganshiorostidafidokoronaishlaganlar. Ikkinchijahonurushidavridamaktablarningo’quvdasturlarisharoitgamoslashtirildi.

12. Bu paytdako’pchilikpedagoglarfrontgasafarbarqilinganligiuchunrespublikabo’yicha 1940-1941 o’quvyilida 36267 nafaro’qituvchidan 30616 kishiqoldi. Maktablardao’qituvchilartayyorlashishigaayniqsao’zbekxotin-qizlaridanko’proqjalbetishzarurligialohidata’kidlandi. Shaharlardagimaktablardao’qishuchsmenadaolibborilaredi. Darslar 40 minutgaqisqarganedi. Musiqavarasmdarslariumumano’tilmaganedi. Kitoblaryetishmasligisabablio’qituvchilarog’zakitushuntirishgakattae’tiborberdilar.

13. O’zbekiston mahalliy sovetlari , hukumat ko’rsatmasiga binoan , 1943-yilning 1-yanvaridan boshlab 8-10-sinf o’quvchilari hamda katta yoshdagi o’zbek o’quvchilarini o’qish haqi to’lashdan ozod eydi. Urush davrida maktablar anch qisqargan, o’quvchilar soni ham shunga yarasha edi. Ko’pchilik o’quvchilar turli sinflardan o’qishni tashlab, front uchun qurol aslaha ishlab ciqaradigan zavodlarga ishga ketib qoldilar. Urushdan keying yillarda o’rta maktablarni tamomlaganlarning maxsus kasbiy tayyorgarligini oshirish maqsadida tehnikumlar soni ko’paytirildi.

14. 1957-1958 o’quvyilidanboshlabba’zipedagogika oily o’quvyurtlaridaboshlang’ichmaktabuchun oily pedagogikama’lumotigaegabo’lgano’qituvchilartayyorlashgakirishildivabuuchunmaxsusfakultetlarochildi. 1959-1975-yillari respublikada internet-maktablar , maxsusmaktablarvakuniuzaytirilganguruhlartarmog’Irivojlandi. Jismoniynuqsoniborbolalaruchunmaxsusmaktablartashkilqilindi, pedagoghodimlartayyorlashvaularmalakasinioshirishtarmog’ikengaytirildi.

15. Siddiq Rajabov respublikamizda xalq maorifining rivojlanishiga, pedagogi kadrlar tayyorlash ishiga muayyan hissa qo’shgan dastlabki pedagogika fanlari nomzodi, dastlabki pedagogika fanlari doktori , professor va dastlabki akadedemikdir.

16. SIDDIQ RAJABOV Olimning “Pedagogikani o’qitishni hozirgi zamon fani talabi darajasiga ko’taraylik”, “O’qituvchilar kasbi haqida”, O’zbekistonda 25 yil ichida maktablarning taraqqiyotiga doir”, “Pedagogika oliy o’quv yurtlari talabalarining ilmiy tadqiqot ishlari haqida” kabi 26 ilmiy-ommabob ishlari nashr qilindi. 1964-yili S.Rajabovga “Respublikada xizmat ko’rsatgan fan arbobi” unvini berildi.

17. O’zbekistondaumumta’likmmaktablaridata’lim-tarbiyatizimi, mazmuni, shaklvametodlari, yoshavlodnihartomonlamashakllanganbarkamolshaxssifatidashakllantirishuchunta’limtiziminiislohqilishzaruredi. Islohatdaumumiyo’rtata’lim 11 yillikbo’lib, l-lV-sinflarboshlang’ich’ V-lX-sinflaresato’liqsizo’rtava X-Xl-sinflarumumta’limmaktablarinitashkilqiladi. Mazkurtuzulishgabinoano’rtaumumiyta’limmaktablaridabolalarnioltiyoshdanboshlabo’qitishnazardatutiladi. Hunar-tehnikata’limitubdano’zgartirilib, “O’rtahunar-tehnikabilimyurtlari”gaaylantirildi.